$
12948.10 UZS
-9.04
156.93 UZS
0.37
14696.09 UZS
-6.38
31° Kechasi 14°

Bugun – 9-fevral buyuk bobomiz shoir, mutafakkir, davlat arbobi Alisher Navoiy tavallud topgan kun

11:29 / 09.02.2024

1. Navoiy buyuk shoir, tadbirkor, iqtisodchi va milliarder bo‘lgan.

“Faxri Hirotiy”ga asoslanib Bertesning ma’lumot berishicha, Navoiyning 1 kunlik daromadi 75 ming dinor bo‘lib, shundan 15 ming dinorini xarajatlari uchun sarflagan. Navoiyning 1 kunlik maoshi bugungi hisobda 15 million 900 ming dollar, xarajatlari 3 million 800 ming dollar, sof daromadi esa 12 million 720 ming dollarni tashkil etgan. Bu ko‘rsatkich bir yilda 4 milliard 642 million 800 ming dollarni tashkil etgan. Navoiy bu daromadlarini ilm-fan yo‘lida, mamlakat obodonchiligi yo‘lida sarf etgan.

2. Navoiyning farzandlari bo‘lganmi? Tarixiy manbalarga ko‘ra, Navoiy oila qurmagan, lekin buni aniq fakt deya olmaymiz.

Navoiyshunos olim Muhammadjon Mahmudning “Navoiy hayoti va ijodiga yangicha qarash” nomli risolasida keltirilishicha: Navoiyning haqiqatdan ham o‘z pushtikamaridan bo‘lgan farzandlari bo‘lmagan, ammo farzand sifatida qabul qilgan shogirdlari bo‘lgan. Ular Mir Ibrohim hamda Xojimuhammad hisoblanadi. Ularning har ikkisi ham Navoiy xonadonida suyukli farzand va bilimdon shogird sifatida e’zozlangan. Bunga misol tariqasida esa “Majolis unnafois” asarida Mir Ibrohimga nisbatan “O‘g‘ilchilay”, ya’ni “O‘g‘ilchaday asrabmen” deya keltirilgan satrlarni misol qilish mumkin.

3. Navoiy dasxatini marhuma Navoiyshunos olim Suyuma G‘aniyeva 1991-yil mustaqillik sovg‘asi sifatida Eronning “Ko‘hi Guliston” muzeyidan olib kelgan. Suyuma opagacha bu dasxatni juda ko‘plab Navoiyshunos olimlar, jumladan, Hamid Sulaymon ham izlagan bo‘lib, dasxatni topishning iloji yo‘q degan xulosaga kelgan.

4. Navoiy muhriga qanday satrlar bitilganini bilasizmi?

Navoiy muhriga arab harflari bilan “Sen bu dunyoda bir yo‘lovchidek, bir faqirdek yashagin, faqir Navoiy”, degan satrlar bitilgan ekan.

5. Ilk robotlar haqida Navoiy yozib qoldirgan desam ishonasizmi? U Farhod va Shirin dostonida:

Bo‘lur, darvoza ichra oshkoro,

Temir jismiki qilmish paykar aro.

Ya’ni, odamga juda o‘xshash bo‘lgan temir tanning ichi quvvatga to‘ladir, deya yozib qoldirgan.

6. Televizorni kim kashf qilgan? Graboviskiy va Belyaniskiylarmi? Yo‘q, Alisher Navoiy o‘zining Farhod va Shirin dostonida:

G‘aroyib ko‘p huvaydo bo‘lg‘usidir,

                      Basanda shakl paydo bo‘lg‘usidir,- deya yozadi.

Ya’ni, g‘aroyib jism ichida turli shakllar paydo bo‘ladi. Uning nomi oynaijahon deb nomlanadi.

7. 5 asr oldin divegatel, ya’ni motor haqida kim ham o‘ylabdi deysiz? Shubhasiz, Navoiy:

Kishi hayrati birla jumbush namoil,

Ul otashgoh ichra harorat fuzoy.

Ya’ni, odam gavdasiga o‘xshaydigan narsa ichida olov yonib, harorat yetiladi.   

8. Navoiy lift va eskalatorning ishlash tizimi haqida yozganida amerikalik kashfiyotchi Jessi Renodan nom-nishon ham yo‘q edi. Uning“Sabbai sayyor” dostonida shunday misralar bor:  

Poyalar mahdamida bo‘lgay past,

Aylagay bir-birining yuziga nishast.

Ya’ni, shoh bu taxtga chiqadigan bo‘lsa, tillapoyalar unga tomon pasayib, yoki ko‘tarilib bir-birining ustiga yotadi.

