Indoneziya ikki oʻt orasida: Gʻarb uning Rossiyaga topshirgan taklifnomasini qaytarib olishini xohlayapti… Xoʻsh, ushbu vaziyatda Jokovi kimga yon bosadi?

G20 Indoneziya sammiti haqida – AQSh, Yevropa va Rossiya.

2022-yilgi G20 konferensiyasi – dunyodagi eng yirik iqtisodiyot egalarning hukumatlararo yigʻilishi 15 va 16-noyabr kunlari Indoneziyaning Bali shahrida boʻlib oʻtishi rejalashtirilgan. Bu yilgi G20ga ittifoqchilar bosimiga duch kelayotgan Indoneziya prezidenti Joko Vidodo (Jokovi) raislik qilmoqda. Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi sababli gʻarb davlatlarining rahbarlari rus vakillarini sammitda qatnashish huquqidan mahrum qilish niyatida. Hatto, baʼzi davlatlar Rossiya vakillari qatnashadigan uchrashuvlarni boykot qilish bilan tahdid etmoqda.

Ukraina esa G20 aʼzosi boʻlmasa-da, AQSh va Kanadaning dastlabki takliflaridan soʻng sammitda qatnashish huquqiga ega boʻlishi mumkin.

Joriy yilning 14-aprel kuni Kreml Rossiya moliya vaziri Anton Siluanovning konferensiyada virtual ishtirok etishini maʼlum qilgan edi. Ammo, Rossiyaning Ukraina fuqarolariga qarshi urush jinoyatlari sodir etgani haqida batafsil maʼlumotlar paydo boʻlgach, AQSh va boshqa koʻplab dunyo yetakchilari konferensiya borasidagi pozitsiyalarini oʻzgartirishdi. Hattoki, AQSh prezidenti Jo Bayden Putinni “harbiy jinoyatchi” deya atadi.

Avstraliya Bosh vaziri Skott Morrison Putinning G20 da ishtirok etishiga ruxsat berish “juda yomon qadam” boʻlishini aytdi, Kanada hamda Yevropa vakillarini Rossiyaning tadbirdagi bu yilgi ishtirokini taqiqlashga chaqirdi.

Ikki oʻt orasida qolgan Indoneziya: Unga har tomondan bosim boʻlyapti

Indoneziya odatda “erkin va faol” tashqi siyosatga intilib, yirik davlatlar bilan mojarolarga aralashmaslikka harakat qiladi. U Rossiyaning Ukrainaga qarshi harbiy bosqiniga nisbatan neytral pozitsiyani egallab kelmoqda. Mamlakat urushni tugatish haqida umumiy bayonotlar bergan va BMTning tinchlikka chaqiruvchi rezolyutsiyasini imzolagan boʻlsa-da, Jokovi Rossiyaga qarshi sanksiyalar qoʻllashdan bosh tortdi, u harbiy harakatlarni “urush” deb atamaydi va shu paytgacha hech qanday hujjatda Rossiyani toʻgʻridan-toʻgʻri bosqinchi deb atamagan. Shuningdek, BMTning Rossiyani BMT Inson huquqlari kengashi aʼzoligidan chiqarib turish toʻgʻrisidagi rezolyutsiyasiga ovoz berishda ham betaraf pozitsiyada qolgan.

G20 Rossiya Ukrainaga bostirib kirganidan keyingi birinchi yirik xalqaro konferensiya boʻladi va bu xalqaro hamjamiyatga urushga munosabat bildirish uchun ajoyib imkoniyatdir. Hozircha Indoneziya Putin yoki boshqa vakillarining ishtirok etishiga ruxsat berish qaroriga nisbatan “xolis” boʻlib qolishini aytmoqda. Mamlakat rasmiylaridan biri – Triansya Djani G20da belgilangan qoidalar va koʻrsatmalarga amal qilish shartligini aytib oʻtdi, bu vaziyatda G20ga Rossiyani taklif qilish kerak boʻladi.

Rasmiy Indoneziya turli konferensiyalar va forumlar yoki tashkilotlarga raislik qilishda har doim qoʻllaniladigan qoidalar va tartiblarga boʻysunishini taʼkidlab kelgan. Bu gaplar G20 borasida ham amal qiladi.

