$
12520.78 UZS
83.63
153.70 UZS
0.36
14634.29 UZS
153.72
31° Кечаси 19°

Роберт Оппенгеймер. Атом бомбасининг отаси

17:14 / 15.09.2024

Роберт Оппенгеймер — XX аср илм-фан дунёсидаги энг муҳим шахслардан бири бўлиб, айниқса, иккинчи жаҳон уруши даврида кашф этган илмий ишлари билан танилган ноёб шахс.

У бутун дунё учун биринчи атом бомбаси яратиб, одамзод қўлидан қандай ишлар кела олишини кўрсатиб берган. Сизга тақдим этмоқчи бўлган бугунги мақоламизда ушбу даҳо инсоннинг ҳаёти, атом бомбасининг кашф қилиниши ва бошқа бир қатор қизиқарли маълумотларга гувоҳ бўлишингиз мумкин.

Ёшлиги ва илмий фаолияти

Роберт Оппенгеймер 1904 йил 22 апрелда Нью-Йорк шаҳрида дунёга келган. Унинг отаси бой мато савдогари бўлган, онаси эса расм чизиш билан шуғулланган.

Оппенгеймернинг ёшлик йиллариданоқ илмга қизиқиши юқори бўлган. У ўқишига қаттиқ киришиб, Гарвард университетига қабул қилинади ва кимё йўналишини тамомлайди.

Узоқ ўтмай, физика соҳасига қизиқиши ортиб, Кембриж университетига кўчиб ўтади ва 1927 йилда докторлик диссертациясини ёқлайди.

Манҳеттен лойиҳаси ва атом бомбаси

Иккинчи жаҳон уруши бошлангандан сўнг, АҚШ Германия ва бошқа давлатлардан ўзиб кетишни истаб, атом қуроли устида ишлашни бошлайди. Оппенгеймер эса 1942 йилда АҚШ ҳукумати томонидан Манҳеттен лойиҳаси илмий раҳбари этиб тайинланади. 

Бу лойиҳа Янги Мексикада жойлашган махфий лабораторияларда олиб борилади ва 1945 йили у ерда илк атом бомбаси синовдан ўтказилади. Мазкур синов 1945 йил 16 июлда амалга оширилади ва тарихда “Тринити тести” номи билан танилади.    

Орадан бир неча ҳафта ўтиб, Хиросима ва Нагасакига Оппенгеймер яратган атом бомбалари ташланади ва бу ҳодиса урушнинг тугашига олиб келади.

Манҳеттен лойиҳаси ядро технологияларини ривожлантиришдаги энг катта қадамлардан бири бўлиб, кейинчалик ядро энергияси ва қуролланиш пойгасининг бошланишига сабаб бўлди.

Урушдан кейинги фаолияти

Иккинчи жаҳон урушидан кейин Оппенгеймер атом бомбаси яратишдаги асосий роли туфайли катта шуҳрат қозонади, ва у илмий доираларда муҳим шахсга айланади. 

1947 йилда у АҚШ ҳукумати томонидан ташкил этилган АҚШ Атом энергияси комиссияси (АЭC) қошидаги Илмий маслаҳат қўмитаси раиси этиб тайинланади. Оппенгеймер бу лавозимда АҚШнинг атом энергияси ва қурол-яроғ сиёсатида муҳим роль ўйнади.

Бу даврда Оппенгеймер атом қуролларининг тарқалишини чеклаш ва ядро энергиясидан тинчлик мақсадларида фойдаланишга урғу беради. У халқаро ҳамкорлик ва назоратни кучайтириш орқали атом қуролларининг назоратсиз кўпайишини олдини олишга ҳаракат қилади. 

Айниқса, у атом қуроллари бўйича халқаро назоратни кучайтириш тарафдори эди. Бу позицияси уни қуролланиш пойгасига қарши фаол сиёсий арбобга айлантиради.

1950 йилда АҚШ қуролли кучлари гидроген (водород) бомбасини ишлаб чиқиш устида жиддий ишлай бошлаганида, Оппенгеймер бу қарорни танқид қилади. Унинг фикрича, бу қуролнинг яратилиши инсоният учун жуда хавфли ва бу қуролланиш пойгасини кескинлаштириши мумкин эди.

У гидроген бомбасини яратишнинг ахлоқий ва стратегик жиҳатдан нотўғри эканлигини таъкидлайди ва бу қарорга қўшилмаслигини билдиради. Бу фикрларидан сўнг, Роберт Оппенгеймер АҚШ ҳукумати билан зиддиятга киришади.

Шундан сўнг, 1953 йилда Оппенгеймер АҚШ ҳукумати томонидан коммунистлар билан алоқада бўлганликда гумон қилинади. Бу айбловлар асосан Совет Иттифоқи билан бўлган совуқ уруш шароитида кучайган сиёсий кескинликлар натижасида юзага келганди.