9. Navoiy 5 asr oldin svetofor haqida aytib o‘tgan:

Hilqatikim to aylamish jonon qizil, sarig‘, yashil,

Shulayi ohim chiqar, har on qizil,  sarig‘, yashil.

U payt avtomobillar bo‘lmagan, shuning uchun Navoiy bu ranglarda yor kayfiyatini ifodalagan, xolos.

10. Portlovchi modda-bomba ham Navoiyning g‘oyasi desam ishonavering. Shoir:

Borib tushdi ado arosig‘a chust,

Azim un chiqardi tegib yerga rust.

Ya’ni, koptoksimon jism yerga tushib o‘zidan daxshatli sado chiqardi.

Yuqoridagi misollardan shuni anglaymizki, avval g‘oyalar, keyin ixtirolar paydo bo‘lgan!

 

Tayyorladi: Sabohat Saidrizo


Ilm-fan


														
														Yangi moliyaviy inqilobning boshlanishi

Yangi moliyaviy inqilobning boshlanishi

Bugungi zamonaviy dunyoda insoniyat misli ko‘rilmagan ixtirolar-u, texnologiyalarning guvohiga aylandi. Raqamlashtirish odam…
22:24 / 31.01.2025

														
														Qo‘rqinchli yutuq: sun’iy intellekt inson yordamisiz o‘zining nusxasini yarata oladi

Qo‘rqinchli yutuq: sun’iy intellekt inson yordamisiz o‘zining nusxasini yarata oladi

Ushbu yutuq ilmiy hamjamiyatda jiddiy xavotir uyg‘otmoqda, chunki inson aralashuvisiz sun’iy intellektni muvaffaqiyatli o‘z-…
17:14 / 27.01.2025

														
														2028-yilda mamontlarni qaytadan dunyoga keltirishmoqchi

2028-yilda mamontlarni qaytadan dunyoga keltirishmoqchi

AQShda mamontning tug‘ilishi uchun abadiy muzliklarda topilgan DNKdan foydalaniladi.
10:06 / 18.01.2025

														
														“Vampir ko‘rshapalak”larning qonini energiya manbayi sifatida ishlatish mumkin” – olimlar

“Vampir ko‘rshapalak”larning qonini energiya manbayi sifatida ishlatish mumkin” – olimlar

Kanadalik olimlar ko‘rshapalaklar ustida tadqiqot o‘tkazishdi va “vampir ko‘rshapalaklar” o‘z o‘ljasining qoni yordamida ene…
12:30 / 11.11.2024

														
														Olimlar suv va havodan kimyoviy moddalarni yaratishga muvaffaq bo‘lishdi

Olimlar suv va havodan kimyoviy moddalarni yaratishga muvaffaq bo‘lishdi

South China Morning Post nashrining xabar berishicha, xitoylik olimlar suv va havodan boshqa kimyoviy moddalarni yaratishga …
17:13 / 26.10.2024

														
														Olimlar tomonidan miyaning 3D atlasi yaratildi

Olimlar tomonidan miyaning 3D atlasi yaratildi

Ushbu atlas sut emizuvchilarning butun miyasini embryonal bosqichlarda va erta postnatal davrda batafsil o‘rganish imkonini …
10:26 / 26.10.2024

														
														Endi shifokorlarga rentgen tasvirlari orqali suyaklar sinishini aniqlashda sun’iy intellekt yordam beradi

Endi shifokorlarga rentgen tasvirlari orqali suyaklar sinishini aniqlashda sun’iy intellekt yordam beradi

Britaniya Milliy sog‘liqni saqlash va tibbiy yordamni takomillashtirish instituti (NICE) sun’iy intellekt rentgen tasvirlari…
12:22 / 23.10.2024

														
														“Mikroblar endi antiseptiklar bilan oziqlanmoqda” – Tadqiqotchilar

“Mikroblar endi antiseptiklar bilan oziqlanmoqda” – Tadqiqotchilar

Xian Jiantong-Liverpul universiteti mutaxassislari tomonidan tadqiqot o‘tkazilganda, xitoylik olimlar noodatiy holatga duch …
10:22 / 19.10.2024

														
														Og‘izdagi bakteriyalar bilan bosh va bo‘yin saratoni o‘rtasida bog‘liqlik aniqlandi

Og‘izdagi bakteriyalar bilan bosh va bo‘yin saratoni o‘rtasida bog‘liqlik aniqlandi