Indoneziya amaldorlari Prezidentdan rozimi?

Indoneziyalik amaldorlardan biri Affendi Simbolon Jokovining pozitsiyasini “sodda” deb atadi va uni shunchaki “tadbir tashkilotchisi” vazifasini bajarish oʻrniga G20ning amaldagi raisi sifatida qatʼiy chora koʻrishga chaqirdi.

Indoneziyalik oddiy aholi kim tomonda?

Indoneziyalik fuqarolarning bir qismi prezidentning nima uchun Rossiyani Ukrainadagi ishlardan keyin ham sammitga taklif etayotganini soʻrab, buni “mantiqsizlik” deb ataganlar.

Boshqa bir guruh fuqarolar esa mamlakat rahbariga yuzlanib, Indoneziya boshqa davlatlar, xususan Amerika tomonidan dikte qilinmasligi kerak deb aytishgan. Uning gaplariga koʻra, agar prezident Rossiyani G20 dan chiqarib yuborsa, mamlakat mustaqil emasligi va Yevropa oldida Indoneziyaning haqiqiy qiyofasi nochorligini koʻrsatib qoʻyishi mumkin. Bu esa mamlakatning xalqaro obroʻsiga putur yetkazadi.

“Unga istalmaganini ayt, uyiga ketsin”: Gʻarbning Rossiyani chetlatishga urinishlari

Oq uyda boʻlib oʻtgan matbuot anjumanida AQShning milliy xavfsizlik boʻyicha maslahatchisi Jeyk Sallivan: “Biz Rossiya uchun xalqaro institutlar va hamjamiyatda odatdagidek munosabatda boʻlishning ilojisi yoʻq deb hisoblaymiz”, degan.

AQSh moliya vaziri Janet Yellenning aytishicha, AQSh Rossiya vakili ishtirok etadigan G20 uchrashuvlarini boykot qiladi. “Men Indoneziya rahbariyatiga agar u yerda ruslar boʻlsa, biz bir qator uchrashuvlarda qatnashmasligimizni aytdim”, – degan edi u.

Shunga qaramay, hali ham G20 aʼzolarining baʼzilari Rossiyani guruhdan butunlay chiqarib tashlash kerakmi yoki yoʻqligi borasida aniq bir toʻxtamga kelmagan.

Shu yilning 23-mart kuni Polshaning sobiq taraqqiyot vaziri Piotr Novak AQShdan Rossiyani G20 tarkibidan chiqarish va uning oʻrniga Varshavaning ittifoqqa qoʻshilishi imkoniyatini koʻrib chiqishni soʻradi. “Ukrainaga hujum qilib, xalqaro hamkorlik qoidalarini buzganidan keyin” katta yigirmatalikda Rossiyaga joy boʻlmasligi kerak”. Polsha soʻnggi 30 yil ichida dunyodagi eng tez rivojlanayotgan ikkinchi davlat sifatida G20dan joy olishga loyiqdir”, – degan u.

Mart oyidagi matbuot anjumanida Bayden Rossiyani guruhdan chiqarishni qoʻllab-quvvatlashini aytdi. Biroq, amaldagi tartib-qoidalar G20 aʼzosini chiqarib yuborishga imkon beradimi yoki yoʻqmi – bu aniq emas. Chunki har bir aʼzo davlat qaror boʻyicha konsensusga erishishi kerak. Shunday qilib, Rossiyaning G20 dan rasman olib tashlanishi dargumon.

Rossiya tomonida kimlar bor? Xitoy Moskvani qoʻllab-quvvatlaydimi?

“Xitoy allaqachon Rossiyaning G20dagi ishtirokini davom ettirishini qoʻllab-quvvatlashini aytgan, chunki u mamlakatni “muhim aʼzo” deb biladi va xabarlarga koʻra , Jokovidan urush G20 sammitining kun tartibiga aylanishiga yoʻl qoʻymaslikni soʻragan”, – deya xabar beradi “South China Morning Post”.

Xitoy tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Van Venbin ham “hech bir aʼzo boshqa davlatni aʼzolikdan chiqarishga haqli emas” deb taʼkidlagan.