Оппенгеймернинг ўтмишдаги сиёсий фаолияти, яъни ёшлигида баъзи коммунистик доиралар билан боғлиқ бўлиши ва рафиқаси ҳамда айрим дўстларининг коммунистик партияга алоқадорлиги ҳақида маълумотлар бу гумонларни янада кучайтиради.

Шу тариқа, 1954 йилда АҚШ Атом энергияси комиссияси Оппенгеймерни давлат хавфсизлигига таҳдид сифатида кўриб, махфий маълумотларга кириш ҳуқуқидан маҳрум қилади. 

Бу қарор расмий текширувлар натижасида қабул қилинади, унда Оппенгеймернинг коммунистик партия билан алоқадорлиги ва унинг водород бомбасига қарши бўлган позицияси кўриб чиқилади.

Текширув давомида Оппенгеймернинг коммунистлар билан алоқаси ҳеч қандай реал хавф туғдирмаган бўлса-да, у барибир ўзининг сиёсий ва илмий мавқеини йўқотади. 

Махфий маълумотларга кириш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши унинг илмий ва сиёсий фаолиятига жиддий зарар етказади ва бу ҳолат Оппенгеймер учун катта зарба бўлади.

Умрининг сўнгги йиллари

Оппенгеймер сиёсий босимга қарамасдан, умрининг сўнгги йилларида ҳам илмий фаолиятини давом эттиради. У 1966 йилгача Принcетон университетида илмий тадқиқотлар директори бўлиб ишлайди.

Роберт чекишга муккасидан кетган эди, шу боис, у тинимсиз сил касаллигидан азият чеккан ва бу касаллик 1967 йилнинг 18 февралига келиб томоқ саратонига олиб келган эди.

“Атом бомбасининг отаси”, илм-фан ривожига улкан ҳисса қўшган Роберт Оппенгеймер 62 ёшида вафот этади.

Якуний хулоса

Роберт илм-фанда кўплаб олимлар ва жамоатчилик орасида ҳурмат қозонган бўлса-да, унинг атом бомбасининг яратиши уни мураккаб шахс сифатида кўрсатади.

У бутун умри давомида атом энергиясининг кашф этилишининг инсоният учун қанчалик хавфли эканини англаб яшаган. У ўз илмий ютуқлари билан тарихга кирган бўлса ҳам, инсониятни ўз ишининг оқибатлари ҳақида ўйлашга мажбур қилган буюк олим сифатида хотирланади.

Оппенгеймернинг ҳаёти ва илмий мероси ҳақида кўплаб китоблар, фильмлар ва театр асарлари яратилган ва ҳозир ҳам яратилмоқда. Унинг кашфиётлари, илм-фанга қўшган ҳиссаси эса ҳали-ҳануз ўрганилмоқда.

Муаллиф: Беҳрузбек Шоимқулов


Илм-фан


														
														Starlink Қозоғистонда ишга тушди

Starlink Қозоғистонда ишга тушди

Tехник ишлар ва ишга туширишгача бир йилдан ортиқроқ вақт кетган
21:53 / 14.08.2025

														
														Ўзбекистонга ўқиш мақсадида қайси давлат фуқаролари кўпроқ келяпти?

Ўзбекистонга ўқиш мақсадида қайси давлат фуқаролари кўпроқ келяпти?

Топ-10 таликдан 3 та қўшни давлат фуқаролари бор
19:48 / 04.08.2025

														
														Хитойлик олимлар 360 ТБ сиғимга эга дисклар яратишди

Хитойлик олимлар 360 ТБ сиғимга эга дисклар яратишди

Бундай олтита дискга Steamдаги барча ўйинларни ёзиб олиш мумкин
21:30 / 28.07.2025

														
														Олий таълим, фан ва инновациялар вазири абитуриентларга мурожаат қилди

Олий таълим, фан ва инновациялар вазири абитуриентларга мурожаат қилди

Тест синовлари олдидан вазир ёшларни хотиржам бўлишга чақирди
20:39 / 13.07.2025

														
														Магистратурага қабул бошланди

Магистратурага қабул бошланди

Бу ҳақда Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги хабар берди
22:04 / 07.07.2025

														
														Янги молиявий инқилобнинг бошланиши

Янги молиявий инқилобнинг бошланиши

Бугунги замонавий дунёда инсоният мисли кўрилмаган ихтиролар-у, технологияларнинг гувоҳига айланди. Рақамлаштириш одамларнин…
22:24 / 31.01.2025

