Айрим инсонлар ноқобил ҳаракат қилиб қўйса, ўзларини оқлаб, "нима қилай, табиатдан шундайман-да", деб қўя қолишади. Ахир инсон ҳаётига, юриш-туришига ва ҳаттоки, хуш кўрган нарсаларига ҳам генетиканинг таъсири бор.
Ирсият билан шуғулланувчи мутахассисларнинг таъкидлашларича, инсонлар икки гуруҳга бўлинади. Биринчи гуруҳдагилар диванда ётиб, кундалик одатий, ўзига яхши таниш бўлган нарсалардан лаззат олишни хуш кўради. Иккинчи гуруҳдагилар учун эса доимо янгилик керак: янги жойлар, янги инсонлар, янги таомлар каби...
Уларда янгидан янги ҳиссиётларни қидириш одати феъл-атворнинг ўзига хос хусусиятидир. Бунда ҳам генлар "айбдор"ми?
Янгиликка интилиш ҳисси
Аслида, бизни янги таассуротларни ахтаришга бош миядаги асаб ҳужайраларига таъсир кўрсатувчи оқсил-рецепторлари, деб номланган ҳужайралар "мажбур қилади". Улар ичидаги энг муҳим рецептор D4, яъни лаззат олиш (дофамин) рецептори деб аталади.
Тадқиқотларга кўра, айнан мазкур ҳужайра тури хатти-ҳаракатларимизга, таваккал ва лаззат олиш билан боғлиқ ҳаракатлар, таомлар, иқтидор билан боғлиқ. Ушбу генни "эр-хотинлар гени" деб ҳам аташади. Чунки ушбу ген эр-хотинларга ўзаро муҳаббат, меҳр-оқибат туйишга ҳам ёрдам беради.
"Бойқуш" ёки "тўрғай"
Одамлар орасида бойқуш ва тўрғайга хос турли фикрлар юради. "Мен бойқушман-да, шу сабабли кечаси кўпроқ ишлайман", деган фикрлар қулоққа чалиниб қолади. Чиндан ҳам шундай тушунча борми? Албатта, бор.
Инсонларни бундай икки хронотипга, яъни куннинг қай бир қисмида фаолликнинг ошишига қараб ажратиш гендаги хусусиятларда яширин. Тадқиқотларга кўра, куннинг маълум бир қисмида фаоллашиш хусусияти PER1 деб номланган генга боғланган. Айнан мазкур ген тетиклик ва уйқуга жавоб беради. Тўрғайларда ушбу ген ўз фаоллигини кундузи намоён этади. Бойқушларда бунинг акси кузатилади.
Таъбга кўра...
Сиз атиргул тароватини ёқтирмайсизми? Табриклаймиз, демак, сизнинг ирциятингизда NDUFA10, деб номланган камёб рецептор мавжуд экан. Мазкур рецептор тури атиргул ҳидини ёқтирмайдиган модда ишлаб чиқаради ва шу туфайли сиз айрим ҳидларни хушламайсиз. Айримлар атиргулдан ташқари қизилмия, бинафша каби гул ифорларини ёқтирмайди. Бунга ҳам ирциятга жо бўлган рецепторлар айбдор. Аммо тароватга бўлган муносабат ҳар кимда турлича ривожланган. Масалан, барча миллатлар ошхонасида кенг қўлланилувчи кашнич кўкати ва унинг уруғи кимларгадир умуман хуш келмайди.
Шунча кўп қўлланилганига қарамай, улар ушбу кўкат тури қўшилган егуликларни тановул қилмайдилар. Нима учун дерсиз? Ушбу ўсимлик мазаси таъбига хуш келмайдиганлар генида ҳам юқорида айтиб ўтилган камёб рецептор мавжуд.
Китобга қараймиз...
Айрим болалар билим олишда тенгдошларига қараганда ортда қолади. Баъзи болаларга эса ҳеч китоб ўқиттира олмайсиз. Фақат "ҳозир калтаклайман ёки уришаман", десангизгина, ўзини мажбурлаб китобини қўлга олади. Аммо бу ҳолатда болани айблаш нотўғри, жазолаш эса икки карра янглиш хатти-ҳаракатдир.
Негаки, ҳар бир инсонда китоб мутолаа қилишга жавоб берувчи ген – DYX1C1 бўлади. Айнан мазкур ген ёзилган нарсани енгил ва осон қабул қилишни бошқаради. Агар ҳомила ривожланиш вақтида болада ушбу ген мутацияси (ўзгариши) кузатилса, ёзилганни қабул қилиш хусусияти сустроқ ривожланади. Яъни қабул қилиш бироз мушкулроқ кечади ҳамда мутолаадан лаззат ола билиш хусусияти ҳам шунга мос кучсиз бўлади.
Ҳеч китоб ўқимайдиган, китоб ўқишни хуш кўрмайдиган оилалар ҳам учраб туради. Бунга ҳайрон қолмасангиз ҳам бўлади. Мутолаа қилиш хусусияти 50 фоиз ҳолатларда наслдан наслга ўтади.
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!