Skandinaviya – koʻp jihatdan sayyoramizdagi jozibador hududlardan biri boʻlib, bir qator noyob va diqqatga sazovor joylari bilan mashhur. Uning tashrif qogʻozi hisoblanadigan jihatlar orasidagi eng ommaviy va esda qolarlisi tom sohasiga oʻt-oʻlan ekilgan uylar boʻladi. Skandinavlar bu ishni uylarining chiroyli koʻrinishi uchun qilishmaydi, buning bir qator muhim sabablari bor. Lekin, bunday tomlarning foydali ekanligi maʼlum boʻlsa ham, ushbu usul boshqa mintaqalarda tarqalmagan.

Skandinaviya oʻlkasidagi uylarning tom qismiga oʻt-oʻlanlar ekish koʻpchilik tomonidan qadimgi zamonlarda Norvegiya, Islandiya, Daniya va Shvetsiya hududida tarqalgan qadimiy anʼanaga hurmat sifatida qabul qilinadi. Biroq, bunday gʻayrioddiy joyga maysa ekishdan koʻzlangan maqsadlar oz emas. Skandinaviyada bunday tomlarning paydo boʻlishiga aholining xavfsizligini taʼminlash istagi sabab boʻlgan deyishadi.

Gap shundaki, skandinavlar tarixning qadimiy davrlarida oʻz uylarini mana shu yoʻl bilan bosqinchilardan yashirishga harakat qilishgan, uylar atrofdagi yer bilan bir xildek koʻrinishini xohlashgan. Bu usul vaqt oʻtib qanchalik samarali ekanligini ham koʻrsatgan.

Tomlar ustiga maysa ekishni davom ettirishga sabab boʻlgan ikkinchi omil Skandinaviya ob-havosi va hududiy sharoit edi. Birinchidan, qurilish ishlarida foydalaniladigan chim, quruq qobiq va maysalar aralashmasi yuqori darajadagi issiqlik izolyatsiyasi xususiyatiga ega boʻlgan. Ikkinchidan, maysalar xonalardagi issiqlikning barqaror darajasini saqlab turishdan tashqari yilning sovuq fasllarida uyni ortiqcha namlikdan himoya qilgan.

Issiq kunlarda esa aksincha boʻlgan. Yashil oʻt-oʻlanlar ichki xonalarni quyosh nuridan himoya qilib turgan.

Oʻt-oʻlanlar bilan qoplangan tomning yana bir afzallik jihati uning tabiiy mahsulot ekanligi edi. Qurilish ishlarida faqat tabiiy materiallardan foydalanilgan.

Bugungi kunda tendensiya darajasiga chiqqan ongli isteʼmol va energiya manbalari bilan atrof-muhitni ifloslantirmaslik gʻoyasi qadimgi Skandinaviyaning texnologiyalari orasida ham boʻlgan. Shuning uchun Skandinaviya uslubi biroz oʻzgargan va zamonaviy koʻrinishda Daniya, Norvegiya, Islandiya va Farer orollarida hamon mashhur.

Skandinaviyaliklar uchun maysalar bilan qoplangan tomlarning yuqorida aytib oʻtilgan barcha afzalliklari bu turdagi tomning qurilishi va undan foydalanishdagi qiyinchiliklarga qaramay, tanlov masalasida hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Murakkabliklarning asosiylaridan biri uning qimmatligi boʻlib, uyni tabiiy materiallardan qurish, tomni oʻt-oʻlan bilan qoplash arzonga tushmaydi. Bundan tashqari, qurilish texnologiyasining oʻzi ham oʻta murakkab, juda koʻp vaqt talab qiladigan va bir necha bosqichdan iborat jarayon. Tomni maysa bilan qoplashning mexanizmlaridan biri quyidagicha koʻrinishga ega: issiqlik izolyatsiyasi asosi – 10 santimetrdan qalin loy qatlami tomning butun yuzasiga bir tekisda joylashtirib chiqiladi, ustidan qoʻy yogʻi singdirilgan quruq qobiq, uning ustidan esa torf, mox va somon yotqiziladi.

