$
12910.15 UZS
-14.77
159.78 UZS
-0.16
14660.77 UZS
40.1
27° Кечаси 17°

Ер юзида 5 та энг муҳим ресурс бутунлай тугаш арафасида

12:01 / 18.04.2023

Яқин орада Ер сайёрасида 5 та энг керакли ресурс тугаши мумкин. Уларнинг муқобили йўқ ва бошқаси билан алмаштириб бўлмайди, шунинг учун ташвишланишни бошлаш вақти келди.

1. Гелий

Қатъий айтганда, гелий коинотда мавжуд иккинчи энг кўп тарқалган газдир –фақат водород ундан кўпроқ. Айнан шу икки элементдан юлдузлар, газ гигантлари, туманликлар ҳосил бўлади ва биздан узоқда жойлашган осмон жисмларини фарқлаш мумкин.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Бироқ, Ердаги гелий заҳиралари жуда чекланган. Сабаби оддий: у шунчалик енгилки, атмосферада узоқ вақт қола олмайди ва коинотга учади.

Тасаввур қилинг: сиз шарни гелий билан тўлдирасиз, уни қўйиб юборинг ва у ёрилиб кетгунча юқори ва баландроққа кўтарилади. Сўнг унинг қолдиқлари қайтиб тушади, газ эса коинотга учади.

2010 йилда Нобел мукофоти совриндори кимёгар Роберт Ричардсон гелий тугаб бораётганидан огоҳлантирган эди. У ушбу газ тахминан ўттиз йилгина мавжуд бўлишини башорат қилган.

Тўғри, 2016 йилда Танзаниянинг Шарқий Африка Рифт водийсидаги вулқон жинсларида гелийнинг йирик конлари топилган, аммо барибир бу ресурс табиатда камдан-кам учрайди ва уни қадрлаш керак.

Гелий тиббий асбоб-ускуналар ишлаб чиқариш учун керак – хусусан, МРТ аппаратларини совутиш, оптик толалар, микрочиплар ва бошқа кўплаб муҳим нарсаларни яратиш учун. Шу сабаб уни шарларга қуйиш ақлсизликдир.

2. Фосфор

Фосфор ер қобиғида ҳам, тирик организмларда, шу жумладан инсонда ҳам мавжуд. Аммо концентрланган шаклларда у кам. Ушбу элементни саноат йўли билан қазиб олишнинг ягона йўли фосфат рудаларини қазишдир ва бу масалада етакчилар Марокаш, Хитой, Миср, Жазоир ва Суриядир.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Фосфор, шунингдек, ўғитлар ва озиқ-овқат қўшимчаларини ишлаб чиқариш учун зарурдир. Бундан ташқари, пўлат ишлаб чиқаришда муҳим компонент ҳисобланади.

Умуман олганда фосфатларнинг заҳиралари чекланган. Олимлар улар биз учун қанча вақт етарли бўлиши ҳақида турли хил тахминларни айтишади: баъзилари 100 ёки ҳатто бир неча юз йилга етишини башорат қилса, бошқалар фойдали депозитлар 50 йил ичида тугашини таъкидлайди.

Ўша вақтгача янгилари топиладими ва улар тижорат нуқтаи назаридан ривожланиш учун фойдали бўлиши мумкинлигини ҳеч ким башорат қила олмайди.

Аммо яхши янгилик бор: одамлар ва ҳайвонлар ўзидан деярли 100 фоиз фосфор чиқаради. Яъни ўрта асрлардаги каби, уни табиий ўқитдан ажратиб олиш мумкин. Бу, албатта, жуда қимматга тушади, аммо қишлоқ хўжалигидаги глобал инқирозга қарши туриш учун арзийди.

3. Қум

Бу хусусда гап кетганда, албатта, Ер юзида етарли миқдорда қум борлигини айтиш мумкин. Лекин аслида ундай эмас. Қум шунчалик камки, БМТ 2022 йилги мунтазам ҳисоботида сайёрадаги тупроқни сақлаб қолишга чақирди.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Ташкилот ҳисоботига кўра, ҳар йили тахминан 50 миллиард тонна қум ва шағал сарфланади, яъни Ер сайёраси атрофида кенглиги ва баландлиги 27 метр бўлган девор қуриш учун етарли. Бу шунчаки ақл бовар қилмайдиган миқдор!

