Билсангиз, инсоннинг бойлигини турли усуллар билан баҳолаш мумкин. Айрим инсонлар ўз ҳисобидаги пулларни кўпайтириш билан банд бўлган бир пайтда, яна айрим инсонлар қиймати йиллар давомида йўқолмайдиган буюмлар харид қилишади. Тушунганингиздек, бу ерда гап қимматбаҳо тошлар ҳақида бормоқда.

Барчага маълумки, бу каби тошлар ҳаддан ташқари чиройли ва қимматбаҳо бўлади. Аммо дунёда шундай тошлар ҳам мавжудки, уларга қиммат деган тарифнинг ўзи камлик қилади. Бу каби тошларни супер қиммат дея аташ ўринли.

Бизнинг бугунги мақоламиз ҳам айнан шу ҳақида.

Аввал бир нарсани тушуниб олишимиз керак. Аслида қимматбаҳо тошларнинг қиймати қай усулда аниқланади? Агар бирор мутахассис уларга қараб туриб тошнинг қанчалар чиройли эканлигидан келиб чиққанча нархини аниқлаб бериши мумкин десангиз қаттиқ адашасиз.

Заргарлик оламида карат деган тушунча мавжуд. Бу мазкур соҳадаги асосий ўлчов бирлиги бўлиб, қимматбаҳо тошлар ва марваридларни ўлчаш учун қўлланилади. 1 карат 200 миллиграммга тенг. Тошдаги каратлар қанчалик кўп бўлса, у шунчалик қимматбаҳодир. Аммо нима учун заргарлар уларни айнан карат билан ўлчашади, оддийгина миллиграммлар билан эмас? Бунинг ҳам ўзига яраша сабаби бор, албатта. Қадим замонларда ердаги инсонлар орасида ўлчов ва оғирлик тушунчалари мавжуд бўлмаган. Турли мамлакатлардан келган савдогарлар фарқли ўлчов бирликларини ўйлаб топган, вазн ва нарх борасида келишишнинг турли усулларига мурожаат қилган. Шу тариқа ҳар бир савдогар ўзича иш кўрган. Бу ўринда заргарлар ҳам тошларнинг оғирлигини ўлчаш учун дарахт мевасининг қўзоқларини асос қилиб қолганлар. Уларнинг вазни ўртача ва шу билан бирга барқарор эди.

Ушбу маҳсулотнинг номи аксарият тилларда карат шаклида талаффуз қилинган. Унинг нима эканлигини тушуниб олдингиз-а?

Демак, бу сўз ўйлаганингиздан ҳам анча аввалроқ пайдо бўлган. Аммо одамлар узоқ вақт давомида савдо пайтида келиша олмаганлар. Сабаби араб карати 223 миллиграммни ташкил қилган бўлса, инглиз карати 205,3 миллиграмм, Миср карати эса 195 миллиграммга тенг саналган. Савдогарлар учун ҳақиқий қулайлик 1907 йилга келиб яратилди. Бу пайтга келиб бутун дунёда бир каратнинг 200 миллиграммга тенг эканлиги тан олинган.

Тушунганингиздек, қимматбаҳо тош таркибида неча карат бўлса, унинг нархи ҳам шунга кўра ошиб бораверади.

Зумрад ва сапфир

Орамизда ҳар бир инсон ушбу тошлар ҳақида эшитгани аниқ. Аксарият одамлар ҳақиқий зумрадни ҳам, сапфирни ҳам кўрган. Зумраднинг мўъжизавий ва ёрқин яшил рангига маҳлиё бўлмаслик мумкин эмас. Сапфирнинг бетакрор кўк ранги эса ҳар бир одамни ўзига ром қилиб қўяди. Ушбу тошларнинг нархи бир карат учун 8000 доллардан ҳам ошиб кетади.

Албатта, бу ўринда унинг қанчалар тоза ва бетакрор намуна эканлигига ҳам алоҳида эътибор қаратадилар. Қолаверса, биз ҳозирда одатий рангдаги тошлар, аниқроғи кўк сапфир ва яшил зумрад ҳақида сўз юритмоқдамиз. Бу сизга ҳам ғалати эшитилиши мумкин, аммо сапфирлар нафақат кўк, балки тўқ сариқ рангда бўлиши мумкин экан. Одатий кўринишдаги ва унчалик ҳам соф намуна бўлмаган зумрад ёки сапфир нархи 1 карат учун 6000 долларни ташкил қилади. Балки буни ўта қиммат дея тан олмассиз? Бу ўринда уларнинг оғирлиги ҳақида ҳам унутиш ярамайди. Мисол учун “Millenium” сапфирининг катталиги салкам футбол коптоги билан тенг келади. Унинг оғирлиги 61500 каратга тенг. Мазкур тош 134 та халқаро юлдузлар суратлари билан безатилган.

Умумий нархи эса 180 миллион долларни ташкил қилади. Дунёдаги энг қиммат зумрад турли версияларга кўра 400 миллиондан 900 миллион долларгача бўлган нархда баҳоланган. Ушбу зумрад жуда ҳам машҳур бўлиб, оғирлиги 900 000 карат ёки 380 кг ни ташкил қилади.