Shuningdek, Braziliya prezidenti Jair Bolsonaro ham Putinning konferensiyada ishtirok etishini qoʻllab-quvvatlaydi.

Jokovining jumboqlari: Indoneziya nimadan xavotirda?

Indoneziya rasmiylari bu yilgi konferensiyadan xalqaro maydonga koʻproq taʼsir oʻtkazish va tan olinish uchun foydalanishga umid qilishgandi.

Afsuski, Rossiyaning mavjudligi va undan keyingi boykotlar Indoneziyani siyosiy tomonlama bogʻlab qoʻyishi hamda Jokovining kun tartibini buzishi mumkin. Oʻzining kuchli iqtisodiy yoʻnalishi va konservativ tashqi siyosati bilan tanilgan Jokovi sammitdan COVID-19 iqtisodiyotini tiklash va rivojlantirish boʻyicha saʼy-harakatlarni hal qilish uchun foydalanishni rejalashtirgan. Bu yilgi konferensiya mavzusi “Birgalikda tiklanamiz, kuchliroq tiklanamiz” boʻladi.

Muammo shundaki, agar Putin yoki Zelenskiy tadbirda qatnashsa, katta ehtimol bilan, sammitning eʼtibori Rossiya va Ukraina mavzusiga qaratilib, konferensiyadan koʻzlangan maqsadlar chetda qolib ketishi mumkin.

Indoneziya aslida kim tomonda?

Indoneziya kibermakonida “rossiyaparast targʻibot” toʻlqinlari paydo boʻla boshladi. Ayniqsa, 2000-yillar boshidagi “terrorga qarshi urush” va undan keyingi islomofobiya siyosati avj olganidan soʻng dunyodagi eng koʻp musulmonlar yashaydigan davlat boʻlgan Indoneziya fuqarolari AQShga nisbatan chuqur ishonchsizlikka ega boʻlishdi.

Bandungdagi “Universitas Jenderal Achmad Yani”ning xalqaro munosabatlar boʻyicha oʻqituvchisi Yohanes Sulaymon “Al Jazeera”ga bergan intervyusida shunday degan:

“Rossiyaparast indoneziyaliklar” Qoʻshma Shtatlarni yoqtirmaydi va unga ishonmaydi. Odamlar oʻtmishda 11-sentyabr fitnasi va ommaviy qirgʻin qurollarining yoʻqligi kabi uydirma deb hisoblangan sabablarga koʻra, AQShning Afgʻoniston va Iroqqa hujum qilganini koʻrgan. Bu ularning AQSh ommaviy axborot vositalari misolida axborot manbalarining ishonchliligiga shubha qilishlariga taʼsir koʻrsatdi. Koʻpchilik AQShdan kelgan yangiliklarni oʻqimaydi, bunga sabab qilib esa ularni shunchaki qabul qila olmasliklarini taʼkidlashadi. Ammo, buning asl ildizi ularning AQShga nisbatan ishonchsizligidir”.

Jokovi endi nima qilishi kerak?

Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyodagi koʻplab davlatlar singari Indoneziya ham Rossiya bilan ijobiy tarixiy aloqalarga ega.

Bu omillar Jokovining ishini yanada qiyinlashtiradi. Chunki u bir tomondan, Rossiyaning ishtirok etishiga ruxsat berish bilan munosabatlarni ushlab qolishga erishsa ham ikkinchi tomondan Gʻarb bilan siyosat muvozanatini yoʻqotishi xavfi katta.

Indoneziya prezidenti bu muammoni “six ham, kabob ham kuymaydigan” qilib hal eta olsa, bu jarayonda sammitdan koʻzlagan maqsadlariga erishishi mumkin.

Ammo bunday boʻlmasa, Gʻarb hukumati bilan katta muammolarga duch kelishi yoki Rossiya bilan umumiy munosabatlarini uzishiga toʻgʻri keladi. Har ikkala vaziyat ham mamlakat uchun yaxshilik keltirmasligi aniq.

Muallif: Sardor To‘lanboyev.

• AQSh
• G20
• Indoneziya
• Rossiya
• Siyosat
• Yevropa