Қум сайёрада сувдан кейин иккинчи энг кўп ишлатиладиган ресурсдир. У нефт ва газдан кўра кўпроқ талабга эга. Қум бетон, асфальт ва шиша яратиш учун керак – бусиз инсоният қурилиш материалларига эга бўлмайди.

Тўғри, Саҳрои Кабирда улкан миқдордаги қум захиралари мавжуд. Лекин бундай қум қурилиш учун мос эмас. Шамол эсади, қум доналари юмалоқ бўлиб қолади. Шу сабабли, улар бир-бирига ёпишиш қобилиятини йўқотади.

Инсониятга дарёларнинг қирғоқларида, каналларда ва текисликларда, шунингдек, кўллар ва денгизларнинг тубида жойлашган сув билан айланадиган қум керак. Уни қазиб олиш жуда қийин. Хабарларга кўра, маълум мамлакатларда ҳатто мафия ҳам бу ресурсни кейинчалик қайта сотиш учун ўғирлайди. Бунинг олдини олишга ҳаракат қилаётган рақобатчилар ва эко-фаоллар шунчаки йўқ қилинади.

Агар қум ўрнини босадиган ресурс бўлмаса, келажакда инсоният камроқ қурилиш қилишга мажбур бўлади. Ёки бошқа материалларни синаб кўриш вақти етгандир.

4. Нодир тупроқ элементлари

Ноёб тупроқ элементлари деб аталадиган 17 та метал мавжуд. Улар шунингдек, ҳар хил ўзига хос номларга эга, масалан, диспросий, итрий, тулий, тербий, европий ва бошқалар. Бироқ уларнинг миқдори кескин камайиб бормоқда.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Ноёб тупроқ элементлари ёки лантаноидлар саноатнинг турли соҳаларида зарур: айнан улардан смартфонлар, телевизорлар ва автомобиллар учун пломба тайёрланади. Бундан ташқари, улар тиббиётда, хусусан, саратон касаллигини даволашда, шунингдек, ядро ва кимё саноатида керак.

Ушбу металларнинг хоссалари электроникани миниатюра қилиш имконини беради – уларсиз сизнинг смартфонингиз бутун бошли хонанинг ўлчамига тенг бўлар эди.

Тўғрисини айтганда, ноёб тупроқ металлари унчалик кам эмас – улар табиий элементларнинг деярли бешдан бир қисмини ташкил қилади ва улар ер қобиғида мисга қараганда кўпроқ. Яна бир нарса шундаки, уларни қазиб олиш ва қайта ишлаш жуда мураккаб, кўп вақт талаб этилади ва кўпинча иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмас.

Бугунги кунда бу борада Хитой ва Австралия етакчилик қилмоқда, аммо уларнинг заҳиралари тугайди. Осон мавжуд бўлган ноёб элементларнинг етишмаслиги келгуси йилларда смартфонлар ва график карталар нархининг кескин ошишига олиб келиши мумкин.

Тўғри, вазиятни Гренландия тузатиши мумкин – маълум бўлган лантаноид конларининг 25 фоизи у ерда тўпланган. Ноёб ер элементларини қазиб олиш бўйича Канада компанияси “Neo Performance” уларни ишлаб чиқиш ҳуқуқини аллақачон қўлга киритган, аммо оролнинг захиралари етарлими ёки йўқ бу асосий масала.

5. Сув

Сув ҳаёт манбаи бўлиб, қуруқликдан кўра каттароқ ҳудудни эгаллаган. У сайёра юзасининг 71 фоизини қоплайди. Аммо, аслида, дунёда одамлар учун мос келадиган сув унчалик кўп эмас.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

АҚШ Геология хизмати ва Океанография Институти томонидан яратилган юқоридаги расмга қаранг, Ер сайёраси океанларсиз худди шундай кўринишга эга бўлар эди.

Шимолий Америка устидаги катта кўк шар сайёрадаги барча сув захиралари ҳисобланади. Улар ҳатто атмосферадаги буғ ва ерости манбаларини ҳам ўз ичига олади. Кичикроқ тўп бу тоза сув. Жуда кичик нуқта эса бу ерости горизонтларини ҳисобга олмаган ҳолда кўллар ва дарёларнинг таркиби – аквиферлар.

Бундай визуализация билан ерда чучук сув туганмас дея айтиш мушкул.

