Mutaxassislarning prognozlariga ko‘ra, Tojikiston hududidagi Sarez ko‘lida suv toshqini bo‘lsa, Markaziy Osiyoning to‘rtta davlati zarar ko‘radi.

Ta’kidlanishicha, Tojikistonda yuz bergan yer silkinishi Sarez ko‘liga xavf solishi mumkin. Bu esa O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Turkmaniston hududlariga ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi.

Kecha, 23-fevral kuni Tojikistondagi Sarez ko‘li yaqinida 7,3 magnitudali kuchli zilzila sodir bo‘ldi. Qayd etilishicha, qurbonlar va vayronagarchiliklar bo‘lmagan, biroq suv ombori yaqinidagi hudud o‘n yildan ortiq vaqtdan beri mintaqaga tahdid solmoqda.

Sarez ko‘li qanday paydo bo‘lgan?

Hammasi 1911-yilda boshlangan. Kuchli zilzila Usoy qishlog‘ini butunlay yo‘q qildi va Usoy blokirovkasi deb nomlangan tabiiy to‘g‘onni keltirib chiqardi. Yangi tog‘ Murg‘ob daryosi vodiysini to‘sib, “kosa” ko‘rinishini hosil qilgan va asta-sekin suvga to‘lib borgan. Olti oydan so‘ng suv Sarez qishlog‘ini bosib ketdi. Ko‘lni intensiv to‘ldirish 1926-yilda yakunlandi.

Sarez ko‘lining chuqurligi 500 metrga yetadi, umumiy hajmi esa 17 kilometr kubni tashkil etadi.

Ko‘l sayyohlar orasida mashhur, ammo u yerga faqat Favqulodda vaziyatlar vazirligining ruxsati bilan borish mumkin.

Sarez ko‘li nima uchun xavfli?

To‘la va chiroyli bo‘lishiga qaramay ko‘l haqiqiy xavf tug‘diradi. Usoy to‘g‘onini buzishi mumkin bo‘lgan tabiiy to‘siq yoki zilzilalar va ko‘chkilar eroziyasi sodir bo‘lganda, "geologik qamoqxona"dan katta hajmdagi suv toshib chiqadi.

Moskva davlat universiteti mexanika institutining hisob-kitoblariga ko‘ra, yoriq paydo bo‘lsa, balandligi 150 metrgacha bo‘lgan sel 3 kilometrdan ortiq balandlikdan chiqib ketadi. Vodiylarda to‘lqin balandligi 15 metrga tushadi, bu uch qavatli uyning balandligiga teng.

Bu favqulodda holat nafaqat Tojikiston, balki O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Turkmaniston hududlariga ham ta’sir o‘tkazadi. Bugungi kunda 6 million kishi potensial xavfli hududlarda istiqomat qiladi.

Inson hayotidan tashqari, tabiat hodisasi yo‘llar, ko‘priklar, gidromeliorativ inshootlarni vayron qiladi. Ularni qayta tiklashni esa bir yildan keyin boshlash mumkin bo‘ladi.

Qanday qilib falokatdan qochish mumkin?

Sarez ko‘li muammosini 1970-yillarda hal qilishga harakat qilishgan. Ammo amalga oshirishning murakkabligi tufayli GES qurish loyihasi amalga oshmagan.

Shundan so‘ng Tojikiston Sarez ko‘lidagi ichimlik suvini xorijga sotish yo‘li bilan masalani hal qilishga qaror qildi. O‘nlab davlatlar bilan muzokaralar olib borildi, biroq faqat Xitoy kelishuvga rozi bo‘ldi.

Ammo ko‘ldagi marakkab holat loyihani rejalashtirilgan quvvatga yetkazishga imkon bermaydi.

Sarez ko‘li tunu kun kuzatuv ostida.

Favqulodda vaziyatlar komissiyasi mutaxassislari suv omboridagi har qanday o‘zgarishlarni nazorat qilib borishadi. Suv sathi keskin o‘zgargan taqdirda, kuzatuvchilar darhol signalni e’lon qilishlari kerak.

2020-yilda Osiyo banki uskunalarni yangilash uchun 10 million dollar ajratgan edi.

• O‘zbekiston
• Tojikiston
• Zilzila