$
12926.51 UZS
-9.17
156.00 UZS
-2.8
14092.48 UZS
-72.09
30° Кечаси 16°

Амир Темур аслида ким?

12:07 / 06.08.2024

Тарихдан маълумки, ҳар бир диннинг ҳам миллатнинг ҳам ўз етакчилари ва ҳукмдорлари бўлган. Худди шундай мусулмон дунёсига ҳам кучли бир ҳукмдор керак эди. Турли манбаларда турлича таърифланадиган Амир Темур ўз даврининг кўплаб шахслари билан зиддиятларга борган. Жумладан, Йилдирим Боязид билан бўлган қарама-қаршиликлар ҳам тарихий манбаларда турлича ёритилган.

Амир Темур ва Йилдирим Боязидни кўпчилик ўзаро ёвлар деб билади. Аммо ҳақиқатан ҳам шундайми?

1. Амир Темур ва Йилдирим Боязид ўртасида аввалдан низо бўлганми? Уруш бошланишига асосий сабаб нима?

2. Ўз қўшини билан Туркияни забт этган Темур нима учун у ерда ҳукмронлигини ўрнатмаган ва бу давлатни босиб олмаган?

3. Амир Темур империясининг майдони қанча? Ушбу империя ҳозир қайси давлатларга тўғри келади?

4. Хўш, Амир Темурнинг рафиқалари сони қанча? Унинг ҳарамидаги канизаклар-чи?

5. Темур вафотининг асл ҳақиқати қандай? Шу ва шу каби саволларга қуйида батафсил тўхталамиз.

Амир Темур ва Боязид узоқ йиллар давомида бир бирларига мактуб юбориб турган. Жумладан, Амир Темур биринчи мактубида Рум диёри подшоҳига Қора Юсуф ва Аҳмад Жалойирни юртидан сургун қилишини талаб қилади. Бундан ташқари, Боязидга Амир Темур ва унинг қўшинларига бўйсунмаган подшоларнинг қисматини ҳам эслатиб ўтади. Ушбу мактубга жавобни Йилдирим Боязид “Қари кўппак” дея Амир Темурни ҳақорат қилишдан бошлайди. Ҳамда уни золим, кофирларнинг энг ашаддийси дея атайди. Ушбу номани олгандан сўнг ким жанг майдонига келмаса унинг хотини уч талоқ бўлғай деб мактубни якунлайди. Бу сўзлар Амир Темурга жуда оғир ботади. Шундай бўлса-да, у бу мунозарани жангга айлантирмасликка сулҳ тузишга кўп бор уринади. Шу сабаб кўп хатлар битади. Сулҳ тузилса орада дўстлик ва биродарлик ришталари боғланишини ва мусулмон мусулмоннинг қонини тўкиши жоиз эмаслигини аксинча кофирларга қарши курашишни маъқул кўришини айтади. Бундан ташқари, Амир Темур Боязид хаста эканлигида унга қарши жанг қилмагани ҳам эътиборга молик. Шундай бўлса-да, орадаги низолар сабаб уруш бошланган. Тез орада соҳибқирон қўшини кичик Осиё ҳудудига бостириб кирган.

Илк жанг 1399 йил Сиваш шаҳрида бўлиб ўтган. Соҳибқирон Усмонлилар қўшини билан у ерда жанг қилишдан воз кечади ва ўз қўшини билан Анқарани орқа томондан қамал қилади. Шундан сўнг, Усмонлилар ортга қайтишга мажбур бўлиб, ўзлари учун ноқулай шароитда жанг қилишга мажбур бўлишади. Анқара учун бўлиб ўтган жанг 1402 йил 20 июнь куни тонгда бошланади. Ушбу жангда ҳар томондан 200 мингдан ортиқ қўшин иштирок этган. Темур қўшинлари Усмонли қўшинларининг асосий қисмини захира қисмдан ажратиб, уни қуршаб олади. Султон Боязиднинг омон қолган аскар ва саркардалари ҳар тарафга қочиб қолади. Ҳаттоки, уч шаҳзода ҳам оталарини жанг майдонида ташлаб қочишни афзал кўришади. Шундан сўнг, Боязиднинг содиқ саркардалари унга жанг тақдири аллақачон ҳал бўлганини айтади ва қочишни маслаҳат беради. Бироқ султон душман қуршовида қолиб кетганига қарамай қочишдан воз кечади. Боязид ярим тунгача жанг майдонида уруш олиб боради. Ярим тунда эса унинг оти йиқилади. Темур жангчилари шу заҳоти Боязидни асир олади. Муросасиз ва шафқатсиз кечган жанг усмонли туркларининг мағлубияти билан тугайди ва ушбу давлат тўлиқ Темурнинг ихтиёрига ўтади. Боязид қошининг 2/3 қисми Темур қўшинининг эса 1/8 қисми ҳалок бўлади.Шундан сўнг асирликка чидай олмаган мағрур Боязид кўп ўтмай вафот этади. Усмонлилар давлати эса унинг ўғилларига бўлиб берилади. Икки туркий қавмнинг жанги сабаб Европа мамлакатлари мусулмонларнинг таҳдидидан қутулиб қолади.

