Умуман олганда, жаҳон тарихидаги энг бой одам кимлигини аниқлаш жуда қийин, ҳатто имконсиздир. Олимлар ўтмишдаги “миллиардер”ларнинг бойликларини ҳисоблаб, уларнинг мол-мулки қийматини олтинга айлантиради ва кейин олинган рақамларни ушбу металнинг ҳозирги қиймати билан солиштиради.

Муаммо шундаки, асрлар давомида олтиннинг нархи доимий равишда ўзгариб туради ва ҳатто у бойликнинг ишончли ўлчови бўлиб хизмат қила олмайди. Пулнинг харид қобилияти ўзгариши ва янги валюталарнинг пайдо бўлиши ҳақида гапирмаса ҳам бўлади.

Шундай экан, бир ҳукмдор аввалгисидан бойроқ бўлган, дейиш тўғри бўлади. Чунки ҳеч бир тарихчи аниқ рақамларни топа олмайди. Аммо тарихдаги энг бой ҳукмдорларнинг тахминий рўйхатини тузиш мумкин. Қизиқарли томони шундаки, улар “Forbes” рейтингининг юқори поғоналарини эгаллашга лойиқдир.

1. Вильгельм I

“Бастад” номи билан машҳур бўлган бу Норманн қироли бутун Англияни эгаллаб, уни ўз қўмондонлиги остида бирлаштиргани билан ажралиб турди.

Босқинчилик эса мамлакатга фақат фойда келтирди: Вильгельм I босқинчи ягона ҳукуматга асос солди, “Тауэр” ва бир қанча бошқа қалъаларни қурдирди, оддий армия ва флот барпо қилди. Умуман олганда, ҳокимиятни буюк қилди. Аммо бу одамнинг асосий ютуғи шундаки, у ўзига бўйсунадиган ҳудудларда нима содир бўлаётганини тушуниш учун Англияда биринчи эр рўйхатини ўтказди.

1085-1086 йилларда подшоҳ буйруғи билан ўтказилган ер ва мулкни рўйхатга олиш материаллари тўплами “Дахшатли суд китоби” деган ном олди. Бу ном қаерда ер ҳайдаш ва қайси кўлларда балиқ овлаш мумкин эмаслиги кўрсатилган нашр учун жуда қўрқинчли сарлавҳа эди. Ушбу ҳужжат қиролга солиқларни самаралироқ йиғиш имконини берди.

Бундан ташқари, ҳукмдор махсус фармон чиқариш орқали катта бойликка эришди. Унга кўра, Англиядаги барча эркаклар бундан буён монархга тегишли бўлиб, ҳудудлардаги ҳар хил герцоглар, графлар, баронлар ва оддий одамлар ҳам, шунчаки ижарачилардир. Бу ғазнага доимий равишда пул тушишини ва солиқ тўловчиларнинг норозилигини таъминлади, аммо уларга ҳеч ким қулоқ солмасди?

Тарихчи Уильям Рубинштейн ҳукмдорнинг ўғиллари Роберт ва Вилгельм II га қолдирган меросни ҳозирги қиймат билан ҳисобланганда 209 миллиард долларга тенг эканлигини ҳисоблаб чиқди.

2. Атауальпа

Бой ҳукмдорлар нафақат Европада, балки Америкада ҳам бўлган. Энг бадавлат тубжой америкаликларни сўнгги Инк императори Атауальпа номи билан боғлаш мумкин. Тўғри, унинг қанчалик бой бўлгани тахмин қилинса-да, бу иш бермайди, чунки маҳаллий қабилаларда бозор ва пул тушунчаси бўлмаган, савдо асосан айирбошлаш ёрдамида амалга оширилган.

Инклар нуқтайи назаридан, уларнинг бутун мамлакати, ундаги мулки ва одамлари императорга тегишли бўлиб, Анд тоғларида унга тегишли бўлмаган ҳеч нарса йўқ эди.

Шунга қарамай, Атауальпанинг аҳволини уни асирга олган испанларга берган тўловидан аниқлаш мумкин. Император “Кажамарка” жангида мағлуб бўлди ва машҳур конкистадор Франсиско Пизарро томонидан асирга олинди. Ҳукмдор испаниялик Пизаррога озодлик учун ўлпон таклиф қилган.

Шунга қарамай Атауальпа ўлдирилган. Аммо унинг тўловидан олинган 6 тонна олтин ва 12 тонна кумуш, шунингдек, испанлар томонидан қулликка маҳкум қилинган Инк империясидан олиб қўйилган яна 500 тонна олтин ва 3915 тонна кумуш Испанияда даҳшатли инфльяцияни келтириб чиқарди. Пул муомаласининг қулаши ҳамда иқтисодиёт деградациясини келтириб чиқарди. Инқироз деярли 200 йил давом этди.

Атауальпанинг олтинлари, гарчи бу унга ёрдам бермаган бўлса-да, ўлпонлар миқдори тўланган энг катта гаров пули сифатида Гиннеснинг рекордлар китобига киритилди.

