$
12940.58 UZS
14.07
153.22 UZS
-2.78
14044.41 UZS
-48.07
16° Kechasi

Amir Temur aslida kim?

12:07 / 06.08.2024

Tarixdan ma’lumki, har bir dinning ham millatning ham o‘z yetakchilari va hukmdorlari bo‘lgan. Xuddi shunday musulmon dunyosiga ham kuchli bir hukmdor kerak edi. Turli manbalarda turlicha ta’riflanadigan Amir Temur o‘z davrining ko‘plab shaxslari bilan ziddiyatlarga borgan. Jumladan, Yildirim Boyazid bilan bo‘lgan qarama-qarshiliklar ham tarixiy manbalarda turlicha yoritilgan.

Amir Temur va Yildirim Boyazidni ko‘pchilik o‘zaro yovlar deb biladi. Ammo haqiqatan ham shundaymi?

1. Amir Temur va Yildirim Boyazid o‘rtasida avvaldan nizo bo‘lganmi? Urush boshlanishiga asosiy sabab nima?

2. O‘z qo‘shini bilan Turkiyani zabt etgan Temur nima uchun u yerda hukmronligini o‘rnatmagan va bu davlatni bosib olmagan?

3. Amir Temur imperiyasining maydoni qancha? Ushbu imperiya hozir qaysi davlatlarga to‘g‘ri keladi?

4. Xo‘sh, Amir Temurning rafiqalari soni qancha? Uning haramidagi kanizaklar-chi?

5. Temur vafotining asl haqiqati qanday? Shu va shu kabi savollarga quyida batafsil to‘xtalamiz.

Amir Temur va Boyazid uzoq yillar davomida bir birlariga maktub yuborib turgan. Jumladan, Amir Temur birinchi maktubida Rum diyori podshohiga Qora Yusuf va Ahmad Jaloyirni yurtidan surgun qilishini talab qiladi. Bundan tashqari, Boyazidga Amir Temur va uning qo‘shinlariga bo‘ysunmagan podsholarning qismatini ham eslatib o‘tadi. Ushbu maktubga javobni Yildirim Boyazid “Qari ko‘ppak” deya Amir Temurni haqorat qilishdan boshlaydi. Hamda uni zolim, kofirlarning eng ashaddiysi deya ataydi. Ushbu nomani olgandan so‘ng kim jang maydoniga kelmasa uning xotini uch taloq bo‘lg‘ay deb maktubni yakunlaydi. Bu so‘zlar Amir Temurga juda og‘ir botadi. Shunday bo‘lsa-da, u bu munozarani jangga aylantirmaslikka sulh tuzishga ko‘p bor urinadi. Shu sabab ko‘p xatlar bitadi. Sulh tuzilsa orada do‘stlik va birodarlik rishtalari bog‘lanishini va musulmon musulmonning qonini to‘kishi joiz emasligini aksincha kofirlarga qarshi kurashishni ma’qul ko‘rishini aytadi. Bundan tashqari, Amir Temur Boyazid xasta ekanligida unga qarshi jang qilmagani ham e’tiborga molik. Shunday bo‘lsa-da, oradagi nizolar sabab urush boshlangan. Tez orada sohibqiron qo‘shini kichik Osiyo hududiga bostirib kirgan.

Ilk jang 1399-yil Sivash shahrida bo‘lib o‘tgan. Sohibqiron Usmonlilar qo‘shini bilan u yerda jang qilishdan voz kechadi va o‘z qo‘shini bilan Anqarani orqa tomondan qamal qiladi. Shundan so‘ng, Usmonlilar ortga qaytishga majbur bo‘lib, o‘zlari uchun noqulay sharoitda jang qilishga majbur bo‘lishadi. Anqara uchun bo‘lib o‘tgan jang 1402-yil 20-iyun kuni tongda boshlanadi. Ushbu jangda har tomondan 200 mingdan ortiq qo‘shin ishtirok etgan. Temur qo‘shinlari Usmonli qo‘shinlarining asosiy qismini zaxira qismdan ajratib, uni qurshab oladi. Sulton Boyazidning omon qolgan askar va sarkardalari har tarafga qochib qoladi. Hattoki, uch shahzoda ham otalarini jang maydonida tashlab qochishni afzal ko‘rishadi. Shundan so‘ng, Boyazidning sodiq sarkardalari unga jang taqdiri allaqachon hal bo‘lganini aytadi va qochishni maslahat beradi. Biroq sulton dushman qurshovida qolib ketganiga qaramay qochishdan voz kechadi. Boyazid yarim tungacha jang maydonida urush olib boradi. Yarim tunda esa uning oti yiqiladi. Temur jangchilari shu zahoti Boyazidni asir oladi. Murosasiz va shafqatsiz kechgan jang usmonli turklarining mag‘lubiyati bilan tugaydi va ushbu davlat to‘liq Temurning ixtiyoriga o‘tadi. Boyazid qoshining 2/3 qismi Temur qo‘shinining esa 1/8 qismi halok bo‘ladi.Shundan so‘ng asirlikka chiday olmagan mag‘rur Boyazid ko‘p o‘tmay vafot etadi. Usmonlilar davlati esa uning o‘g‘illariga bo‘lib beriladi. Ikki turkiy qavmning jangi sabab Yevropa mamlakatlari musulmonlarning tahdididan qutulib qoladi.

