Hindistonning duru-gavhari, dunyoning yetti moʻjizasidan biri bo‘lishga da’vogarlik qiluvchi serhasham Toj-Mahalni kim qurganini bilasizmi? Ushbu saroyning barpo etilishi Hindistonda 332 yil hukmronlik qilgan Boburiylar imperiyasining podshohlaridan biri Shoh Jahon nomi bilan bog‘liq. 

Bunyodkor podshoh

Shoh Jahon 1592-yilning 5-yanvarida tavallud topgan va 1666-yilning 22-yanvarida, ya’ni bugun Agra shahrida vafot etgan. Shoh Jahon Boburiy shahzodalarning uchinchisi, Jahongirshohning farzandi edi. U 30 yil davomida hukmronlik qilgan va hukmronlik vaqtida ko‘pincha me’morchilik bilan shug‘ullangan. Mana shu sababli bo‘lsa kerak, ushbu shohni “bunyodkor podshoh” deb ham atashgan. Uning davrida barpo etilgan obidalardan biri – bu Toj-Mahaldir. 

Abadiy muhabbat ramzi

Tarixda Toj-Mahalning qurilishi va Shoh Jahon bilan bog‘liq bir qancha afsonalar yuradi. Aytishlaricha, ushbu saroyni Shoh Jahon suyukli rafiqasi Mumtoz Mahal begim (Arjumand)ga atab qurgan ekan. Shohning o‘z rafiqasiga mehr-muhabbati cheksiz bo‘lgan va muhabbat, sadoqat ramzi sifatida malika o‘z yoriga 14 nafar farzand tuhfa etgan. Ammo oxirgi tug‘uruq vaqtida malika vafot etadi va uning vafotiga chiday olmagan shoh qattiq g‘amga botadi. Vafoti oldidan Shoh Jahon suyukli yori qabri ustida chiroyli saroy qurishni va’da qiladi va Toj-Mahal barpo qilinadi.

Toj-Mahal nafaqat hashamatli maqbara balki muhabbatning ramzi hamdir. Quyida muhabbat timsoli, hind mutafakkiri Robindranat Tagorning ta’rificha, “abadiylik yuzidagi ko‘z yosh” Toj-Mahal haqida qiziqarli ma’lumotlarni havola etamiz.

• Ushbu maqbara 21 yil davomida barpo qilingan. Saroyning qurilish ishlari malika Mumtoz Mahalning vafotidan (1632-yil) bir yil o‘tib boshlangan. Hozirgi hisob-kitoblarga taqqoslaydigan bo‘lsak, qurilishga taxminan 1 mlrd. AQSh dollari sarflangan ekan.

• Maqbara Ahmed Laxauri ismli ustoz-me’mor boshchiligida qad rostlagan. Qurilish ishlarida 20 000 dan ortiq inson va 1000 dan ziyod fil ishtirok etgan.

• Binoning uch tomoni qizil toshdan qurilgan, oldi esa sifatli marmar toshlardan barpo qilingan. Ma’lumotlarga ko‘ra, bu toshlar u vaqtda Afg‘oniston, Xitoy va Tibetdan keltirilgan ekan.

• Saroyning barcha devorlarida Shoh Jahonning o‘z rafiqasiga atalgan yozuvlar bitilgan.

• Toj-Mahal kuniga uch marta o‘z rangini o‘zgartiradi. Ertalab u pushti rangda, kun davomida oq, quyosh botish vaqtida oltinrangga kiradi. Oq marmarlar orasiga yashiringan qimmatbaho yoqutlar esa qorong‘uda o‘zgacha go‘zallik baxsh etadi. Shuning uchun tarixchilar Toj-Mahalning bor go‘zalligini ko‘rmoqchi bo‘lsangiz u yerga yo saharda yoki shomda borishni tavsiya qilishadi. 

• Afsonalarga ko‘ra, Shoh Jahon qurilish tugagach, ular yana Toj-Mahaldek durdona asar yarata olishmasliklari uchun barcha quruvchilarning katta bosh barmoqlarini kesib tashlagan ekan. 

• Maqbaraga uchta – sharqiy, janubiy va g‘arbiy darvozalar orqali kiriladi.
• Toj-Mahalning o‘zgachaligi shundaki, unga qaysi tomondan qarasangiz ham bir xil ko‘rinadi.

• Hozirda Toj-Mahalning marmar toshlari Hindistondagi surunkali yog‘ingarchilik, iflosgarchilik sabab sifatini yo‘qotmoqda. Toshlar, hatto sarg‘ayishni ham boshlagan.

Nargiza UTEPOVA tayyorladi