$
12979.99 UZS
8.06
135.34 UZS
1.48
13392.75 UZS
-2.06
Кечаси

Роберт Оппенгеймер. Атом бомбасининг отаси

17:14 / 15.09.2024

Роберт Оппенгеймер — XX аср илм-фан дунёсидаги энг муҳим шахслардан бири бўлиб, айниқса, иккинчи жаҳон уруши даврида кашф этган илмий ишлари билан танилган ноёб шахс.

У бутун дунё учун биринчи атом бомбаси яратиб, одамзод қўлидан қандай ишлар кела олишини кўрсатиб берган. Сизга тақдим этмоқчи бўлган бугунги мақоламизда ушбу даҳо инсоннинг ҳаёти, атом бомбасининг кашф қилиниши ва бошқа бир қатор қизиқарли маълумотларга гувоҳ бўлишингиз мумкин.

Ёшлиги ва илмий фаолияти

Роберт Оппенгеймер 1904 йил 22 апрелда Нью-Йорк шаҳрида дунёга келган. Унинг отаси бой мато савдогари бўлган, онаси эса расм чизиш билан шуғулланган.

Оппенгеймернинг ёшлик йиллариданоқ илмга қизиқиши юқори бўлган. У ўқишига қаттиқ киришиб, Гарвард университетига қабул қилинади ва кимё йўналишини тамомлайди.

Узоқ ўтмай, физика соҳасига қизиқиши ортиб, Кембриж университетига кўчиб ўтади ва 1927 йилда докторлик диссертациясини ёқлайди.

Манҳеттен лойиҳаси ва атом бомбаси

Иккинчи жаҳон уруши бошлангандан сўнг, АҚШ Германия ва бошқа давлатлардан ўзиб кетишни истаб, атом қуроли устида ишлашни бошлайди. Оппенгеймер эса 1942 йилда АҚШ ҳукумати томонидан Манҳеттен лойиҳаси илмий раҳбари этиб тайинланади. 

Бу лойиҳа Янги Мексикада жойлашган махфий лабораторияларда олиб борилади ва 1945 йили у ерда илк атом бомбаси синовдан ўтказилади. Мазкур синов 1945 йил 16 июлда амалга оширилади ва тарихда “Тринити тести” номи билан танилади.    

Орадан бир неча ҳафта ўтиб, Хиросима ва Нагасакига Оппенгеймер яратган атом бомбалари ташланади ва бу ҳодиса урушнинг тугашига олиб келади.

Манҳеттен лойиҳаси ядро технологияларини ривожлантиришдаги энг катта қадамлардан бири бўлиб, кейинчалик ядро энергияси ва қуролланиш пойгасининг бошланишига сабаб бўлди.

Урушдан кейинги фаолияти

Иккинчи жаҳон урушидан кейин Оппенгеймер атом бомбаси яратишдаги асосий роли туфайли катта шуҳрат қозонади, ва у илмий доираларда муҳим шахсга айланади. 

1947 йилда у АҚШ ҳукумати томонидан ташкил этилган АҚШ Атом энергияси комиссияси (АЭC) қошидаги Илмий маслаҳат қўмитаси раиси этиб тайинланади. Оппенгеймер бу лавозимда АҚШнинг атом энергияси ва қурол-яроғ сиёсатида муҳим роль ўйнади.

Бу даврда Оппенгеймер атом қуролларининг тарқалишини чеклаш ва ядро энергиясидан тинчлик мақсадларида фойдаланишга урғу беради. У халқаро ҳамкорлик ва назоратни кучайтириш орқали атом қуролларининг назоратсиз кўпайишини олдини олишга ҳаракат қилади. 

Айниқса, у атом қуроллари бўйича халқаро назоратни кучайтириш тарафдори эди. Бу позицияси уни қуролланиш пойгасига қарши фаол сиёсий арбобга айлантиради.