O‘z qo‘shini bilan Turkiyani zabt etgan Temur nima uchun u yerda hukmronligini o‘rnatmagan va bu davlatni bosib olmagan?

Bunga sabab Amir Temurning asosiy maqsadi Chig‘atoy ulusini kuchaytirish bo‘lgan edi. U musulmon davlatlar bilan hamisha sulh tuzishga harakat qilgan. Sulh tuzmagan Boyazid bilan jang bo‘lgan lekin ushbu davlatni Yana Yildirimning o‘g‘illariga bo‘lib bergan. Shuning uchun maktublarida ham yuqorida aytganimizdek, “Musulmon musulmon bilan urishishi joiz emas” – deya qayta-qayta ta’kidlagan.

Amir Temur imperiyasining maydoni qancha? Ushbu imperiya hozir qaysi davlatlarga to‘g‘ri keladi?

Amir Temur o‘z hukmronligi davrida juda katta maydonlarni egallagan edi. Bosib olgan hududlari hozirgi kunda Eron, Pokiston, Turkmaniston, Afg‘oniston, Ozarbayjon, Qozog‘istonning bir qismi, Iroq, Tojikiston, Hindistonning bir qismini, Turkiya, Gruziya, Qirg‘iziston va O‘zbekistonga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, 1405-yilda imperiyaning maydoni 4.4 mln kv kmni tashkil etgan. Bu esa hozirgi O‘zbekiston maydonidan deyarli 10 baravarga katta hudud hisoblanadi.

Xo‘sh, Amir Temurning rafiqalari soni qancha? Uning haramidagi kanizaklar-chi?

Amir Temur kezi kelsa, shafqat bilmas jangchi bo‘lsa-da, o‘z oilasidagi ayollarga juda mehribon shaxs bo‘lgan. Tarixiy manbalarda aytilishicha, Amir Temur 18 marta uylangan. Bundan tashqari, uning 22 nafar xos kanizaklari ham bo‘lgan. Temur dunyodan ko‘z yumganida zavjalaridan 4 tasi hayot bo‘lgan. Ular Saroy Mulk xonim, Tuman og‘o xonim, Tukol xonim va Ruhparvar og‘o xonimlardir. Amir Temurning birinchi xotini Turmush og‘o bo‘lgan. Aytishlaricha, Saroy Mulk xonim va Amir Temur o‘rtasida farzand dunyoga kelmagan. Shunday bo‘lsa-da, Saroy Mulk xonim uning bir nechta nabiralarini tarbiyalagan. Shuningdek, u Bibixonim nomiga ham sazovor bo‘lgan. Bu nomga musharraf bo‘lish uchun yuksak aql-zakovat, did-farosat va fikrlash dunyosining kengligi bosh omil bo‘lgan. Bejizga Saroy Mulk xonim “Benazir” deya ta’riflanmagan. Bundan tashqari, u saltanat ishlarida dono maslahatlari bilan bosh-qosh bo‘lgan. Shuningdek, mamlakatdagi tolibi ilmlarga doimo homiylik qilgan. Sohibqiron ko‘plab yurishlarida Bibixonim birga yurgan. Bundan tashqari, davlat ishlarida Temur Bibixonimga oshkora bo‘ysunmasa-da, uning dono maslahatlariga hamisha ehtiyoj sezgan. Ibn Arabshoh bergan ma’lumotga ko‘ra, Xalil sulton mirzoning xotini Shodimulk 1408-yilda Saroy Mulk xonimni zaharlab o‘ldirgan. Uning jasadini esa o‘zi qurdirgan madrasa yonidagi maqbaraga mumiyolangan holda dafn ettirgan.

Qiziq, Temur vafotining asl haqiqati qanday edi?