Ўз қўшини билан Туркияни забт этган Темур нима учун у ерда ҳукмронлигини ўрнатмаган ва бу давлатни босиб олмаган?

Бунга сабаб Амир Темурнинг асосий мақсади Чиғатой улусини кучайтириш бўлган эди. У мусулмон давлатлар билан ҳамиша сулҳ тузишга ҳаракат қилган. Сулҳ тузмаган Боязид билан жанг бўлган лекин ушбу давлатни Яна Йилдиримнинг ўғилларига бўлиб берган. Шунинг учун мактубларида ҳам юқорида айтганимиздек, “Мусулмон мусулмон билан уришиши жоиз эмас” – дея қайта-қайта таъкидлаган.

Амир Темур империясининг майдони қанча? Ушбу империя ҳозир қайси давлатларга тўғри келади?

Амир Темур ўз ҳукмронлиги даврида жуда катта майдонларни эгаллаган эди. Босиб олган ҳудудлари ҳозирги кунда Эрон, Покистон, Туркманистон, Афғонистон, Озарбайжон, Қозоғистоннинг бир қисми, Ироқ, Тожикистон, Ҳиндистоннинг бир қисмини, Туркия, Грузия, Қирғизистон ва Ўзбекистонга тўғри келади. Шунингдек, 1405 йилда империянинг майдони 4.4 млн кв кмни ташкил этган. Бу эса ҳозирги Ўзбекистон майдонидан деярли 10 бараварга катта ҳудуд ҳисобланади.

Хўш, Амир Темурнинг рафиқалари сони қанча? Унинг ҳарамидаги канизаклар-чи?

Амир Темур кези келса, шафқат билмас жангчи бўлса-да, ўз оиласидаги аёлларга жуда меҳрибон шахс бўлган. Тарихий манбаларда айтилишича, Амир Темур 18 марта уйланган. Бундан ташқари, унинг 22 нафар хос канизаклари ҳам бўлган. Темур дунёдан кўз юмганида завжаларидан 4 таси ҳаёт бўлган. Улар Сарой Мулк хоним, Туман оғо хоним, Тукол хоним ва Руҳпарвар оғо хонимлардир. Амир Темурнинг биринчи хотини Турмуш оғо бўлган. Айтишларича, Сарой Мулк хоним ва Амир Темур ўртасида фарзанд дунёга келмаган. Шундай бўлса-да, Сарой Мулк хоним унинг бир нечта набираларини тарбиялаган. Шунингдек, у Бибихоним номига ҳам сазовор бўлган. Бу номга мушарраф бўлиш учун юксак ақл-заковат, дид-фаросат ва фикрлаш дунёсининг кенглиги бош омил бўлган. Бежизга Сарой Мулк хоним “Беназир” дея таърифланмаган. Бундан ташқари, у салтанат ишларида доно маслаҳатлари билан бош-қош бўлган. Шунингдек, мамлакатдаги толиби илмларга доимо ҳомийлик қилган. Соҳибқирон кўплаб юришларида Бибихоним бирга юрган. Бундан ташқари, давлат ишларида Темур Бибихонимга ошкора бўйсунмаса-да, унинг доно маслаҳатларига ҳамиша эҳтиёж сезган. Ибн Арабшоҳ берган маълумотга кўра, Халил султон мирзонинг хотини Шодимулк 1408 йилда Сарой Мулк хонимни заҳарлаб ўлдирган. Унинг жасадини эса ўзи қурдирган мадраса ёнидаги мақбарага мумиёланган ҳолда дафн эттирган.

Қизиқ, Темур вафотининг асл ҳақиқати қандай эди?

