Dunyoda urushdan koʻra yomon narsa boʻlmasa kerak. Urush yosh-u qarini, erkagu ayollarni birday oʻz domiga tortuvchi ofat. Ikkinchi jahon urushi boshlanishi bilan Markaziy Osiyo respublikalari, xususan Oʻzbekistondan millionlab insonlar frontga yoʻl oldi. Shular orasida aktrisa boʻlish orzusida Moskvada tahsil olayotgan, endigina 18 bahorni koʻrgan oʻzbekistonlik Zebo Gʻaniyeva ham bor edi.
Zebo Gʻaniyeva nozik xilqat vakili boʻlishiga qaramay, qoʻliga KO-91/30 rusumli snayper miltigʻini olib, Moskva mudofaasida koʻrsatgan jasoratlari tillarda doston boʻldi. Qahramonimiz oʻz jonini xavf ostida qoldirib, razvedkachilar safida 12 marta “til” (dushmaning rejalarini bilib olish uchun tirik asir tutib kelish) operatsiyalarida ishtirok etib shuhrat qozondi. Zebo Gʻaniyeva 33 marotaba jarrohlik stoliga yotib, oʻlimdan qoldi.
Bugungi maqolamizda nozik xilqat vakili boʻlishiga qaramay Ikkinchi jahon urushida qatnashib, jasorat koʻrsatgan oʻzbekistonlik merganchi qiz Zebo Gʻaniyeva haqida soʻz yuritamiz.
Yoshlik
Zebo Gʻaniyeva 1923-yil 20-avgust kuni dunyoga kelgan. Uning qayerda dunyo kelganligi haqida turli bahslar mavjud. Baʼzi tarix adabiyotlarida, u Ozarbayjonda tugʻilgani qayd etilgan. Boshqa maʼlumotlarda esa Zebo Gʻaniyevaning dunyoga kelgan joyi Sirdaryo viloyati Guliston shahri ekani yozilgan.
Uning otasi Gʻaniyev Pasha ozarbayjonlik boʻlib, Shamaxa shahrida tugʻilgan. Gʻaniyev Pasha 1902-yilda Ozarbayjonda yuz bergan kuchli yer silkinishidan soʻng vatanni tashlab Oʻzbekistonga keladi. U shu yerda boʻlajak umr yoʻldoshi Komilani uchratib, u bilan turmush quradi. Tez orada oilada qiz farzand dunyoga keldi. Ona oʻz qiziga Zebo deb ism qoʻydi.
1933-yilda oila Bokuga koʻchib oʻtdi. Gʻaniyev Pasha oʻqituvchi va tarjimon boʻlib faoliyat yuritar edi. Komila opa esa ayollar huquqini himoya qilish qoʻmitasida ishlardi.
1937-yilda Stalin qatagʻonining qonli tigʻlari bu oilani ham chetlab oʻtmadi. Zebo Gʻaniyevaning onasi Komila opa hibsga olindi va xalq dushmani sifatida otib tashlanadi. Tez orada qahramonimizning otasi ham qoʻlga olinib, sudsiz otib tashlandi. Shundan soʻng Zebo Gʻaniyeva balogʻatga yemasdan turib, ota-onasidan judo boʻladi. Oʻsha vaqtda u endigina 14 yoshda edi.
14 yoshli qahramonimizning peshonasiga “xalq dushmanining farzandi”, degan tamgʻa bosildi. U Turkmaniston orqali Oʻzbekistonga qaytishga muvaffaq boʻladi. Zebo Gʻaniyeva bu yerda onasining qarindoshlari bilan hayot kechira boshladi. Qahramonimiz maktab davrida sharq raqsini oʻrgandi. U maktabni tamomlagach, Toshkentdagi oʻzbek filarmoniyasining xoreografiya boʻlimiga oʻqishga kirdi va Tamaraxonimga shogird tushdi.
Orzularning chilparchin boʻlishi
Tamaraxonim oʻz shogirdi Zebo Gʻaniyevaning oʻqishni Moskva sanʼat institutida davom ettirishiga yordam berdi. Qahramonimiz katta orzular bilan Moskvaga keldi. Biroq 1941-yil 22-iyun kuni erta tongda Germaniyaning Sovet Ittifoqiga hujum qilishi yoshgina qizaloqning orzularni chilparchin qildi. Oʻsha vaqtda Zebo Gʻaniyeva 16 yoshda edi.
Fashistlar qisqa vaqt ichida Moskva ostonasida paydo boʻldi. Zebo Gʻaniyeva yosh boʻlishiga qaramay chaqiruv punktiga boradi. Biroq qizlarni 18 yoshdan armiyaga qabul qilinayotgani uchun unga rad javobini beriladi. Shunda soʻng qahramonimiz hamshiralik kursida oʻqib, jangda yaralangan askarlarga shifo ulashadi. Harbiy tayyorgarlik vaqtida Zebo Gʻaniyeva oʻzining merganlik mahoratini namoyish etadi. Shundan soʻng u merganlik kursiga yuborildi.