Tarix kitoblarida Amir Temurning vafoti bilan bog‘liq sabablar bir-biri bilan juda o‘xshash deyarli farq qilmaydi. Ba’zi manbalarda sarkardani bosh shamollashidan vafot etgan deyilsa, ba’zilarida esa aksi. Masalan tarixchi Hamdam Sodiqovning “Amir Temur saltanatida xavfsizlik xizmati” kitobida Amir Temur zaharlanganligi haqida fikrlar bor. Asarda yozilishicha, Amir Temurning josusi Xitoy imperatori elchisi Shuanning shubhali harakatlarini sezadi. U bozorda tez-tez Xitoylik savdogarlar bilan uchrashib turgan. Shuningdek, Xitoylik elchilar oxirgi kunlarda juda bezovta ham bo‘lgan. Bularni ko‘rgan Amir Temur bazm uyushtiradi va ularga o‘zi may uzatib turadi. Ular mast holga kelgach, elchidan rejasi haqida so‘raydi. Sarxush elchi esa Amir Temur qachon Xitoyga yurish qilishini bilish va u Pekinga yetmasdan yo‘q qilish vazifasini olganini aytadi. Bundan tashqari, Bibixonimning aytishicha, Amir Temur soch oldirib bo‘lgach bardam va tetik holda chodiri tomon yo‘l olgan. Ichkariga qadam bosganida esa dimog‘iga badbo‘y hid urilgan. Shundan so‘ng, badanini qaltiroq bosgan. Kitobda yozilishicha, shu voqeada Xitoyliklar uni zaharlagan bo‘lishi ehtimoli yuqori. Bundan tashqari o‘sha davr tarixchilari sohibqironning o‘limiga ko‘p miqdordagi ichimlik sabab bo‘lgan deb ham yozishadi. Shunday qilib, har bir boshlanishning nihoyasi va har bir quyosh chiqishining botishi bo‘lganidek, Sohibqiron sarkarda Amir Temur bundan 616 yil avval namozshom bilan xufton orasida “Tavhid” kalimasini takror-takror aytib hayotdan ko‘z yumadi.

Xo‘sh, sizningcha Amir Temur aslida qanday inson edi? Adolatparvar podshohmi yoki qonxo‘r jallod?

                                                                                                                          Muallif: Gulzoda Olimjanova


O‘zbekiston


														
														O‘zbekiston Afg‘onistonga navbatdagi insonparvarlik yordamini jo‘natdi

O‘zbekiston Afg‘onistonga navbatdagi insonparvarlik yordamini jo‘natdi

Insonparvarlik yordami tarkibidan un, bug‘doy, makaron mahsulotlari, o‘simlik yog‘i, shakar, tez tayyorlanadigan taomlar, qi…
14:54 / 24.03.2025

														
														O‘zbekistonda hafta oxirigacha yomg‘irli ob-havo kuzatiladi

O‘zbekistonda hafta oxirigacha yomg‘irli ob-havo kuzatiladi

Ish haftasining oxirigacha beqaror ob-havo saqlanib turadi, deb xabar bermoqda “O‘zgidromet”.
13:54 / 24.03.2025

														
														Farg‘onada “Tashabbusli byudjet” g‘oliblariga 363,5 mlrd so‘m ajratildi

Farg‘onada “Tashabbusli byudjet” g‘oliblariga 363,5 mlrd so‘m ajratildi

“Tashabbusli byudjet” loyihasida 4 mln aholisi bo‘lgan Farg‘ona viloyatidan “Tashabbusli byudjet”ning 2025-yilgi birinchi ma…
11:37 / 24.03.2025

														
														Andijonda Matiz ikki nafar bolani urib yubordi

Andijonda Matiz ikki nafar bolani urib yubordi

Bu haqda Andijon viloyati Yo‘l harakati xavfsizligi boshqarmasi xabar berdi.
10:40 / 24.03.2025

														
														Toshkent shahrining to‘rtta tumaniga vaqtincha issiq suv uzatish to‘xtatiladi

Toshkent shahrining to‘rtta tumaniga vaqtincha issiq suv uzatish to‘xtatiladi

Bu haqda Veolia Energy Tashkent rasmiy sahifasi xabar berdi.
09:17 / 24.03.2025

														
														24-mart kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

24-mart kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 12-14 daraja iliq, kunduzi 15-17 daraja iliq bo‘ladi.
05:12 / 24.03.2025

														
														Saudiya Arabistonidagi noqonuniy migrantlar O‘zbekistonga qaytarildi

Saudiya Arabistonidagi noqonuniy migrantlar O‘zbekistonga qaytarildi

Saudiya Arabistonida migratsiya qoidalarini buzgani uchun hibsga olingan O‘zbekiston Respublikaning 19 nafar fuqarosi vatani…
20:01 / 23.03.2025

