Темурийлар сулоласи деганда жудаям катта тарих кўз олдимизга келади. Темурийлар сулоласи тарихда иккита муҳим империя – Эрон, Ироқ, Сурия ва Ўрта Осиёда жойлашган Темурийлар империяси (1370-1507) ва Ҳиндистон яриморолида жойлашган Темурий-Бобурийлар империясини туздилар (1526-1857). Мана шу вақт ичида нечталаб маликалар яшади, айримлари сиёсатга аралашди, айримлари эса ижод билан шуғулланди.
Қанчасининг номи машҳур бўлгану, қанчаси оммага номаълум.
Машҳурлари: Бибихоним, Гавҳаршодбегим, Сарой Мулкхоним, Хонзодабегим, Гулбаданбегим, Нуржаҳонбегим, Жаҳон Оробегим, Зебуннисобегим ва Аржумандбону (Мумтоз Маҳал).
Темурийлар тарихи тадқиқотчиси Турғун Файзиев уларга атаб “Темурий маликалар” номли китоб ёзган.
Ушбу мақолада сизларга “Ҳумоюннома” асарини ёзган малика Гулбаданбегим ҳақида маълумотлар берамиз.
Гулбаданбегим кимнинг фарзанди?
Гулбаданбегим 1523 йили Кобулда туғилган. У Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг Дилдорбегим исмли аёлидан дунёга келган 3-қизи. Бобур қизини Ҳумоюн Мирзонинг онаси, яъни Моҳимбегим тарбиялаши ҳақида фармон беради. Чунки Моҳимбегим Бобурнинг энг суюкли ва энг катта рафиқаси бўлиб, саройда ҳам бошқалардан ўзининг ақл-идроки билан ажралиб турарди.
Гулбаданбегим ўз онасини ҳам, тарбиячисини ҳам бирдек ҳурмат қилиб, туққан онасини Дилдорбегим, Моҳимбегимни эса “онам ҳазратлари” деб чақирган.
Бобур Ҳиндистонни босиб олгач, Аграга кўчиб ўтади ва 16 ёшида уни Хизрхўжа исмли кишига турмушга беришади. Улар 2 ўғил ва 1 нафар қиз фарзандли бўлишади.
1556 йилда Ҳумоюншоҳ вафот этади. Унинг ўрнига ҳукумдорликка ўғли Акбаршоҳ танланади. Акбаршоҳ аммаси Гулбаданбегимни жудаям қаттиқ ҳурмат қиларди. Шу сабабдан уни Деҳлидаги саройига таклиф қилади. Гулбаданбегимга илм олиши ва ижод қилиши учун шароит яратиб қўяди.
“Ҳумоюннома”ни ёзиш фикри қаердан келган?
Бир куни Акбаршоҳ аммасига сулолага оид қандай воқеаларни билса ёзишини таклиф қилади ва Гулбаданбегим бу таклифни қабул қилади. Шоҳнинг илтимосига биноан, Бобур Мирзо ва Ҳумоюнларнинг ҳаёти, умр йўлларидаги воқеалари, феъл-атвори ҳақида, қолаверса саройдаги ҳаёт тарзи, маданияти, ҳукумдорнинг оиласига оид тўй, аъза билан боғлиқ воқеалар тафсилотини баён қилган ҳолда “Ҳумоюннома” асарини ёзади. Бу асар “Бобурнома”нинг мантиқий давоми деб ҳисобланади. Айрим саналарга ва воқеаларга аниқлик киритади. 1552 йилда Комрон Мирзонинг кўзига миль тортилиши воқеасининг баёни билан тугалланмай қолади. Минг афсуски, “Ҳумоюннома”нинг охирги қисми ўша замоннинг шафқатсиз йилларида йўқ бўлиб кетган. Ҳозирда асарнинг 83 варақдан иборат ягона қўлёзма нусхаси Англиянинг Британия музейида сақланади.
Гулбаданбегим ўзи ёшлигидан адабиёт ва тарихга жудаям қизиққан. Айрим манбаларга кўра, унинг ғазал ёзишдаям уқуви борлиги айтилган.
Гулбаданбегимнинг вафоти ва Акбаршоҳнинг муносабати
“Акбарнома” асарининг муаллифи Абул Фазл 1575 йилда Гулбаданбегим Каъба зиёратига кетиб, минг машаққатлар билан 1582 йилда у ердан қайтиб келгани ҳақида маълумотлар берган. 1603 йилда нодир малика Гулбаданбегим 80 ёшида вафот этган. Акбаршоҳ эса аммасининг тобутини ўғил сифатида кўтариб, дафн маросимида ўғиллик бурчини бажарган.
Темурий маликалардан бўлган Гулбаданбегим фақат ўзбек тарихида эмас, балки жаҳон тарихида ўзининг “Ҳумоюннома” асари, илми ва ахлоқи билан муносиб жой олган.
Мақола муаллифи: Мунисахоним Ирисова
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!