														
														Қўрқинчли ютуқ: сунъий интеллект инсон ёрдамисиз ўзининг нусхасини ярата олади

Қўрқинчли ютуқ: сунъий интеллект инсон ёрдамисиз ўзининг нусхасини ярата олади

Ушбу ютуқ илмий ҳамжамиятда жиддий хавотир уйғотмоқда, чунки инсон аралашувисиз сунъий интеллектни муваффақиятли ўз-ўзини қа…
17:14 / 27.01.2025

														
														2028 йилда мамонтларни қайтадан дунёга келтиришмоқчи

2028 йилда мамонтларни қайтадан дунёга келтиришмоқчи

АҚШда мамонтнинг туғилиши учун абадий музликларда топилган ДНКдан фойдаланилади.
10:06 / 18.01.2025

														
														“Вампир кўршапалак”ларнинг қонини энергия манбаи сифатида ишлатиш мумкин” – олимлар

“Вампир кўршапалак”ларнинг қонини энергия манбаи сифатида ишлатиш мумкин” – олимлар

Канадалик олимлар кўршапалаклар устида тадқиқот ўтказишди ва “вампир кўршапалаклар” ўз ўлжасининг қони ёрдамида энергия ҳоси…
12:30 / 11.11.2024

Бу ҳам қизиқ

Буюк Британия Бош вазири ўринбосари солиқ тўлиқ тўламаганлиги учун истеъфога чиқди

Буюк Британия Бош вазири ўринбосари солиқ тўлиқ тўламаганлиги учун истеъфога чиқди

“Анжела Рейнер кўчмас мулк хариди пайтида солиқни кам тўлаш билан боғлиқ можародан сўнг барча лавозимларидан истеъфога чиқиш…
19:43 / 06.09.2025
8 сентябрь куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

8 сентябрь куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

Кечаси 18-20 даража илиқ, кундузи 30-32 даража иссиқ бўлади
22:57 / 07.09.2025
ХАМАС Исроил билан музокараларга тайёрлигини билдирди

ХАМАС Исроил билан музокараларга тайёрлигини билдирди

Ҳаракатнинг тегишли баёноти АҚШ президенти Доналд Трампнинг “сўнгги огоҳлантириши”дан кейин эълон қилинган.
10:57 / 08.09.2025
Қишлоқ хўжалигида ҚҚСни ҳисоблашнинг соддалаштирилган тартиби жорий этилади

Қишлоқ хўжалигида ҚҚСни ҳисоблашнинг соддалаштирилган тартиби жорий этилади

2026–2027 йилларда қишлоқ хўжалиги соҳасида расмий товар айланмасини камида 3 баравар ошириш Фармонни қабул қилишан кўзланга…
23:04 / 07.09.2025
Эртага Ўзбекистонда ҳаво булутли бўлади

Эртага Ўзбекистонда ҳаво булутли бўлади

“Ўзгидромет” 8 сентябрь куни учун об-ҳаво прогнозини эълон қилди.
14:32 / 07.09.2025
Ўзбекистонликлар бугун тўлиқ Ой тутилиши ҳодисасига гувоҳ бўлади

Ўзбекистонликлар бугун тўлиқ Ой тутилиши ҳодисасига гувоҳ бўлади

Бугун, 7 сентябрь куни Ўзбекистоннинг барча ҳудудларида тўлиқ Ой тутилишини кузатиш мумкин. Бу ҳақда Ўзбекистон фанлар акаде…
16:57 / 07.09.2025
7 сентябрь куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

7 сентябрь куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

7 сентябрь куни Тошкентда ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик кутилмайди. Шарқдан секундига 3-8 метр тезликда шамол эсад…
19:12 / 06.09.2025
“Авторақамларга исм ёзиб сотиш бошланди” мазмунидаги хабарлар қанчалик ҳақиқатга яқин?!

“Авторақамларга исм ёзиб сотиш бошланди” мазмунидаги хабарлар қанчалик ҳақиқатга яқин?!

Ҳуқуқшунос ва блогер Хушнуд Худойбердиев расмий канали орқали бу ҳақда маълумот бериб ўтди
20:35 / 07.09.2025
АҚШдаги Hyundai заводида ўтказилган рейдда 300 дан ортиқ Жанубий Корея фуқаролари қўлга олинди

АҚШдаги Hyundai заводида ўтказилган рейдда 300 дан ортиқ Жанубий Корея фуқаролари қўлга олинди

Бу ҳақда Жанубий Корея Ташқи ишлар вазирлиги хабар берди.
10:48 / 07.09.2025
Нарендра Моди Дональд Трамп билан зиддияти сабаб БМТ бош ассамблеясига бормайди

Нарендра Моди Дональд Трамп билан зиддияти сабаб БМТ бош ассамблеясига бормайди

Унинг ўрнига ассамблеяда ҳиндлар номидан ташқи ишлар вазири қатнашади
19:35 / 07.09.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!