														
														Xitoydan Namanganga yana 30 ta yangi avtobus yetkazib berildi

Xitoydan Namanganga yana 30 ta yangi avtobus yetkazib berildi

Navro‘z bayrami arafasida Namangan aholisiga Xitoyning "Zhongtong Bus" kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan 30 ta zamona…
19:25 / 23.03.2025

														
														Quvaytda Buxoro amirligiga tegishli zargarlik buyumlari topildi

Quvaytda Buxoro amirligiga tegishli zargarlik buyumlari topildi

1980-yilda Quvayt poytaxtida quvaytlik tadbirkor tariq Sayyid Rajab tomonidan asos solingan muzey kolleksiyasida 30 000 dan …
18:57 / 23.03.2025

														
														Hafta boshida ba’zi joylarda yomg‘ir yog‘adi

Hafta boshida ba’zi joylarda yomg‘ir yog‘adi

“O‘zgidromet” 24-mart kuni kuzatiladigan ob-havo ma’lumotini e’lon qildi.
17:13 / 23.03.2025

Bu ham qiziq

Ekrem Imomo‘g‘lu rasman Turkiya prezidentligiga nomzod bo‘ldi

Ekrem Imomo‘g‘lu rasman Turkiya prezidentligiga nomzod bo‘ldi

Korrupsiyada ayblanib hibsga olingan Istanbul meri Ekrem Imomo‘g‘lu rasman Turkiya prezidentligiga nomzod bo‘ldi.
09:38 / 24.03.2025
Suriya rahbari Putindan Bashar Asadni mamlakatga topshirishni talab qildi

Suriya rahbari Putindan Bashar Asadni mamlakatga topshirishni talab qildi

Suriyaning yangi hukumati Rossiya rahbari Vladimir Putindan sobiq prezident Bashar Asadni sud jarayoni uchun ekstraditsiya q…
10:33 / 24.03.2025
Andijonda Matiz ikki nafar bolani urib yubordi

Andijonda Matiz ikki nafar bolani urib yubordi

Bu haqda Andijon viloyati Yo‘l harakati xavfsizligi boshqarmasi xabar berdi.
10:40 / 24.03.2025
Endi Rossiyada ayrim migrantlar patentsiz ishlay olishi mumkin

Endi Rossiyada ayrim migrantlar patentsiz ishlay olishi mumkin

Buning uchun ular barmoq izlarini topshirishi, giyohvand moddalar va xavfli infeksion kasalliklar bo‘yicha tibbiy ko‘rikdan …
08:53 / 24.03.2025
O‘zbekistonda yangi qo‘mita tashkil etiladi

O‘zbekistonda yangi qo‘mita tashkil etiladi

Bu haqda farmonni O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev imzoladi.
18:40 / 22.03.2025
Xitoydan Namanganga yana 30 ta yangi avtobus yetkazib berildi

Xitoydan Namanganga yana 30 ta yangi avtobus yetkazib berildi

Navro‘z bayrami arafasida Namangan aholisiga Xitoyning "Zhongtong Bus" kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan 30 ta zamona…
19:25 / 23.03.2025
Namanganga Xitoydan yana 30 ta yangi avtobus olib kelindi

Namanganga Xitoydan yana 30 ta yangi avtobus olib kelindi

Navro‘z bayrami arafasida namanganliklar uchun yana bir sovg‘a – Xitoyning “Zhongtong bus” kompaniyasida ishlab chiqarilgan …
09:15 / 23.03.2025
ChatGPT bilan muntazam muloqotning qanday xavfli oqibatlari bor?

ChatGPT bilan muntazam muloqotning qanday xavfli oqibatlari bor?

Chat-bot qaramlikka olib keladimi yoki yolg‘iz odamlar unga ko‘proq murojaat qiladimi, hozircha noma’lum.
12:48 / 24.03.2025
Toshkentda Markaziy Osiyo tarixida ilk marotaba Parlamentlararo ittifoqning 150-yubiley assambleyasi bo‘lib o‘tadi

Toshkentda Markaziy Osiyo tarixida ilk marotaba Parlamentlararo ittifoqning 150-yubiley assambleyasi bo‘lib o‘tadi

Ushbu anjuman 2025-yilning 5-9-aprel kunlari “Tashkent City” hududidagi Kongress-xoll majmuasida o‘tkaziladi. Bu haqda Oliy …
13:24 / 23.03.2025
Sergelida qurilishi davom etayotgan binoda yong‘in sodir bo‘ldi

Sergelida qurilishi davom etayotgan binoda yong‘in sodir bo‘ldi

Bugun, 23-mart kuni soat 09:18 da Toshkent shahar Sergeli tumani, Xonobod ko‘chasida joylashgan, Yangi qurilayotgan bino fas…
10:35 / 23.03.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!