Бигсбит

Ушбу тош камёб топилмалар сирасида киради, сабаби уни қазиб олиш тугул, топишнинг ўзи ҳам муаммо. Бигсбит тошини фақатгина АҚШ ерларидан қазиб олиш мумкин. Бундан ташқари тош фақатгина иккита штатнинг маълум масканларидан қўлга киритилган. Буларнинг бири Юта штатидаги Вака-вака тоғлари кони бўлса, яна бири Ню-мексико штатидир. Ушбу тош шунчалар камёбки, авваллари одамлар унинг борлиги ҳақида билмаганлар ҳам. Тошнинг гўзаллигидан баҳраманд бўлган ягона инсонлар эса – коллекционерлар бўлишган. Табиийки, сиз ҳам бу каби гўзалликка эга чиққан илк инсонлардан бўлсангиз, у ҳақида бошқаларга айтмаган бўлардингиз. Бигсбит ёрқин ва тўқ пушти рангга эга. Унинг 1 карати 10-12 минг долларга баҳоланади. Албатта, бошқа тошлар билан таққослаганда уни ҳаддан ташқари қиммат дея таърифлаш қийин. Гап шундаки, бигсбит тошининг одатий ҳажми жуда кичкина бўлади. Шу пайтга қадар қўлга киритилган энг катта бигсбит тоши сайқаллаш ишларидан кейин 10 карат оғирликка эга дея тан олинган.

Александрит

Бу турдаги илк тош номи 1842 йилда биринчи марта тилга олинган бўлиб, ўша пайтлардан бери одамлар унинг гўзаллигидан завқ олиб келишади. Ушбу тошнинг бошқаларидан фарқи – рангини нурланиш даражасига кўра ўзгартира олиш имкониятидир.

Мисол учун, кундуз кунлари александрит ўз рангини оч яшилдан майсалар каби яшил, кейин эса зайтун рангидаги яшилга ўзгартиради. Тун пайтида ёки сунъий ёритилган хоналарда эса пушти, сиёҳранг, қирмизи ва қизил рангларда товланади. Бу каби ажойиб сифатларга эга бўлган тошнинг бир карати 37 минг доллар эканлиги ҳам ажабланарли эмас, албатта. Аммо бу каби нарх фақатгина энг чиройли ва соф тошларга берилади. Одатий александритнинг нархи эса бир карати учун 10000 долларни ташкил қилади. Шу пайтга қадар топилган энг катта александрит Вашингтоннинг Смитсон музейидан ўрин эгаллаган. Уни Шри-Ланка ҳудудидан қўлга киритганлар. Рекордчи тошнинг оғирлиги 65,8 каратга тенг. Бу каби рекорд оғирлик ҳақида кўплаб фикрлар ҳам пайдо бўлган. Айтишларича, дунёда бунданда каттароқ александритлар мавжуд эмиш. Аммо, бунинг оддий фантазия маҳсули эканлигига ҳам ишониш мумкин.

Параиба

Ушбу қимматбаҳо тош ҳақида ҳам инсоният яқиндагина хабар топган деб айтиш мумкин. 1987 йилда Бразилияда ҳар қандай заргарни лол қилиши мумкин бўлган тошлар – турмалин параиба кони топилди.

Агар сапфир тўқ ва жилокор кўк рангда товланади десангиз, параиба тошининг қанчалар гўзал эканлигини кўришингиз керак. Айтишларича, унинг мовий рангидан инсон кўзлари қамашиб кетар экан. Энг муҳими, мазкур минералнинг ўзига ҳос сифати ҳам бор. У бетакрор нур сочиш имкониятига эга.

Тошнинг сири унинг ички тузилишида бўлиб, тошга тушган нур чизиқлар орасида синади ва унинг устки қисмида неон жило ҳосил қилади.

Энг ачинарлиси, бу каби гўзалликни фотоаппаратлар ҳам, видеокамералар ҳам тўлиғича етказиб бера олмайди. Унинг асл гўзаллигини ўз кўзларингиз билангина кўришингиз мумкин. Ушбу тошнинг иккинчи кони Африкадан 2001 йилда топилган.

Бундан келиб чиқадики, дунёда параиба қазиб олинадиган жойлар бармоқ билан саноқлидир. Шу сабабли ҳам тош нархи ҳаддан ташқари қиммат. Унинг бир карати 12-14 минг долларга баҳоланади. Дунёдаги энг катта турмалин параиба Гиннесснинг рекордлар китобига ҳам киритилган бўлиб, «Кауфман» компанияси томонидан ишланган маржонни безаб турибди. Ушбу тош оғирлиги сайқаллаш ишларидан кейин 191,87 каратга тенг дея тан олинган. Мазкур тошнинг умумий баҳоси эса 25-152 миллион доллар эканлиги айтиб ўтилади.