Olimlar yangi tadqiqot o‘tkazishdi. Unda og‘iz bo‘shlig‘ida ko‘payadigan bakteriyalar bosh va bo‘yin saratoni rivojlanish xa…
09:53 / 02.10.2024

														
														Shvetsiyalik olimlar saratonni davolashning yangi yo‘lini topishdi

Shvetsiyalik olimlar saratonni davolashning yangi yo‘lini topishdi

Olimlar saraton hujayralarini qayta dasturlash usuli ustida ish olib borishdi. Bu yo‘l bilan xavfli hujayralarni onkologik o…
10:36 / 30.09.2024

Bu ham qiziq

Baxtiyor Saidov Afg‘oniston tashqi ishlar vaziri bilan telefon orqali muloqot qildi

Baxtiyor Saidov Afg‘oniston tashqi ishlar vaziri bilan telefon orqali muloqot qildi

Baxtiyor Saidov Afg‘oniston tashqi ishlar vaziri vazifasini bajaruvchi Mavlaviy Amir Xon Muttaqiy bilan telefon orqali muloq…
16:16 / 27.04.2025
Toshkentda tanishini tibbiyot institutiga o‘qishga kiritib qo‘ymoqchi bo‘lgan shaxs 10 yilga qamaldi

Toshkentda tanishini tibbiyot institutiga o‘qishga kiritib qo‘ymoqchi bo‘lgan shaxs 10 yilga qamaldi

Toshkent shahrida fuqaroni tibbiyot institutiga o‘qishga kiritib qo‘ymoqchi bo‘lgan shaxs 10 yilga qamaldi. Bu haqda Toshken…
13:04 / 27.04.2025
Navoiyda “zapravka” 26 mlrd so‘mlik tabiiy gazdan noqonuniy foydalandi

Navoiyda “zapravka” 26 mlrd so‘mlik tabiiy gazdan noqonuniy foydalandi

AGTKShda gaz sarfini o‘lchash kompleksiga o‘rnatilgan qurilmaning kirish-chiqish qismidagi gaz jo‘mraklariga davlat standart…
12:12 / 28.04.2025
Saudiya Arabistoni O‘zbekiston fuqarolari uchun onlayn viza berishni to‘xtatdi

Saudiya Arabistoni O‘zbekiston fuqarolari uchun onlayn viza berishni to‘xtatdi

O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari Saudiya Arabistoniga kirish uchun elektron turistik viza olish imkoniyatini yo‘qotdilar.
17:13 / 27.04.2025
Eronda kuchli portlash oqibatida 14 kishi halok bo‘ldi

Eronda kuchli portlash oqibatida 14 kishi halok bo‘ldi

Eronning Bandar Abbos shahri yaqinidagi Shahid-Rajai portida sodir bo‘lgan portlash oqibatida 14 kishi vafot etdi, 750 nafar…
12:09 / 27.04.2025
O‘zbekiston va Afg‘oniston Hayraton temir yo‘l shartnomasini ikki yilga uzaytirdi

O‘zbekiston va Afg‘oniston Hayraton temir yo‘l shartnomasini ikki yilga uzaytirdi

O‘zbekiston va Afg‘oniston Hayraton temir yo‘li bo‘yicha tuzilgan shartnomaning amal qilish muddatini ikki yilga uzaytirdi. …
11:02 / 27.04.2025
28-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

28-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 20-22 daraja, kunduzi 36-38 daraja bo‘ladi.
20:32 / 27.04.2025
Isroil Livan poytaxtiga havo hujumi uyushtirdi

Isroil Livan poytaxtiga havo hujumi uyushtirdi

Livan prezidenti idorasi mazkur hujumni qoraladi va sulh imzolanishida vositachilik qilgan AQSh va Fransiyani Isroilga bosim…
11:20 / 28.04.2025
Buxoroda 20 yoshli yana bir talaba o‘z joniga qasd qildi

Buxoroda 20 yoshli yana bir talaba o‘z joniga qasd qildi

Marhumning Instagram ijtimoiy tarmog‘idagi shaxsiy akkauntida 2025-yil 27-28-aprel kunlari 3 marotaba o‘z joniga qasd qilish…
16:10 / 28.04.2025
Kanadada avtomobil festival ishtirokchilarini bosib ketdi

Kanadada avtomobil festival ishtirokchilarini bosib ketdi

Kanadaning Vankuver shahridagi Filippin festivalida mashina olomonni bosib ketdi. Mahalliy politsiya ma’lumotlariga ko‘ra, h…
19:12 / 27.04.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!