Тарих китобларида Амир Темурнинг вафоти билан боғлиқ сабаблар бир-бири билан жуда ўхшаш деярли фарқ қилмайди. Баъзи манбаларда саркардани бош шамоллашидан вафот этган дейилса, баъзиларида эса акси. Масалан тарихчи Ҳамдам Содиқовнинг “Амир Темур салтанатида хавфсизлик хизмати” китобида Амир Темур заҳарланганлиги ҳақида фикрлар бор. Асарда ёзилишича, Амир Темурнинг жосуси Хитой императори элчиси Шуаннинг шубҳали ҳаракатларини сезади. У бозорда тез-тез Хитойлик савдогарлар билан учрашиб турган. Шунингдек, Хитойлик элчилар охирги кунларда жуда безовта ҳам бўлган. Буларни кўрган Амир Темур базм уюштиради ва уларга ўзи май узатиб туради. Улар маст ҳолга келгач, элчидан режаси ҳақида сўрайди. Сархуш элчи эса Амир Темур қачон Хитойга юриш қилишини билиш ва у Пекинга етмасдан йўқ қилиш вазифасини олганини айтади. Бундан ташқари, Бибихонимнинг айтишича, Амир Темур соч олдириб бўлгач бардам ва тетик ҳолда чодири томон йўл олган. Ичкарига қадам босганида эса димоғига бадбўй ҳид урилган. Шундан сўнг, баданини қалтироқ босган. Китобда ёзилишича, шу воқеада Хитойликлар уни заҳарлаган бўлиши эҳтимоли юқори. Бундан ташқари ўша давр тарихчилари соҳибқироннинг ўлимига кўп миқдордаги ичимлик сабаб бўлган деб ҳам ёзишади. Шундай қилиб, ҳар бир бошланишнинг ниҳояси ва ҳар бир қуёш чиқишининг ботиши бўлганидек, Соҳибқирон саркарда Амир Темур бундан 616 йил аввал намозшом билан хуфтон орасида “Тавҳид” калимасини такрор-такрор айтиб ҳаётдан кўз юмади.

Хўш, сизнингча Амир Темур аслида қандай инсон эди? Адолатпарвар подшоҳми ёки қонхўр жаллод?

                                                Муаллиф: Гулзода Олимжанова



														
														21 март куни қандай об-ҳаво кузатилади?

21 март куни қандай об-ҳаво кузатилади?

Ҳарорат кечаси 12-14 даража илиқ, кундузи 27-29 даража илиқ бўлади.
22:53 / 20.03.2025

														
														Тошкент аэропортида янги юк терминали очилди

Тошкент аэропортида янги юк терминали очилди

Тошкент аэропортида йилига 120 000 тоннагача юк ташиш имкониятига эга бўлган янги юк терминали фойдаланишга топширилди. 5,2 …
20:55 / 20.03.2025

														
														Шавкат Мирзиёев Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиевни Наврўз айёми билан табриклади

Шавкат Мирзиёев Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиевни Наврўз айёми билан табриклади

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ва Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиев 20 март куни бўлиб ўтга…
19:18 / 20.03.2025

														
														Кўп миқдордаги хорижий валютанинг ноқонуний олиб чиқилишига чек қўйилди

Кўп миқдордаги хорижий валютанинг ноқонуний олиб чиқилишига чек қўйилди

Давлат хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан божхона идоралари билан ҳамкорликда Тошкент вилоятининг Тошкент туманида жойла…
18:35 / 20.03.2025

														
														Байрам кунлари электр энергияси учун онлайн тўлов қилишда узилишлар кузатилади

Байрам кунлари электр энергияси учун онлайн тўлов қилишда узилишлар кузатилади

“Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ “ҲЕТ BILLING” дастурий комплексини такомиллаштириш мақсадида зарур техник ишлар олиб борилиши…
18:09 / 20.03.2025

														
														Қозоғистон бахтлилик даражаси бўйича Ўзбекистондан юқорида

Қозоғистон бахтлилик даражаси бўйича Ўзбекистондан юқорида

World Happiness Report нашри мамлакатларнинг бахтлилик даражасини кўрсатувчи рейтингни эълон қилди. Рейтингда биринчи ўринни…
16:36 / 20.03.2025

														
														Тошкент трактор заводи даҳасигача 10 та метро бекати қурилади

Тошкент трактор заводи даҳасигача 10 та метро бекати қурилади

Президент Шавкат Мирзиёев 20 март куни Тошкент шаҳрида амалга оширилаётган қурилиш ва ободонлаштириш ишлари билан танишди.
14:44 / 20.03.2025

														
														Марказий банк асосий ставкани оширди

Марказий банк асосий ставкани оширди

Марказий банк бошқаруви инфляцион босимларнинг юқори сақланиб қолиши, талабнинг барқарор ўсиб бориши ва инфляцион кутилмалар…
14:32 / 20.03.2025