1950 йилда АҚШ қуролли кучлари гидроген (водород) бомбасини ишлаб чиқиш устида жиддий ишлай бошлаганида, Оппенгеймер бу қарорни танқид қилади. Унинг фикрича, бу қуролнинг яратилиши инсоният учун жуда хавфли ва бу қуролланиш пойгасини кескинлаштириши мумкин эди.

У гидроген бомбасини яратишнинг ахлоқий ва стратегик жиҳатдан нотўғри эканлигини таъкидлайди ва бу қарорга қўшилмаслигини билдиради. Бу фикрларидан сўнг, Роберт Оппенгеймер АҚШ ҳукумати билан зиддиятга киришади.

Шундан сўнг, 1953 йилда Оппенгеймер АҚШ ҳукумати томонидан коммунистлар билан алоқада бўлганликда гумон қилинади. Бу айбловлар асосан Совет Иттифоқи билан бўлган совуқ уруш шароитида кучайган сиёсий кескинликлар натижасида юзага келганди.

Оппенгеймернинг ўтмишдаги сиёсий фаолияти, яъни ёшлигида баъзи коммунистик доиралар билан боғлиқ бўлиши ва рафиқаси ҳамда айрим дўстларининг коммунистик партияга алоқадорлиги ҳақида маълумотлар бу гумонларни янада кучайтиради.

Шу тариқа, 1954 йилда АҚШ Атом энергияси комиссияси Оппенгеймерни давлат хавфсизлигига таҳдид сифатида кўриб, махфий маълумотларга кириш ҳуқуқидан маҳрум қилади. 

Бу қарор расмий текширувлар натижасида қабул қилинади, унда Оппенгеймернинг коммунистик партия билан алоқадорлиги ва унинг водород бомбасига қарши бўлган позицияси кўриб чиқилади.

Текширув давомида Оппенгеймернинг коммунистлар билан алоқаси ҳеч қандай реал хавф туғдирмаган бўлса-да, у барибир ўзининг сиёсий ва илмий мавқеини йўқотади. 

Махфий маълумотларга кириш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши унинг илмий ва сиёсий фаолиятига жиддий зарар етказади ва бу ҳолат Оппенгеймер учун катта зарба бўлади.

Умрининг сўнгги йиллари

Оппенгеймер сиёсий босимга қарамасдан, умрининг сўнгги йилларида ҳам илмий фаолиятини давом эттиради. У 1966 йилгача Принcетон университетида илмий тадқиқотлар директори бўлиб ишлайди.

Роберт чекишга муккасидан кетган эди, шу боис, у тинимсиз сил касаллигидан азият чеккан ва бу касаллик 1967 йилнинг 18 февралига келиб томоқ саратонига олиб келган эди.

“Атом бомбасининг отаси”, илм-фан ривожига улкан ҳисса қўшган Роберт Оппенгеймер 62 ёшида вафот этади.

Якуний хулоса

Роберт илм-фанда кўплаб олимлар ва жамоатчилик орасида ҳурмат қозонган бўлса-да, унинг атом бомбасининг яратиши уни мураккаб шахс сифатида кўрсатади.

У бутун умри давомида атом энергиясининг кашф этилишининг инсоният учун қанчалик хавфли эканини англаб яшаган. У ўз илмий ютуқлари билан тарихга кирган бўлса ҳам, инсониятни ўз ишининг оқибатлари ҳақида ўйлашга мажбур қилган буюк олим сифатида хотирланади.

Оппенгеймернинг ҳаёти ва илмий мероси ҳақида кўплаб китоблар, фильмлар ва театр асарлари яратилган ва ҳозир ҳам яратилмоқда. Унинг кашфиётлари, илм-фанга қўшган ҳиссаси эса ҳали-ҳануз ўрганилмоқда.