Nihoyat, 1942-yilda Zebo Gʻaniyeva jang qilish uchun Shimoliy-Gʻarbiy frontga yetib keldi. U tez-tez razvedkaga ham borib turdi. Kunlarning birida Gʻaniyeva bilan dugonasi Nina Soloveyga ochiq maydonga chiqish, emaklagan holda nemis handaqlariga yaqinlashib borish hamda u yerda nimalar boʻlayotganini bilib qaytish haqida buyruq berildi. Oʻshanda qishning eng sovuq pallasi edi. Qizlar oppoq xalatlarga oʻralib hech kimga sezdirmasdan maydonga chiqdilar-da, ertalab soat beshga yaqin dushman handaqlariga yetib bordilar. Ular sakkiz soat sovuqda qimir etmay, ovoz chiqarmay yotadi. Diviziyadagilar esa qizlar sovuqda qotib qolishdi, deb oʻylashadi. Qorongʻi tushgach, har ikkisi yana emaklab ortga qaytib keladi.
Oʻsha qishning oʻzida Zebo Gʻaniyeva 16 marta razvedkaga bordi, dushman haqida muhim maʼlumotlar olib keldi. Razvedkalar oraligʻidagi tanaffus paytlarida esa qoʻlga mergan miltigʻini olib ochiq marraga chiqar va fashistlarni qiyratar edi. Qahramonimiz butun urush davomida 129 ta fashistni yoʻq qildi. Zebo Gʻaniyeva 1941–1943–yillar oraligʻida 33 marotaba takror va takror yaralandi. Ilk jarohatdan soʻng raqsga tushishni sevuvchi, quvnoq qizdan asar ham qolmadi. Endi Zebo Gʻaniyeva hayotga oʻzgacha koʻz bilan qarashni boshladi. U oʻz hayoti haqida koʻproq qaygʻurib, hayotning har bir soniyasini qadriga yetishni oʻrgandi.
Jarohat va uyga qaytish
1942-yilning 23-may kuni Leningrad oblastidagi Vragovo qishlogʻida Zebo Gʻaniyeva haqiqiy qahramonlik koʻrsatdi. U tepalikda merganlik pozitsiyasini egallab turganida nemislar qishloqni tashlab chiqa boshlaydi. Qahramonimiz oʻz sheriklari bilan ularni oʻqqa tutadi va olti fashistni yer tishlatadi. Bu paytda qishloqda jang olib borayotgan leytenant Marchenko koʻmak soʻraydi va Zebo Gʻaniyeva safdoshlari bilan qishloq tomon yuguradi. Shu payt panada oʻrnashib olgan fashist ularni oʻqqa tutadi. Zebo javob oʻqi bilan avtomatchini tinchitadi. Biroq shu payt yoʻllangan minomyot zarbalaridan keyingi oskolkalardan qattiq yaralanadi va hushini yoʻqotadi.
Zebo Gʻaniyevaning doʻstlari – Nina Solovey, Fedor Kirillov va Yakov Kolyakolar jang maydonidan olib chiqadilar. Moʻjiza tufayli aynan shu paytda Moskvaga uchayotgan samolyotga Zeboni chiqarib yuboradilar. Moskvadagi gospitalda unga eng yaxshi shifokorlar gʻamxoʻrlik qilishadi. Prezidium raisi Nikolay Shvernikning turmush oʻrtogʻi Mariya Shvernik shaxsan oʻzi qoni zararlangan, ogʻir ahvoldagi Zeboni 11 oy davomida parvarishlaydi. Zebo Gʻaniyeva sogʻayganida Mariya Shvernik unga “barcha ayollar oʻz farzandlarini 9 oy koʻtarib yuradilar va tugʻadilar, men esa seni 11 oy koʻtardim”, deya hazillashadi. Keyinchalik Zebo Shverniklar xonadonining tutingan qiziga aylanadi.
Zebo Gʻaniyevani “Sovet Ittifoqi qahramoni” unvoniga tavsiya etishgan ekan. Biroq “xalq dushmanining farzandi”, degan oʻchmas tamgʻa tufayli uning hujjatlari yuqorida ushlab qolindi.
Osuda hayot
Urushdan keyin Zebo Gʻaniyeva yana sanʼatga qaytdi va “Oʻzbekfilm” durdonasiga aylangan “Tohir va Zuhra” filmida Xorazmning goʻzal malikasi Mohim rolini oʻynadi. Biroq urushdan orttirilgan jarohatlar oʻz asoratlarini namoyish qilmasdan qolmadi. Afsuski, bu film uning hayotidagi birinchi va soʻnggi film boʻlib qoldi. Lekin bu roʻl qahramonimizga baxt olib keldi. Mashhur diplomati Tofik Qodirov ekran orqali Zebo Gʻaniyevani koʻrib qolib, uni uchrashuvga taklif etadi.
Qahramonimiz Ozarbayjon diplomati Tofik Qodirovga turmushga chiqdi va oʻgʻil farzandlik boʻldi. Keyinchalik tarix bilan shugʻullangan Zebo Gʻaniyeva sharqshunoslik fanlari doktori, professor darajasiga koʻtarildi.
Ikkinchi jahon urushidagi xizmatlari uchun oʻzbek qizi “Moskva mudofaasi uchun”, “Qizil bayroq”, “Qizil yulduz” ordeni hamda I darajali “Ulugʻ vatan urushi” ordenlari bilan mukofotlandi. Uzoq va mazmunli 87 yil umr koʻrgan Zebo Gʻaniyeva 2010-yilda Moskvada vafot etdi.
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!