To‘g‘ri ovqatlanish haqida hamma turlicha fikr yuritadi: birovlar oqsilga boy mahsulotlarni ko‘proq yeyish kerakligini to‘g‘ri ovqatlanish, deb hisoblasa, yana kimdir kuniga 4-5 mahal ovqatlanishni to‘g‘ri, deb qaraydi. Xo‘sh, aslida to‘g‘ri ovqatlanishning o‘zi nima?

To‘g‘ri ovqatlanish — organizmning kundalik yeyilayotgan mahsulotlardan o‘ziga kerakli moddalarni me’yordan ko‘p ham emas, oz ham emas, ya’ni kerakli miqdorda qabul qilishidir. Kerakli moddalar deganda, oqsillar, uglevodlar, yog‘lar, vitamin va hokozalar nazarda tutiladi.

50+25+25 formulasi

Amerikalik dietolog Robert Xaasning ta’kidlashicha, har bir inson 50+25+25 formulasiga amal qilib ovqatlanishi kerak. Bunda 50 foiz — uglevodlarni, 25 foiz oqsillarni, yana 25 foizi esa yog‘larni tashkil etishi kerakligi ko‘zda tutiladi. Shu o‘rinda savol tug‘iladi, nima uchun uglevodlar 50 foizni tashkil etishi kerak?

Inson ichki a’zolari faoliyati, tana harorati ko‘tarilishi va mushaklar harakatlanishi uchun quvvat kerak bo‘ladi. Har bir inson sutkasiga 2500 kkal quvvat qabul qiladi. Masalan, bo‘y uzunligi 170 sm, tana vazni esa 90 kg bo‘lgan inson kuniga 3500 kkal quvvat sarflaydi. Sport bilan shug‘ullanmaydigan uchun esa 2000 kkalning o‘zi yetarli.

Uglevodlar esa tanamizni mazkur quvvat bilan ta’minlaydi. Ko‘p uglevod yesak, semirib ketamiz-ku, deydiganlar ham bordir? Ortiqcha vazn yig‘ilishini istamasangiz, har kuni bir xil vaqtda ovqatlanish tavsiya etiladi. Shifokor-dietolog Ketlin M. Zelman aytganidek, nonushtani hech qachon o‘tkazib yubormang. Chunki aynan nonushta inson kun boshida qabul qilishi shart bo‘lgan muhim mahsulotlarni o‘zida jamlaydi, agar to‘g‘ri tuzilgan bo‘lsa, albatta.

Har xillikni unutmang

Shuningdek, to‘g‘ri ovqatlanish turli-tuman mahsulotlardan tashkil topishi kerak. Chunki organizmda har bir elementning o‘z vazifasi bor: oqsillar organizmning qurilish xomashyosi bo‘lmish aminokislotalarga aylanadi, yog‘ kislotalari yurak, kletchatkalar esa ichaklar faoliyati uchun talab etiladi. Och qolmay turib to‘g‘ri ovqatlanish mumkinmi? Albatta, mumkin! Axir to‘g‘ri ovqatlanish och qolish yoki parhez emas. Ochlik hissi odatda, yetarli kaloriyaga ega mahsulotlarni iste’mol qilmaslik natijasida yuzaga keladi. Agar kaloriyali ovqatlar iste’mol qilinsa, insonda ochlik hissi paydo bo‘lmaydi.  

To‘g‘ri ovqatlanish bilan perhezni chalkashtirmang. Parhez bu vaqtinchalik rioya qilinishi kerak bo‘lgan tartib hisoblanadi. Qolaversa, noto‘g‘ri tutilgan parhez inson salomatligiga jiddiy zarba berishi ham mumkin. To‘g‘ri ovqatlanish esa parhezdan farqli o‘laroq vaqtinchalik holat emas, balki har bir inson rioya qilishi shart bo‘lgan umumiy tartiblardir.

Demak, to‘g‘ri ovqatlanish qimmat turadi...

Bunga ha deb ham, yo‘q deb ham javob berish mumkin. Chunki fast-fud, yarima tayyor mahsulotlar arzon, lekin turgan bitgani zarar. Baliq, go‘sht, meva-sabzavotlar foydali, lekin sal qimmat. Biroq inson to‘g‘ri ovqatlanishga ko‘proq mablag‘ sarflasa, to‘g‘ri yashay boshlaydi, tamakiga yoki spirtli ichimliklarga ortiqcha pul sarflagisi kelmaydi. Zararli odatlar o‘z-o‘zidan yo‘qola boshlaydi.  

Bir umr to‘g‘ri ovqatlanib yurish kerak

Sog‘lom hayot tarzini va ovqatlanish tartibiga amal qilishni ertadan emas, aynan bugundan, shu maqolani o‘qib tugatgan daqiqangizdan boshlang. Bu katta mashaqqat talab qilmaydi, oddiy qoidalardan boshlasangiz ham bo‘laveradi: masalan, choyga solinadigan shakar miqdorini kamaytirishdan. Me’yoriy shakar miqdori kuniga 30 grammdan oshmasligi kerak. Pechenye, shokolad kabi tamaddilarni quruq mevalar, gazli ichimliklar o‘rnini esa oddiy suv bilan almashtirishingiz mumkin. Butun jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining tavsiyasiga ko‘ra, inson haftasiga hech bo‘lmasa 150 daqiqani yurish kabi jismoniy harakatlarga ajrata olsa, bu ham to‘g‘ri kun tartibini boshlashga yordam berar ekan. Agar to‘g‘ri ovqatlansangiz, bugungi 1-2 bo‘lak pirogdan qo‘rqmasangiz ham bo‘laveradi.     

Nargiza Utepova tayyorladi