O‘zbekiston tarixidagi prezidentlar haqida ma’lumotlar jamlanmasi.

O‘zbekiston tarixi davomida turli siyosiy rahbarlar mamlakatni boshqarib, o‘z davrlarining iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shishgan. Har bir rahbar o‘zining siyosiy qarorlari, islohotlari va xalqaro aloqalari orqali o‘zbek xalqining turmush tarzini, madaniyatini va iqtisodiyotini shakllantirgan. Ushbu maqolada O‘zbekiston SSR davridan boshlab, mustaqillik yillarigacha bo‘lgan davrda mamlakatni boshqargan rahbarlarning siyosiy faoliyatlari, amalga oshirgan islohotlari, yurtni rivojlantirishdagi roli tahlil etiladi. Fayzulla Xoʻjayevdan Shavkat Mirziyoyevgacha bo‘lgan davr, O‘zbekistonning murakkab va muhim tarixiy bosqichlarini o‘zida aks ettiradi.

Fayzulla Ubaydullayevich Xoʻjayev – Oʻzbekiston SSRning rahbarlaridan biri boʻlgan. Xoʻjayev oʻz faoliyati davomida oʻzbek xalqining iqtisodiy va madaniy ravnaqiga xizmat qilgan. U talabalarni xorijga joʻnatib oʻqitishning tashabbuskorlaridan biri edi. Shuningdek, Oʻzbekistonda yoppasiga chigit ekilishi paxta yakkahokimligiga olib keladi, deb hisoblagan. Bundan tashqari, Xoʻjayev Oʻzbekistonda zamonaviy sanoat inshootlari qurilishi tashabbuskori ham bo‘lgan.


Chex adibi Egon Ervin Kish Fayzulla Xoʻjayev haqida “Buxoroga kelganimdan keyin meni Fayzulla Xo‘jayev qiziqtirdi. Xo‘jayevning boshiga shunchalik ko‘p oltin va’da qilingan ediki, dunyodagi biror bir bosh shunсhalik yuqori narxlanmagan edi”, – deya yozgan.

Xoʻjayev 1937-yil 9-iyulda Moskvada qamoqqa olingan. Unga Sovetlarga qarshi “Oʻng trotskiychi blok” faoliyatiga qoʻshilganligi hamda “bosmachilik” harakatini qoʻllab-quvvatlaganligi, Fitrat, Choʻlpon, Abdulla Qodiriy va boshqa oʻzbek ziyolilariga gʻamxoʻrlik koʻrsatganligi kabi ayblar qoʻyilib, otishga hukm qilingan.

Akmal Ikromovich Ikromov – uning rahbarlik faoliyati 7,5 yil davom etgan. Bu davrda yer-suv islohoti o‘tkazilgan, kolxozlar tashkil etilgan. 1937-yil avgustda, Stalinning “katta terrori” boshlangan vaqtda Akmal Ikromov lavozimi taqozosi bilan troyka tarkibiga kiritilgan. Qisqa vaqt ichida bir nechta otuv va qamoq hukmlarini chiqarishda ishtirok etgan. Bu hukmlarda, jumladan, yuzdan ortiq o‘zbekistonlik o‘limga mahkum qilingan. Ko‘p o‘tmay, sentyabr oyida o‘zi ham qamoqqa olingan. Shundan so‘ng, 1938-yilda 39 yoshida otib tashlangan.


Yo‘ldosh Oxunboboyev Oxunboboyevich – Yoʻldosh Oxunboboyev Sovet Ittifoqidagi Milliy delimitatsiyada qatnashib, Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining asoschilaridan biriga aylangan. 1938-yil 21-iyulda Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumining birinchi raisi boʻlib Oʻzbekiston SSR rahbari lavozimini egallagan. Oxunboboyev 1943-yil vafotigacha O‘zbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumi Raisi lavozimida ishlagan. U Ikkinchi jahon urushida bevosita qatnashmagan boʻlsa-da, Oʻzbekiston SSRning butun mehnat kuchlarini urushda front ortidan qoʻllab-quvvatlashga safarbar etgan edi.


Yoʻldosh Oxunboboyev 57 yoshida Toshkentda kutilmaganda olamdan oʻtgan. O‘limining sabablari haqida esa ishonchli manbalar yo‘q.

Usmon Yusupovich Yusupov – Usmon Yusupov respublikaga rahbar boʻlgan yillarda Oʻzbekistonda xalq hashari yoʻli bilan yirik suv inshootlari – Katta Fargʻona kanali, Kattaqoʻrgʻon suv ombori va boshqalar qurilgan. 2-jahon urushi davrida mamlakat gʻarbidan koʻchirib keltirilgan korxonalarni ishga tushirish, yangilarini qurish, frontni oziq-ovqat, kiyim-kechak bilan muntazam taʼminlash, oʻzbekistonliklarni fashizmga qarshi kurashga safarbar qilish, urush tufayli uy-joy va boshpanasiz qolgan aholi hamda yetim qolgan bolalarga mehribonlik va insonparvarlik qilishda Usmon Yusupov bosh-qosh boʻlgan. U oʻz siyosiy faoliyati davrida Oʻzbekiston xalqi manfaatlarini himoya qilishga intilgan boʻlishiga qaramay ommaviy qatagʻon siyosatida Markaz farmoyishlarini bajarishga ham majbur boʻlgan.