Рубин

Бундан 200 йил аввал ер юзидаги ҳар бир инсон ўзида рубиндан ясалган тумор бўлиши орзуси билан яшаган. Орадан жуда кўп йиллар ўтган бўлса ҳам инсонлардаги бу истак ҳамон сўнмай келмоқда. Эндиликда одамлар ушбу тош билан ишланган тақинчоқлар ҳақида орзу қиладилар. Рубиннинг бир карати 15 минг долларга баҳоланади. Аукционлардаги йирик рубинли тақинчоқлар эса ақл бовар қилмас нархларга сотилади. Мисол учун 2015 йилнинг май ойида Женева аукционида “Cartier” компанияси томонидан оғирлиги 25,59 карат бўлмиш “Sunrise” рубини билан ишланган узук сотиб олинган. Унинг нархи эса 30 миллион 335 минг долларни ташкил қилган. Аниқроқ қилиб айтганда, тошнинг ҳар бир каратини тахминан 1 миллион 185 минг долларга баҳолаганлар.

Олмос

Шуни аниқ айтиш мумкинки, бизнинг рейтингда олмос бор эканлигини яхши билардингиз. Албатта, энг қимматбаҳо тошлар ҳақида сўз юрита туриб олмос ҳақида тилга олмаслик хато бўлади. Унинг бир карати 15-17 минг долларга баҳолаб келинган. Дунёдаги энг йирик олмос эса узоқ вақт давомида Киллинан тоши саналган. Унинг оғирлиги ишлов бериш жараёнига қадар 3106 карат бўлган. Бу тахминан 621 граммга тенг. Ишлов бериш жараёни ҳам шунчалар қизиқ бўлганки, бу ҳақида сўзламай иложи йўқ. Олмос мавжуд тошлар орасидаги энг қаттиқ минерал саналади. Уни сайқаллаш жараёни ҳам осон иш эмас, албатта. Агар қўл остингиздаги материал мега қиммат буюм эканлигини билсангиз, иш яна ҳам қийинлашади. Ушбу тошни сайқаллаш билан Европадаги энг моҳир тош устаси Юзеф Ашер шуғулланган. У тошга битта ва ягона зарба беришдан олдин олмосни бир неча ой давомида кузатиб, ўрганиб чиққан. Болға билан кутилган зарбани берган пайтда эса хавотирдан ҳушидан кетиб қолган экан. Оқибатида улкан олмос ҳосил бўлмаган. Тош устига ёриқлар тушган, 2 та катта бўлак, 7 та ўрта катталикдаги олмос ва 100 га яқин майда олмосчалар ҳосил қилинган. Мазкур жараён учун 2 йил вақт сарф этилган. Кейин эса турли катталикдаги ва умумий оғирлиги 163,65 каратга тенг 105 та тош пайдо бўлган. Айни пайтда мазкур тош бўлаклари қирол Эдуард 7 нинг салтанат ҳассаси, Британия империясининг тожи ва бошқа Европа ҳукмдорларининг қўлида сақланади.

Жадеит

Қадим замонларда Мексика ва Марказий Америка одамлари учун мазкур тош муқаддас саналган. Ацтеклар уни қуёшга сиғиниш маросимлари учун қўллаганлар. Бугунги кунда эса мазкур қимматбаҳо тош коллекционерлар орасида жуда машҳур. Сабаби унинг бир карати 20 минг долларга баҳоланади. Таиланд тимсоли саналмиш зумрад будда ҳайкали ҳам айнан мана шу минерал асосида ишланган.

Папаража

Тошнинг нима учун бундай номлангани ҳақидаги тахминлар жуда кўп. Айримлар ушбу ном «рожа», яъни «подшо» сўзи билан боғлиқ эканлигини айтишади. Яна айримлар эса унинг номи қуёш чиқишига ишора қилишини сўзлайдилар. Шуниси аниқки, бу каби тошлар бутун ер юзасида ўта нодирлиги билан донг таратган. Уни фақатгина иккита кондан қазиб олишади.

Папаража сапфирининг 1 карати 30 минг долларга баҳоланади.

Қизил ва кўк олмослар

Бугун биз тилга олган олмосларнинг аксарият қисми оқ ёки сариқ рангли тусда бўлади. Айнан шу сабабли ҳам камёб рангдаги, мисол учун кўк ёки қизил олмослар нархи осмон қадар юқори. Бунинг ҳақиқат эканлигига ишонишнинг ўзи қийин. Бу каби тошлар орасидаги энг машҳури «Хоуп» мовий олмосидир. Унинг нархи 200-250 миллион долларга тенг. Айримлар «Хоуп» Титаник ҳалокати пайтида чўкиб кетган ўша машҳур олмос эканлигини айтишади. Аммо, бу ҳақиқатан йироқ фикр. Қизил олмослар орасидаги энг машҳури эса «Фред Даймонд илҳоми» саналади. Унинг оғирлиги 5,11 карат ва қиймати 20 миллион долларга тенг. Қизил ва кўк олмоснинг бир карати қанча туриши ҳақида билишни истайсизми? Диққат, тайёрланинг. Бу каби тошнинг бир карати нархи 1,5 миллион доллардан бошланади.

• Аукцион
• қизиқарли