“Urush - bu gʻalabaga olib keladigan bir qator ofatlar”

Jorj Klemanso

Urushdan koʻriladigan zarar birgina jang qilayotgan tomonlarga emas, balki boshqa mamlakatlarga ham oʻz taʼsirini koʻrsatadi. Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi va Yevropa mamlakatlarining birgalashib Rossiyaga nisbatan iqtisodiy sanksiya qo‘llashi ortidan jahon iqtisodiyotida jiddiy oʻzgarishlar yuz berdi.

Bugun Yevropa davlatlari Rossiya qoʻshinlari tomonidan egallab olingan dengiz portlaridan Ukraina donini qanday olib chiqish haqida oʻylamoqda. Agar muqobil eksport yoʻllari topilmasa, koʻplab mamlakatlar (asosan Yevropa) ochlik xavfi ostida qoladi. Bu haqida Birlashgan Millatlar Tashkiloti ham bong urmoqda.

Ushbu maqolamizda Ukrainadagi urush tafsilotlari, dunyoga xavf solayotgan yangi ocharchilik haqida soʻz yuritamiz.

Putindan yangi yurishi

Ukrainaning uchinchi yirik shahri Odessa “Dengiz boʻyidagi marvarid” nomini olgan boʻlib, bu nom shaharga bekorga berilmagan. Sababi Odessa iqtisodiy jihatdan hal qiluvchi ahamiyatga ega. Rossiyaning Ukrainaga tajovuzi oldidan Qora dengiz portlari, shu jumladan Odessa, Pivdenniy, Chornomorsk va sharqdagi Nikolayev Ukraina eksportining 70 foizdan ortigʻini bajargan.

Rossiyaning Qora dengiz blokadasi sababli Ukraina bugʻdoy eksportini toʻxtatishga majbur boʻldi. Buning asosiy sababi portlar rus askarlari tomonidan egallab olinganida. Ukraina dunyodagi bugʻdoyning 12 foizini, makkajoʻxorining 15 foizini va kungaboqar yogʻining 50 foizini ishlab chiqaradi. Yigirma oltita mamlakat (asosan Yevropa) gʻallaning 50 foizi yoki undan koʻpini Ukraina yoki Rossiyadan sotib oladi.

24-may kuni Yevrokomissiya prezidenti Ursula fon der Lyayen Rossiyani ochlikdan qurol sifatida foydalanganlikda aybladi. Rossiya prezidenti Vladimir Putin Yevropa Ittifoqi kiritilgan sanksiyalarni bekor qilgan taqdirdagina don kemalarining Odessa portidan chiqishiga ruxsat berishini aytgan.

Ukraina yaqin uch oy ichida 20 mln tonna gʻalla eksport qilishi kerak, chunki yaqinda yangi hosil terimi boshlanadi. Ularni saqlash uchun esa joy yoʻq. Tabiiyki, bu holatda eski don mahsulotlari chirishni boshlaydi.

Donsiz qolgan Yevropa

“Prometey” kompaniyasining don va dukkakli ekinlar sotuvchisi Vitaliy Lavrov Ukrainaning qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini eksport qilolmasligini bozordagi vaziyatni halokat yoqasiga olib kelishini taʼkidlagan. Uning soʻzlariga koʻra, hozirda bu turdagi eksport hajmi qariyb oʻn barobarga kamaygan. Bugungi kunda faqat Dunay daryosida joylashgan Izmail, Reni va Kiliya portlari faoliyat koʻrsatmoqda. Ular o'z imkoniyatlari darajasida maksimal ish olib bormoqda. Lekin ularning yuk tashish xajmi Odessa porti kabi yuqori emas.

Ukraina prezidenti Vlodimir Zelenskiy 21-may kungi chiqishida shunday dedi:

“Rossiya oziq-ovqat mahsulotlari – bizning don, arpa, kungaboqar uchun barcha dengiz eksport imkoniyatlarini toʻsib qoʻydi”.

Yevropa Ittifoqi kengashi raisi Charlz Mishel bu vaziyat boʻyicha shunday dedi:

“Rossiyaning Qora dengiz portlarini blokada qilishi tufayli juda zarur oziq-ovqat mahsulotlari u yerda qolib ketgan. Bu kambagʻal mamlakatlar uchun keskin oqibatlarga olib keladi. Biz global javobga muhtojmiz”.

Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlar vaziyatga zudlik bilan munosabat bildirib, Ukrainadan eksport yoʻnalishlarini diversifikatsiya qilish imkonini beruvchi turli kelishuvlarga erishmoqda. Bu kelishuvlarning mazmun-mohiyati gʻalla eksporti uchun temir yoʻl, daryo portlari va avtomobil transportining maksimal imkoniyatlarini birlashtirishdan iborat.

Yevropa Ittifoqi diplomatlarining aytishicha, yuk tashish tarmoqlari allaqachon tiqilib qolgan, yaʼni poyezdlar sekin harakatlanmoqda. Asosiy muammo - temir yoʻllarning kengligi. Sababi Ukrainadagi barcha temir yoʻllar Sovet Ittifoqi davrida qurilgan boʻlib, ular Yevropadagi temir yoʻllaridan 10 santimetrga katta. Bu oʻz navbatida chegarada qayta yuklash yoki yukni boshqa gʻildirakli vagonlarga oʻtkazishni talab qiladi.

Ukraina gʻallasini boshqa mamlakatlar dengiz portlari orqali eksport qilishning muqobil yoʻllarini izlash davom etmoqda. Odessaga eng yaqin Qora dengiz porti Ruminiyadagi Konstanta hisoblanadi. Maʼlumotlarga koʻra, 240 ming tonna don mahsuloti allaqachon Dunay temir yoʻli va yuk mashinalari orqali Konstansa portiga yetib kelgan.

Vaziyatdan chiqishning yana bir yoʻli Polsha orqali Boltiq dengizidagi Gdansk portiga yuk tashish yoʻnalishi boʻlishi mumkin.

Xususiy kompaniyalar Ukrainaga yuk mashinalarini yuborishni istamayaptilar, chunki ular sugʻurta ololmaydilar va Rossiya kuchlari tomonidan bombardimon qilinishi mumkin.

Jahon oziq-ovqat dasturi ijrochi direktori Devid Bisli Rossiya rahbariyatiga murojaat qilib shunday dedi:

“Prezident Putindan soʻrayman, agar uning yuragi boʻlsa, iltimos, bu portlarni oching. Toki biz oʻtmishda qilganimizdek, ocharchilikning oldini olishimiz mumkin”,

• Bug‘doy
• Kiyev
• Rossiya
• Ukraina
• Yevropa