Муаллиф: Беҳрузбек Шоимқулов


Илм-фан


														
														Янги молиявий инқилобнинг бошланиши

Янги молиявий инқилобнинг бошланиши

Бугунги замонавий дунёда инсоният мисли кўрилмаган ихтиролар-у, технологияларнинг гувоҳига айланди. Рақамлаштириш одамларнин…
22:24 / 31.01.2025

														
														Қўрқинчли ютуқ: сунъий интеллект инсон ёрдамисиз ўзининг нусхасини ярата олади

Қўрқинчли ютуқ: сунъий интеллект инсон ёрдамисиз ўзининг нусхасини ярата олади

Ушбу ютуқ илмий ҳамжамиятда жиддий хавотир уйғотмоқда, чунки инсон аралашувисиз сунъий интеллектни муваффақиятли ўз-ўзини қа…
17:14 / 27.01.2025

														
														2028 йилда мамонтларни қайтадан дунёга келтиришмоқчи

2028 йилда мамонтларни қайтадан дунёга келтиришмоқчи

АҚШда мамонтнинг туғилиши учун абадий музликларда топилган ДНКдан фойдаланилади.
10:06 / 18.01.2025

														
														“Вампир кўршапалак”ларнинг қонини энергия манбаи сифатида ишлатиш мумкин” – олимлар

“Вампир кўршапалак”ларнинг қонини энергия манбаи сифатида ишлатиш мумкин” – олимлар

Канадалик олимлар кўршапалаклар устида тадқиқот ўтказишди ва “вампир кўршапалаклар” ўз ўлжасининг қони ёрдамида энергия ҳоси…
12:30 / 11.11.2024

														
														Олимлар сув ва ҳаводан кимёвий моддаларни яратишга муваффақ бўлишди

Олимлар сув ва ҳаводан кимёвий моддаларни яратишга муваффақ бўлишди

South China Morning Post нашрининг хабар беришича, хитойлик олимлар сув ва ҳаводан бошқа кимёвий моддаларни яратишга имкон б…
17:13 / 26.10.2024

														
														Олимлар томонидан миянинг 3D атласи яратилди

Олимлар томонидан миянинг 3D атласи яратилди

Ушбу атлас сут эмизувчиларнинг бутун миясини эмбрёнал босқичларда ва эрта постнатал даврда батафсил ўрганиш имконини беради.…
10:26 / 26.10.2024

														
														Энди шифокорларга рентген тасвирлари орқали суяклар синишини аниқлашда сунъий интеллект ёрдам беради

Энди шифокорларга рентген тасвирлари орқали суяклар синишини аниқлашда сунъий интеллект ёрдам беради

Британия Миллий соғлиқни сақлаш ва тиббий ёрдамни такомиллаштириш институти (НИCЕ) сунъий интеллект рентген тасвирларини таҳ…
12:22 / 23.10.2024

														
														“Микроблар энди антисептиклар билан озиқланмоқда” – Тадқиқотчилар

“Микроблар энди антисептиклар билан озиқланмоқда” – Тадқиқотчилар

Хиан Жиантонг-Ливерпул университети мутахассислари томонидан тадқиқот ўтказилганда, хитойлик олимлар ноодатий ҳолатга дуч ке…
10:22 / 19.10.2024

														
														Оғиздаги бактериялар билан бош ва бўйин саратони ўртасида боғлиқлик аниқланди

Оғиздаги бактериялар билан бош ва бўйин саратони ўртасида боғлиқлик аниқланди

Олимлар янги тадқиқот ўтказишди. Унда оғиз бўшлиғида кўпаядиган бактериялар бош ва бўйин саратони ривожланиш хавфини ошириши…
09:53 / 02.10.2024

														
														Швециялик олимлар саратонни даволашнинг янги йўлини топишди

Швециялик олимлар саратонни даволашнинг янги йўлини топишди

Олимлар саратон ҳужайраларини қайта дастурлаш усули устида иш олиб боришди. Бу йўл билан хавфли ҳужайраларни онкологик ўсмал…
10:36 / 30.09.2024