Amin Niyozov Ermatovich – 1950-yilning aprel oyida respublikaning 13 yillik rahbari Usmon Yusupov SSSR Paxtachilik vaziri etib tayinlangani munosabati bilan lavozimidan ozod etiladi va uning oʻrniga OʻzSSR Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasi birinchi kotibi etib Amin Ermatovich Niyozov tayinlanadi. Shu tariqa OʻzSSR boshqaruv tarixida yangi davr boshlanadi.

1930-yilga qadar sovet davlatining eng shafqatsiz jazolovchi organida ishlagan Niyozov respublikada oʻtkazilgan “gʻalla operatsiyasi”, “quloqlashtirish” va “yer islohoti”da faol ishtirok etgan.

Ta’kidlash joizki, Niyozov Kattaqoʻrgʻon va Chimqoʻrgʻon suv omborlari kabi yirik irrigatsiya inshootlarini qurish, Markaziy Fargʻona va Mirzachoʻl yerlarini oʻzlashtirish, Buxoro, Samarqand va Xorazm viloyatlari yerlarining meliorativ holatini yaxshilashda katta ishlarni amalga oshirgan. Ushbu xizmatlari uchun esa “Oʻzbekiston SSRda xizmat koʻrsatgan quruvchi” medaliga sazovor boʻlgan.

Besh yillik boshqaruvi davrida Oʻzbekistonga emas, Moskvaga koʻproq xizmat qilgan Niyozov 1973-yil 26-dekabrda Toshkent shahrida vafot etgan.

Nuriddin Muhitdinov Akromovich – Davlat va siyosat arbobi, diplomat. Moskvadagi savdo-kooperativ institutini tugatgan. 1946-yildan uning siyosiy faoliyati boshlangan. Namangan viloyat partiya qo‘mitasi kotibi va 1-kotibi, O‘zbekiston Kompartiyasi MK kotibi, O‘zbekiston SSR Ministrlar Soveti raisi O‘zbekiston Tashqi ishlar vaziri, O‘zbekiston Kompartiyasi MK 1-kotibi, SSSRning Suriyadagi elchisi, O‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining maslahatchisi bundan tashqari ham juda ko‘p lavozimlarda ishlagan.


Sobir Kamolov – 1957-yil 28-dekabrda boʻlib oʻtgan navbatdan tashqari VI plenumda Nuriddin Muhiddinov oʻrniga Oʻzbekiston Kompartiyasining birinchi kotibi etib saylangan.

Tadqiqotchilarning fikriga koʻra, Sobir Kamolov respublikada kadrlarni keng miqyosda mahalliylashtirishni boshlagan. Uning oʻziga xos belgisi musulmon marosimlarini (sunnat qilish, nikoh va ota-bobolarining urf-odatlari boʻyicha oʻliklarni dafn etish) bajarishga urinishlar edi. Uning davrida O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti madaniyat bo‘limi mudiri o‘zbek yozuvining kirill negizini arab alifbosiga almashtirish masalasini yuqori partiya instansiyalariga kiritgan.


1959-yil 15-mart kuni Sobir Kamolov “siyosiy jihatdan ishonchsiz unsurlar sababli xodimlarni toʻsib qoʻygani” va “millatchilik koʻrinishlariga murosa va homiylik koʻrsatgani munosabati” bilan egallab turgan lavozimidan chetlashtirilgan.

Sharof Rashidov – sovet partiya va davlat arbobi, oʻzbek yozuvchisi, Sotsialistik Mehnat Qahramoni, Oʻzbekiston SSR Kommunistik partiyasi rahbari hisoblanadi.

Rashidov respublikaga rahbarlik qilgan yillarda qator bunyodkorlik ishlari bilan birga qishloq xoʻjaligi yerlaridan ekstensiv foydalanish oqibatida ekologik vaziyatning buzilishi, paxta yakkahokimligining qaror topishi kabi noxush holatlar ham yuz bergan. Rashidov vafotidan soʻng Markaz tomonidan totalitar tuzumning barcha kirdikorlari unga yuklanib, 80-yillar qatagʻonida nohaq qoralangan. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach esa Rashidovning nomi oqlangan.


Uning davrida 1966-yildan boshlab O‘zbekiston poytaxti Toshkent qayta qurilgan. Yangi muzeylar, bog‘lar, teatrlar, yodgorliklar barpo etilgan. Bundan tashqari, 1977-yilda Oʻrta Osiyoda birinchi marta Toshkentda metro ochilgan edi. Oʻrta Osiyodagi Arxeologiya instituti ham birinchi bo‘lib Rashidov davrida tashkil etilgan.

