Joriy yilning 5-yanvarida Tokio baliq bozori kutilmagan hayajonlarga boy bo‘ldi. Yilning birinchi kimoshdi savdosida mashhur sushi restoranlari tarmog‘i egasi Kiyosi Kimura 278 kilogramm ko‘k tuna uchun rekord darajada – 1,8 million dollar to‘ladi. Hatto uning o‘zi ham bundan hayratda edi. O‘tgan yili tunaning kimoshdi savdosi 736 ming dollarni tashkil qilib, uning vazni bu safargisidan 100 kilogramga kam edi.

Janob Kimuraning o‘zi esa matbuotga bergan intervyusida tuna kabi mazali baliq uchun qancha pul to‘lasa ham arzishini aytdi. Shunday qilib, u o‘zining restoranlarida faqat eng yaxshi baliq iste’mol qilinishini butun dunyoga e’lon qildi.

Bu hodisa, shuningdek, sushi taomi Yaponiyada qanchalik qadrlanishini ham isbotlaydi. Yaponlar uchun u nafaqat ovqat, balki lazzatbaxsh taom, milliy madaniyatning bir qismidir. Qolaversa, murakkablik va yaxshi ta’mning ramzi. Biroq bu fikrga biroz shubha ham yo‘q emas. Chunki sushi dastlab yaponlarning taomi bo‘lmagan va nufuzli oshxonaga hech qanday aloqasi yo‘q edi.

Gap shundaki, ushbu taomning tarixi eramizdan avvalgi V asrdan III asrgacha Laos, Tayland, Vyetnam orqali oqib o‘tadigan Mekong daryosining sholi dalalariga borib taqaladi. U davrda dehqonlar baliq ovi bilan shug‘ullanardi va ko‘pincha sazan ovlashardi. Baliqni issiq havoda uzoq vaqt saqlamaslik uchun uni guruch bilan konservalashgan.

Eng avval baliq tozalanib, tuz sepilgan va bir necha hafta davomida bochkalarda quritilgan. Keyin tuzni olib tashlab, guruch bilan to‘ldirilgan va bir hafta davomida dimlab qo‘yilgan. Bir necha oydan keyin fermentatsiya jarayoni boshlanib, guruch shakarini kislotaga aylantiradi. Shunday qilib, parchalanish jarayonlari to‘xtaydi. Istalgan vaqtda uni ochish mumkin. Guruch tashlab yuborilgan, baliq esa iste’mol qilingan. Uning hidi juda o‘tkir, ammo ta’mi ajoyib edi.

Asta-sekin sushi janubga tarqalib, Malayziya, Filippin, Indoneziyada ham ommalashib ketdi va Xitoygacha yetib bordi. Sushining bu turi nare-sushi deb nomlangan. Bu “yomon” ovqat degan ma’noni beradi. Uni asosan guruch dalalarida ishlaydiganlar yeyishgan. Vaqt o‘tishi bilan bu taom jamiyatning yuqori qatlamlarida ham qiziqish uyg‘ota boshlagan.

Sushi Yaponiyaga VIII asrda imperator Gensyo hukmronligi davrida kirib kelgan. Dastlab, yaponlar uning ta’mi va yoqimsiz hidini yoqtirishmagan. Shunday bo‘lsa-da yaponlar unga o‘zgarishlar kiritib, taomni yanada yoqimli qilishdi. Ular baliqlarni bir necha oy davomida bochkalarda saqlashni to‘xtatishdi va fermentatsiya jarayonini kamaytirishdi. Shu yo‘l bilan ular sushining yoqimsiz hididan qutulishdi. Endi guruch yanada mazali va uni baliq bilan bemalol iste’mol qilish mumkin edi.

XII asrda yaponlar guruchli sirkani ixtiro qilishdi. Bu ularga yangi oshpazlik kombinatsiyalarini yaratish imkonini berdi. XVII asrda esa hayadzusi – tez tayyorlanadigan sushi ixtiro qilindi. Mamlakatdagi har bir hudud retseptga o‘z xususiyatlarini qo‘shdi. Masalan, Toyamada sushi bambuk barglariga o‘ralgan, Nara shahrida esa xurmo barglari ishlatilgan.

XIX asr oxiriga kelib mazkur taomning bugungi qiyofasi shakllandi. U quritilgan yoki qaynatilgan baliq bo‘lagidan iborat bo‘lib, guruchning ustiga sirka yoki soya qo‘shilgan.

Sushi Ikkinchi jahon urushidan keyin ham keng tarqaldi. Amerika tomonidan Yaponiyaning okkupatsiya qilinishi natijasida sushi Tinch okeani orqali AQShgacha kirib keldi. U Kaliforniyada shu qadar mashhur bo‘ldiki, oshpazlar uni o‘zlarining retsepti bo‘yicha tayyorlay boshlashdi. Shu tariqa sushi AQSh orqali butun dunyoga tarqaldi.