Бу ҳам қизиқ

Зеленский Россия билан ҳудудлар алмашишга тайёрлигини айтди

Зеленский Россия билан ҳудудлар алмашишга тайёрлигини айтди

Москва эса бундай алмашинувни рад этган.
10:48 / 12.02.2025
Ўзбекистон ампутантлар футбол терма жамоаси Осиё чемпиони бўлди

Ўзбекистон ампутантлар футбол терма жамоаси Осиё чемпиони бўлди

5-12 февраль кунлари Бангладешнинг Дакка шаҳрида футбол бўйича ампутантлар ўртасидаги Осиё чемпионати бўлиб ўтди.
16:01 / 12.02.2025
НАТО 2024 йилда Украинага 50 млрд евродан ошиқ ёрдам кўрсатган

НАТО 2024 йилда Украинага 50 млрд евродан ошиқ ёрдам кўрсатган

Бу ҳақда Шимолий Атлантика альянсининг матбуот котиби вазифасини вақтинча бажараётган Элисон Харт хабар берди.
10:55 / 12.02.2025
Шавкат Мирзиёев Россия президенти администрацияси раҳбарининг ўринбосари Максим Орешкинни қабул қилди

Шавкат Мирзиёев Россия президенти администрацияси раҳбарининг ўринбосари Максим Орешкинни қабул қилди

Учрашув аввалида Максим Орешкин Ўзбекистон раҳбарига Россия Федерацияси Президенти Владимир Путиннинг саломи ва энг эзгу тил…
19:24 / 11.02.2025
12 февраль куни қандай об-ҳаво кузатилади?

12 февраль куни қандай об-ҳаво кузатилади?

Ҳарорат кечаси 0-2 даража совуқ, кундузи 3-5 даража илиқ бўлади.
22:55 / 11.02.2025
Она ширинликларни рухсатсиз еган фарзандининг бармоқлари орасига пахта тиқиб, ёқди

Она ширинликларни рухсатсиз еган фарзандининг бармоқлари орасига пахта тиқиб, ёқди

ОАВларда тарқалган “Она уйдаги ширинликни рухсатсиз еган боласининг қўлини куйдирди” мазмунидаги хабар юзасидан Болалар омбу…
16:49 / 11.02.2025
“Ҳаж ва Умра зиёратларига боришда менингитга қарши вакцина олиш керак” – Санепидқўмита

“Ҳаж ва Умра зиёратларига боришда менингитга қарши вакцина олиш керак” – Санепидқўмита

Аввалроқ, умрага бориш учун менингитга қарши вакцина шарт эмаслиги ҳақида хабарлар тарқалганди.
09:45 / 12.02.2025
Иккиламчи бозорда Cobalt ва Onix нархи тушиб кетди

Иккиламчи бозорда Cobalt ва Onix нархи тушиб кетди

Макроиқтисодий ва минтақавий тадқиқотлар институти маълумотларига кўра, 2025 йил январь ойида Ўзбекистонда фойдаланилган авт…
18:25 / 12.02.2025
Ўзбекистон коррупцияни қабул қилиш индексида 121-ўринда қайд этилди

Ўзбекистон коррупцияни қабул қилиш индексида 121-ўринда қайд этилди

“Transparency International” ташкилоти коррупция билан боғлиқ вазият бўйича 2024 йил учун ҳисоботини эълон қилди.
19:49 / 11.02.2025
“Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ юқори энергияли уйлар учун қуёш панелларини ўрнатилиши ҳақидаги хабарларни рад қилди

“Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ юқори энергияли уйлар учун қуёш панелларини ўрнатилиши ҳақидаги хабарларни рад қилди

Ижтимоий тармоқларда “Маҳаллаларда ойига 1000 kWh дан кўп электр энергиясидан фойдаланган хонадонларнинг рўйхатини шаклланти…
18:59 / 12.02.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!