Bugun bilyard to‘pi ixtiro qilinganidan hammadan ko‘ra ko‘proq fillar xursand. Chunki ixtirogacha bilyard sharlari fil suyagidan tayyorlangan-da!

Bilyard o‘yinlari XV asrda Fransiyada paydo bo‘lgan, deb taxmin qilinadi. Sababi, birinchi marta 1470-yilda fransuz qiroli Lyudovik XI bilyard stoliga buyurtma bergani haqida ma’lumotlar bor. Shu bois ham ko‘plab yozma manbalar bilyardni Fransiyada ixtiro qilinganidan so‘zlaydi. 

“Bilyard” so‘zi fransuzcha “bille” so‘zidan olingan bo‘lib, “to‘p”, degan ma’noni anglatadi. 

Avvaliga bu o‘yin ochiq havoda (yerda) o‘ynalgan. Keyinchalik odamlar har qanday ob-havo sharoitida ham bu mashg‘ulot bilan shug‘ullanish uchun uni stolda o‘ynash qulay, deb hisoblashgan. Bilyard stolining yashil mato bilan qoplanishi ham, o‘yinlar avval yashil maysalar ustida tashkil qilinganidan dalolat beradi. 

1600-yillarda bu o‘yin shunchalik mashhur bo‘lganki, Uilyam Shekspirning “Antoniy va Kleopatra” asarida ham u haqida gap ketgan. 1800-yilga kelib, Angliyada bilyard uskunalari juda tez rivojlandi. 1850-yillar atrofida, bilyard stoli zamonaviy ko‘rinishga ega bo‘ldi.

1863-yili Amerikadagi eng yirik bilyard to‘pi ishlab chiqaruvchi kompaniya “Phelan and Collander” to‘pni fil suyagi ishlatmasdan yasashni o‘ylab topgan odamga 10 ming dollar mukofot puli berishni va’da qiladi.

Gazetadagi xabarni o‘qib qolgan amerikalik bosmaxona yordamchisi 23 yoshli John Wesley Hyatt unga qiziqib qoladi. Kimyodan deyarli umuman xabari bo‘lmagan bola turli xil kimyoviy moddalarni aralashtirib, bilyard sharini yasashga kirishib ketadi. Biroq ixtiro amalga oshavermaydi.

Bir kuni u ishxonasidagi kollodiyali shisha idishni ko‘rib qoladi. Uning qattiqligi va mustahkamligiga e’tibor berib, kallodiyaga suyak kukunini qo‘shib ko‘radi. Bunda ham kutilgan natijaga erishmagan Hyatt sinov va xatolardan foydalangan holda kollodiyaga kamfora qo‘shadi (oq kristall modda). Nihoyat hosil bo‘lgan material fil suyagiga deyarli o‘xshash bo‘lib chiqadi. Bu modda dunyodagi birinchi termoplastika edi. 

Ana shundan so‘ng, yosh yigit 10 000 dollarlik patentni qo‘lga kiritib, akasi bilan birga yirik kompaniya “Hyatt Billiard Ball Company”ni tashkil etadi. 

Shu bilan fillar hayotini saqlab qolishga o‘z hissasini qo‘shgan bolakayning hayoti butunlay o‘zgarib ketadi. 

Nozima RAHMATOVA tayyorladi