NASA’нинг “Grace” сунъий йўлдошлари ёрдамида олиб борилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, инсоният учун ичимлик сувининг асосий манбаи бўлган ер ости сувлари тез камайиб бормоқда. Ирвиндаги Калифорния университети олимлари ҳисоботига кўра, 2003 йилдан буён сайёрадаги 37 та энг йирик сувли қатламлардан 21 тасида уларнинг захиралари сезиларли даражада қисқарган ва улардан 13 таси деярли тугаб бўлган.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Сувга бўлган талаб фақат ортиб бормоқда. Янги суюқликнинг кўп қисми – деярли 70 фоизи қишлоқ хўжалигида ишлатилади, аммо у энергия учун ҳам керак – кўмир ва ядро. Буларнинг барчаси дунё аҳолисининг ярми, яъни 4 миллиард киши сув танқислигидан азият чекишига олиб келади. Инсоният ушбу ресурсни тежашнинг янги, самаралироқ усулларини излаши керак.

Бундан ташқари чучук сувнинг катта қисми тўпланган Антарктида музлари ҳам эриб кетиш хавфи остида. Умуман олганда, илтимос, сувни тежашни унутманг.


Фойдали


														
														Телефонларнинг ҳаётимизга ва руҳиятимизга таъсири

Телефонларнинг ҳаётимизга ва руҳиятимизга таъсири

Мобил телефонлар аллақачон ҳаётимизнинг ажралмас қисмига айланишга улгурган. Кун давомида бу қурилма қўлимизда туради.
15:23 / 23.01.2025

														
														Зумерлар аслида ким?

Зумерлар аслида ким?

Бугунги ахборот даврида кўплаб янгидан-янги атамалар пайдо бўлмоқда ёки эски атамалар ижтимоий тармоқларнинг ривожланиши нат…
10:31 / 23.11.2024

														
														Темурий малика Гулбаданбегим ким эди?

Темурий малика Гулбаданбегим ким эди?

Темурийлар сулоласи деганда жудаям катта тарих кўз олдимизга келади. Темурийлар сулоласи тарихда иккита муҳим империя – Эрон…
16:54 / 13.11.2024

														
														Одамлар ис газидан нега заҳарланади?

Одамлар ис газидан нега заҳарланади?

ФВВ масъули қандай қилиб ис газидан заҳарланиш юзага келиши ҳамда у нега инсон ўлимига олиб келишини тушунтирди.
11:02 / 09.11.2024

														
														Табиий маҳсулотлар ёрдамида она сутини кўпайтириш мумкин

Табиий маҳсулотлар ёрдамида она сутини кўпайтириш мумкин

Янги оқ узум. Бир кунда икки ҳисса янги оқ узум истеъмол қилиш она сутини кўпайтиради.
15:18 / 02.11.2024

														
														Балиқ ейишнинг фойдаларини билиб олинг

Балиқ ейишнинг фойдаларини билиб олинг

Ҳафтасига 2 бўлак балиқ гўшти истеъмол қилганларда ўлим хавфи 3 мартадан 1 мартагача камайиши мумкин.
15:15 / 02.11.2024

														
														Овқатни яхшилаб чайнаб ейишнинг фойдаларини билиб олинг

Овқатни яхшилаб чайнаб ейишнинг фойдаларини билиб олинг

Таомни яхши чайнаган, кам чайнаганга нисбатан кам еб-ичади. Чунки таом қувватини камчиликсиз қабул қилган бўлади.
11:33 / 31.10.2024

														
														Бармоқларингизни массаж қилиб туринг, чунки…

Бармоқларингизни массаж қилиб туринг, чунки…

Бош бармоқ массаж қилинганда, мия фаолияти кучаяди ва бош оғриғи енгиллашади;Кўрсаткич бармоқ массаж қилинганда ошқозон-ичак…
11:10 / 28.10.2024

														
														Кундалик ҳаётингизда қанча миқдорда гўшт ейишингиз кераклигини билиб олинг

Кундалик ҳаётингизда қанча миқдорда гўшт ейишингиз кераклигини билиб олинг

Гўшт истеъмол қилишнинг нормаси турли омилларга, жумладан ёш, жисмоний фаоллик даражаси ва умумий соғлиғингизга боғлиқ бўлиш…
10:56 / 28.10.2024

														
														Ибн Сино нон ҳақида нималар деган эди?