Inomjon Usmonxo‘jayev – Inomjon Usmonxo‘jayev Sharof Rashidovdan keyin 1983-1988 yillarda Respublikaga rahbarlik qilgan. O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidium Raisi, shu bilan bir vaqtda – 1979 yilning 18-aprelidan 1983-yilning 28-dekabriga qadar – Sobiq Ittifoq Oliy Kengashi Prezidiumi Raisi o‘rinbosari bo‘lgan. U juda ko‘p siyosiy lavozimlarda faoiliyat olib borgan. Keyinchalik “qayta qurish” davrida korrupsiyada ayblanib, O‘zbekiston KP MQ birinchi kotibi lavozimidan ozod etilgan, Sobiq Ittifoq Oliy Kengashi Prezidiumi a’zoligidan chetlashtirilgan. 1988-yilning 28-noyabrida esa Sobiq Ittifoq Kommunistik Partiyasi MQdan ham chiqarilgan.


Usmonxo‘jayev 1989-yilning 27-dekabr kuni “Paxta ishi” bo‘yicha 12 yilga ozodlikdan mahrum etilgan. 1990-yilda O‘zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan ozodlikka chiqqan.

Rafiq Nishonov – 1985-yilda O‘zbekiston SSR Tashqi ishlar vaziri lavozimini egallagan. 1988-yil 12- yanvardan 1989-yil 23-iyungacha – O‘zbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy Qo‘mitasining birinchi kotibi bo‘lib faoliyat yuritgan. Shundan so‘ng, u Moskvaga ketgan va u yerda yashagan. 1991-yil sentyabrda SSSR Prezidenti Mixail Gorbachyovga maslahatchi bo‘lgan.


Rossiya Prezidenti Vladimir Putin tomonidan “Aleksandr Nevskiy” ordeni bilan taqdirlangan Nishonov 97 yoshga kirishiga atigi 4 kun qolganida vafot etgan.

Islom Abdugʻaniyevich Karimov – O‘zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti bo‘lib, 1991-yildan 2016-yilgacha mamlakatni boshqargan. U O‘zbekistonning mustaqillikka erishishida muhim rol o‘ynagan. Shuningdek, davlatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tizimlarini shakllantirishga katta hissa qo‘shgan siyosatchi va davlat arbobi edi.
Karimovning siyosati ko‘plab islohotlarni o‘z ichiga olsa-da, uning rahbarligi ostida siyosiy erkinliklar biroz cheklangan edi.


Uning davrida O‘zbekiston iqtisodiyotida turli o‘zgarishlar yuzaga keldi, ammo Karimovning mamlakatdagi markazlashgan boshqaruvi ko‘plab tanqidlarni ham keltirib chiqargan. Karimovning tashqi siyosati muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u Rossiya va Xitoy bilan mustahkam aloqalar o‘rnatishga harakat qilgan edi.
Islom Karimov 2016-yilda vafot etdi, uning nomi O‘zbekiston tarixida muhim siyosiy shaxs sifatida qoldi, ammo siyosiy merosi va islohotlari aholi orasida hali ham keng muhokama qilinmoqda.

Shavkat Miromonovich Mirziyoyev — Islom Karimov vafotidan so‘ng 2016-yildan buyon mamlakat rahbari sifatida ishlay boshlagan. Mirziyoyev O‘zbekiston Respublikasining yetakchi siyosatchilaridan biri bo‘lib, uning prezidentlik davri mamlakatda keng ko‘lamli ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy islohotlar bilan ajralib turadi. O‘zining rahbarlik faoliyatida davlatning modernizatsiyasi, iqtisodiyotning liberallashtirilishi, xalqaro aloqalarning rivojlanishi va siyosiy erkinliklarning kengaytirilishiga katta e’tibor qaratgan. Mirziyoyevning siyosatidagi eng muhim jihatlardan biri — O‘zbekistonning xalqaro maydonda yanada faol va o‘zaro hamkorlikka yo‘naltirilgan siyosati, shuningdek, mamlakatdagi ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilganidir. Prezident sifatida Shavkat Mirziyoyev mamlakatni yanada rivojlantirish va xalqaro maydonda yuqori darajada tanitishga qaratilgan islohotlarni davom ettirmoqda.


Maqolamiz orqali sizlarga Fayzulla Ubaydullayevich Xoʻjayev davridan to hozirgi vaqtgacha bo‘lgan prezidentlar haqida ma’lumotlar berishga harakat qildik. Siz uchun foydali bo‘lgan bo‘lsa xursandmiz. Maqolada internet manbalaridan foydalanildi.

                                                                                                                    Tayyorladi: Olimjanova Gulzoda

• Islom Karimov
• Mustaqillik
• O'zbekiston tarixi
• Prezident
• SSSR
• Sharof Rashidov
• Shavkat Mirziyoyev
• Tarix