Bundan tashqari, qurilish jarayonida maxsus algoritmga rioya qilish juda muhim. Maysa bilan qoplangan tomning ogʻir boʻlishini hisobga olgan arxitektorlarga binoni va tayanch qismlarini qoʻshimcha ravishda mustahkamlash buyuriladi.

Bundan tashqari, oʻt-oʻlanli tom toʻgʻri asosga ega boʻlishi kerak, bu maysalarni toʻgʻridan toʻgʻri qoplama va izolyatsiyadan ishonchli tarzda ajratib turadi, shuningdek tuproqning shakli vaqt oʻtishi bilan oʻzgarishiga yoʻl qoʻymaydi. Agar asos qismi toʻgʻri qurilgan boʻlsa, maysalarning ildizi tomni mustahkamlab turadigan omilga aylanadi.

Yashil tomni doimo parvarish qilish undan foydalanish samaradorligini saqlashning muhim qismi hisoblanadi. Aytish kerakki, tomning tabiiy yuzasi alohida parvarishni talab qilmaydi, uni bor-yoʻgʻi har doim namlantirib turish kerak boʻladi, lekin Skandinaviya iqlimi sharoitida bu jarayon tabiiy usullar bilan amalga oshiriladi. Maysalar ogʻir boʻlib ketishi va tomga oʻz ogʻirligini tushirmasligi uchun ularni har doim kaltalatib turish kerak. Bugungi kunda bu ishni amalga oshirish juda oson: uyda maysalarni tartibga keltiradigan mashina boʻlsa va tomdagi oʻt-oʻlan ham uyning atrofidagi hudud kabi tartibga keltirib turilsa kifoya. Aks holda qurilish texnologiyasining barcha shartlariga rioya qilinmagan boʻlsa, tom bosib qolishni boshlashi, ogʻir holatlarda tomning choʻkishi xavfi yuzaga keladi, bu esa uyda yashovchi odamlarning xavfsizligi uchun bevosita muammoga aylanadi.

Qiziqarli fakt: maysalarni tartibga keltiradigan mashinalar boʻlmagan qadimgi zamonlarda skandinavlarga tomdagi oʻt-oʻlanni kaltalatib turishga uy hayvonlari – gʻoz va hattoki echkilar yordam berishgan. Ularni tomlarning ustiga qoʻyib yuborishgan va uy hayvonlari oʻsib turgan maysalarni isteʼmol qilishgan.

Tom qurishning skandinavlar tomonidan oʻylab topilgan bunday foydali va chiroyli texnologiyasi boshqa mamlakatlarda ham ommalashib ketishi kerak edi, lekin nima uchundir bunday boʻlmadi.

Maʼlum boʻlishicha, bu amaliyotning sayyoramizdagi boshqa mintaqalarga tarqalmaganiga u yerlardagi noqulay iqlim sharoiti sabab boʻlgan. Tomdagi oʻt-oʻlanni parvarish qilish uchun uni har doim namlantirib turish kerak boʻlgan, Yevropaning shimoliy hududlarida bu tabiiy usul bilan amalga oshirilgan boʻlsa, boshqa mamlakatlar iqlimi buning uchun quruq yoki issiqlik qilgan. Albatta, bugungi kunda juda koʻp mamlakatlar uylarning tomlarini oʻt-oʻlanlar bilan qoplash, u yerni bogʻga aylantirish texnologiyasini ommalashtirishga harakat qilyapti, lekin bu urinishlar Skandinaviyaga tegishli boʻlgan original texnologiyani boshqa davlatlarda ham keng yeyish uchun yetarli boʻlmayapti.

Skandinaviyaning oʻzida esa tomlarni oʻt-oʻlan bilan qoplashga boʻlgan talab kattaligicha qolmoqda. Zamonaviy uylarning tomini maysalar bilan qoplash texnologiyasida fan-texnika taraqqiyotidan ham unumli foydalanilyapti. Bundan tashqari, maysalar ekilgan tomlardan sayyohlarni jalb qilish vositasi sifatida foydalanishadi, noyob Skandinaviya uslubiga xos boʻlgan qiziqarli loyihalarni taqdim qilgan odamlar oʻrtasida tanlovlar uyushtirishadi. Bular orqali skandinavlar ushbu usulni yanada ommalashtirishga harakat qilishyapti.

• qiziqarli
• sayohat