Ибн Сино нон ҳақида нималар деган эди?

Нон тузли, яхши оширилган бўлиши, тандирда яхши пиширилиши, бир кечадан кейин ейилиши керак.
17:37 / 27.10.2024

Бу ҳам қизиқ

Тошкент шаҳридаги маҳаллалардан бири вақтинча газсиз қолади

Тошкент шаҳридаги маҳаллалардан бири вақтинча газсиз қолади

Таъмирлаш ишлари туфайли Сергели тумани “Номданак” МФЙнинг айрим ҳудудларига 8 май куни соат 10:00 дан 18:00 гача табиий газ…
10:56 / 08.05.2025
Шавкат Мирзиёев Россияга боради

Шавкат Мирзиёев Россияга боради

Ташриф дастурига мувофиқ, Ўзбекистон раҳбари Иккинчи жаҳон урушидаги Ғалабанинг 80 йиллигига бағишланган тантанали тадбирлар…
18:22 / 07.05.2025
Мирзо Улуғбек туманининг айрим ҳудудлари вақтинча электр таъминотидан узилди

Мирзо Улуғбек туманининг айрим ҳудудлари вақтинча электр таъминотидан узилди

8-май куни Мирзо Улуғбек тумани: “Амир Темур”, “Темурийлар” ҳамда “Алишеробод” МФЙларининг айрим ҳудудларида соат 10:00 дан …
14:15 / 08.05.2025
Владимир Путин Шавкат Мирзиёевни  ғалабанинг 80 йиллиги билан табриклади

Владимир Путин Шавкат Мирзиёевни  ғалабанинг 80 йиллиги билан табриклади

Путин, шунингдек, Озарбайжон, Арманистон раҳбарлари, Грузия ва Молдова халқларини ғалабанинг 80 йиллиги билан табриклади.
21:08 / 08.05.2025
Хитой компанияси Сурхондарёда пахта етиштириш бўйича 95 миллион доллар инвестиция киритади

Хитой компанияси Сурхондарёда пахта етиштириш бўйича 95 миллион доллар инвестиция киритади

Хитойнинг Jiangsu World Group корпорацияси Сурхондарё вилоятидаги пахта етиштириш ва қайта ишлаш бўйича автоматлаштирилган к…
20:25 / 08.05.2025
Шавкат Мирзиёев Ғалаба боғига ташриф буюрди

Шавкат Мирзиёев Ғалаба боғига ташриф буюрди

Президент Шавкат Мирзиёев ушбу сана муносабати билан Ғалаба боғига ташриф буюриб, хотира маросимида иштирок этди. Бу ҳақда П…
14:54 / 08.05.2025
Андижонда Фарғона канали қирғоқлари шикастланиши натижасида хонадонларни сув босди

Андижонда Фарғона канали қирғоқлари шикастланиши натижасида хонадонларни сув босди

Айни пайтда вилоят Норин Қорадарё Ирригация тизимлари бошқармаси томонидан сув буткул тўхтатилган.
13:06 / 08.05.2025
Ўзбекистон Ҳиндистон ва Покистонни вазминликка ва дипломатик мулоқотга чақирди

Ўзбекистон Ҳиндистон ва Покистонни вазминликка ва дипломатик мулоқотга чақирди

"Ўзбекистон Ҳиндистон ва Покистонни вазминликка ва дипломатик мулоқотга чақирди
08:31 / 08.05.2025
Ўзбекистонда футбол ҳакамлари академияси очилди

Ўзбекистонда футбол ҳакамлари академияси очилди

Ўзбекистон футбол ассоциацияси (УФА) ҳакамлар академиясини очди. Бу ҳақда ташкилот матбуот хизмати хабар берди.
16:23 / 08.05.2025
Шавкат Мирзиёев: “Оилавий шифокорлар 1,5 минг доллар, ҳамширалар эса 600-800 доллар ойлик оладиган тизим қиламиз”

Шавкат Мирзиёев: “Оилавий шифокорлар 1,5 минг доллар, ҳамширалар эса 600-800 доллар ойлик оладиган тизим қиламиз”

Президент раислигида тиббиёт соҳаси бўйича видеоселектор йиғилиши бўлиб ўтмоқда.
15:11 / 07.05.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!