3. Якоб Фуггер

Ушбу рўйхатда санаб ўтилган барча шахслар бутун мамлакатларга эга бўлган барча турдаги шоҳлар ва императорлардир. Якоб Фуггернинг ўз давлати йўқ эди, лекин агар хоҳласа, ўзи учун ҳудуд сотиб олиши мумкин эди. Аммо унга бу керак бўлмаган.

XVI асрда Германиянинг Аугсбург шаҳрида яшаган бу банкир ва инвестор монархлар ҳамда Рим папалаирга қарз бериши билан ажралиб турарди. У Италия билан тўқимачилик савдоси орқали бойлик орттирган, лекин кейинчалик тоғ-кон саноатига ўтган, симоб ва кумуш ишлаб чиқариш билан шуғулланган.

Фуггер ўз бойликларини инвестицияларни эҳтиёткорлик билан бошқариш орқали тўплаган. У Европада биринчилардан бўлиб икки томонлама бухгалтерия ҳисобини қўллашни бошлади.

Умуман олганда, ссуда капиталларини тақсимлаш, унинг эвазига турли фойдали ьурли соҳалардаги ишлаб чиқаришлар орқали Якуб монопол кончига айланди. У бутун Европадаги маъдан конларини назорат қилди ва ўша пайтдаги энг кучли зодагонларга кредитлар берди. Нега бу бойлар ўз конларини доимий фойдаланиш учун банкирга итоаткорлик билан бериб, кредитга яшашни афзал кўришди? Хўш, улар Фуггердан фарқли ўлароқ, ҳисоб-китобга у қадар катта эътибор бермадилар.

Бундан ташқари, Якуб банкир бўлишига қарамай, диндор-католик эди. Бизнесга эътибор қаратиш ва руҳни сақлаб қолиш ҳақида яна бир бор ташвишланмаслик учун у жуда ўзига хос тарзда ҳаракат қилди.

Банкир камбағаллар учун 52 та уйдан иборат бутун бошли блок қурдирди ва у ерда камбағаллар жойлаштирилди. Бу тарихдаги биринчи ижтимоий уй-жой лойиҳаларидан бири. Ижарачилар ҳозирги тарифлар бўйича 0,88 евро ижара тўлаган бўлса-да, Фуггер ва унинг оиласи учун кунига уч марта ибодат қилишлари керак шарт қилиб қўйилган.

4. Мусо I

Мусо I ўрта асрлардаги Мали (Африка) давлатининг “манса”си (яъни олий ҳукмдори) эди. 1312 йилдан 1337 йилгача ҳукмронлик қилган ҳукмдорнинг даврида империя ўз қудратининг чўққисига чиқди.

Император улкан хайрия ҳаракатлари билан машҳур бўлди. Мусо мусулмон сифатида Маккага ҳаж сафари учун бориши керак эди. У шундай қилди ва катта миқёсда. Ҳаж сафари давомида Мусога 8 минг хизматкор, жангчи ва бир қатор қуллар ҳамда 80 туядан иборат карвон ҳамроҳ бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзида 136 килограммгача (умумий 10-12 тонна) олтин олиб юрган. Мусо ўзининг қанчалик бой ва диндор эканини кўрсатиш учун ўзи учрашган ва йўлидан чиққан одамларга уларни тарқатди.

Бундай йирик миқдордаги бойлик инфльяция ҳамда Қоҳира, Мадина ва Маккада ўн йиллик молиявий инқирозни келтириб чиқарди. Ушбу воқеадан сўнг араб дунёсида олтиннинг нархи паст бўлган.

Умуман олганда, Мали “манса”си ўз шоҳлигида бойликлар дарахтларда ўсиши билан ғурурланиб, 18 тонна олтин сарфлади. У фан ва санъат ривожини рағбатлантирди, Мали империясининг пойтахти Тимбукту (Ниара) шаҳрида кутубхона ташкил этди. Мусо I ҳар жума куни янги масжид қурдирган.

5. Октавиан Август

Октавиан Рим императори бўлиб, Юлий Цезарнинг тутинган ўғли эди. У Римни бирлаштирди, Миср, Яҳудия, Галатия ва Испанияни эгаллади, мамлакатда тартиб ўрнатди ҳамда давлат ҳокимиятининг барча тармоғини ўз қўлида жамлади, албатта, жамият фаровонлиги учун.

Октавианни ишонч билан дунёнинг энг бой одами унвони учун асосий даъвогар, деб аташ мумкин, чунки у ўша пайтда бутун дунё иқтисодиётининг 25 дан 30 фоизига эгалик қилувчи Рим империясининг ҳақиқий бошқарувчиси бўлган.

Стенфорд университети тарихчиси Иан Морриснинг сўзларига кўра, Август бир вақтлар бутун империя ресурсларининг бешдан бирига тенг бойликка эга бўлган. Бундан ташқари, у Юлий Цезардан ўзининг шахсий мулки сифатида Галлия вилоятини мерос қилиб олди ва Мисрга ҳам эгалик қилган.

• Boylik
• Ilon_Mask
• Kumush
• Олтин
• миллиардерлар