														
														МДҲ давлатлари коррупцияга қарши биргаликда курашади

МДҲ давлатлари коррупцияга қарши биргаликда курашади

МДҲ давлатлари коррупцияга қарши биргаликда курашни кучайтиради. Қозоғистон Сенати келишувни ратификация қилди.
13:56 / 20.03.2025

														
														Эндиликда “свет” ва газ нархи ҳар 3 йилда ўзгаради

Эндиликда “свет” ва газ нархи ҳар 3 йилда ўзгаради

Ўзбекистонда электр энергияси ва табиий газ учун нархлар 2026 йилдан бошлаб, уч йилдан кам бўлмаган муддатга амал қилади.
13:15 / 20.03.2025

Бу ҳам қизиқ

Саида Мирзиёева АҚШ Конгресси аъзоси билан учрашди

Саида Мирзиёева АҚШ Конгресси аъзоси билан учрашди

“Қизғин суҳбат ва қўллаб-қувватлов учун Миллер хонимга миннатдорлик билдираман”, - дейди Саида Мирзиёева ўзининг Telegram ка…
21:12 / 19.03.2025
Қозоғистон бахтлилик даражаси бўйича Ўзбекистондан юқорида

Қозоғистон бахтлилик даражаси бўйича Ўзбекистондан юқорида

World Happiness Report нашри мамлакатларнинг бахтлилик даражасини кўрсатувчи рейтингни эълон қилди. Рейтингда биринчи ўринни…
16:36 / 20.03.2025
Зеленский Трамп билан телефон орқали мулоқот қилди

Зеленский Трамп билан телефон орқали мулоқот қилди

Доналд Трамп Украина етакчиси Владимир Зеленский билан телефон орқали мулоқот қилди. Трамп Путин билан суҳбатдан сўнг навбат…
10:45 / 20.03.2025
Ўзбекистон мудофаа харажатлари бўйича Марказий Осиёда етакчи

Ўзбекистон мудофаа харажатлари бўйича Марказий Осиёда етакчи

2024 йилда Ўзбекистон мудофаага 2,8 миллиард доллар сарфлади ва Марказий Осиёда ҳарбий харажатлар бўйича биринчи ўринни эгал…
18:41 / 19.03.2025
Бугун Ўзбекистон Қирғизистонга қарши баҳс олиб боради

Бугун Ўзбекистон Қирғизистонга қарши баҳс олиб боради

Жамоалар ўртасидаги илк баҳс 2024 йил Қирғизистонда ўтказилган эди. Унда 2:3 ҳисобида Ўзбекистон терма жамоаси ғалаба қозонг…
11:59 / 20.03.2025
Ўзбекистон ва Малайзия жиноят ишлари бўйича ҳамкорликни кучайтиради

Ўзбекистон ва Малайзия жиноят ишлари бўйича ҳамкорликни кучайтиради

Ўзбекистон Республикаси раҳбари Шавкат Мирзиёев Малайзия билан жиноят ишлари бўйича ўзаро ҳуқуқий ёрдам тўғрисидаги шартнома…
12:52 / 20.03.2025
Кўп миқдордаги хорижий валютанинг ноқонуний олиб чиқилишига чек қўйилди

Кўп миқдордаги хорижий валютанинг ноқонуний олиб чиқилишига чек қўйилди

Давлат хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан божхона идоралари билан ҳамкорликда Тошкент вилоятининг Тошкент туманида жойла…
18:35 / 20.03.2025
19 март куни қандай об-ҳаво кузатилади?

19 март куни қандай об-ҳаво кузатилади?

Ҳарорат кечаси 8-10 даража илиқ, кундузи 25-27 даража илиқ бўлади.
22:46 / 18.03.2025
МДҲ давлатлари коррупцияга қарши биргаликда курашади

МДҲ давлатлари коррупцияга қарши биргаликда курашади

МДҲ давлатлари коррупцияга қарши биргаликда курашни кучайтиради. Қозоғистон Сенати келишувни ратификация қилди.
13:56 / 20.03.2025
Алишер Усмоновнинг синглиси Швейсария санкциялар рўйхатидан чиқарилди

Алишер Усмоновнинг синглиси Швейсария санкциялар рўйхатидан чиқарилди

Швейсария санкциялар рўйхатидан Алишер Усмоновнинг синглиси Гулбаҳор Исмоиловани, шунингдек олтита бошқа Россия фуқароларини…
20:08 / 20.03.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!