Аъло баҳолар инсонга афзалликдан кўра кўпроқ тўсиқ бўлиб қолиши мумкин. Буни нафақат Стив Жобс ва Жоан Роулингнинг (“Гарри Поттер” романи муаллифи) шахсий ҳикоялари, балки кўп йиллик тадқиқотлар натижалари ҳам тасдиқлайди.
Нима учун академик муваффақият ҳаётий ютуқларни кафолатламайди?
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, академик муваффақият ёрқин келажак ёки мартабани кафолатламайди. Бундан ташқари, ўқишни тугатгандан кейинги биринчи йилдаёқ турли соҳаларда баҳолар ва муваффақиятлар ўртасидаги муносабатлар жуда оддий экани ойдинлашади ва кейинги йилларда диплом кўрсаткичлари умуман аҳамиятсиз бўлиб қолади. Масалан, ўқишни тугатгандан сўнг 2-3 йил ўтгач, “Google” компаниясида ишловчи ходимларнинг коллежда олган аъло даражадаги академик кўрсаткичлари уларнинг иш муваффақиятига таъсир қилишдан тўхтатади. Албатта, аниқлик киритиш керакки, рақобатда ютқазганлар ишда қолишлари даргумон.
Афсуски, академик баллар ижодкорлик, етакчилик ва жамоавий иш, ижтимоий, ҳиссий ва сиёсий ақл каби фазилатларни баҳоламайди. Ҳа, аълочи талабаларга имтиҳондан ўтиш керак бўлганда маълумотни ўзлаштириш ва таҳлил қилишда тенг келадигани йўқ. Аммо муваффақиятли мартаба учун, аксинча, муаммонинг тўғри ечимини излаш керак эмас, балки ҳал қилиниши керак бўлган тўғри муаммони топиш зарур.
Ўқув масканидагина юқори натижаларга эришганлар камдан-кам ҳолларда нуфузли одамларга айланади – улар тизимни ўзгартирмайди, балки унинг бир қисмига айланади. Яъни, аъло баҳо олавериш инсонда ўз билимидан қониқиш ҳиссини шакллантириб қўйиши ва амалиётдаги кичик муваффақиятсизлик ҳам “синдириб” қўйиши эҳтимоли юқори.
Балки бу нима учун Стив Жобс ўрта мактабни 2,65 балл билан, Ж.К.Роулинг университетни 3 балл билан тугатганини ва Мартин Лютер Кинг коллежда тўрт йил давомида фақат битта фандангина аъло баҳо олганини тушунишга ёрдам берар.
Баҳолар ҳақида ўйлашни тўхтатиш вақти келди
Агар сизнинг мақсадингиз дипломингиздаги мукаммал кўриниш ва нуқсонсиз битирув бўлса, эҳтимол сиз оддийроқ курслар ва синфларни танлашга ҳаракат қиласиз, яъни сиз ўзингизнинг комфорт зонангизда қолаверасиз. Агар сиз вақти-вақти билан паст баҳога ҳам чидашга тайёр бўлсангиз, қаттиқ меҳнат қилишдан чарчамайсиз. Бу сизга тўсиқлар ва муваффақиятсизликларни қандай енгишни ўргатади ва сизни янада кучлироқ қилади.
Юқори баҳолар учун ўқиган талабалар ижтимоий ҳаётда ҳам кўп нарсаларни қўлдан бой беришади. Кутубхонада қанча кўп вақт ўтказишингиз керак бўлса, ҳақиқий дўстлар орттириш, севимли машғулотлар ёки кўнгиллилар гуруҳларига қўшилиш учун камроқ вақтингиз қолади. Ўқишдаги аъло баҳо касбий фаолиятда аслида, ҳеч кимни қизиқтирмайди.
Шунинг учун, университет раҳбарияти талабаларга интеллектуал таваккал қилиш имкониятини тақдим этиши керак. Минимал балл фарқларига кўп эътибор бериш ёки стандарт, фойдасиз ва ортиқча йўқламалар қилиш тўхтатилиши керак. Талабаларни бефойда идеал сари интилишга ундайдиган бу академик “ақлсизликка” барҳам бериш вақти келди.
Иш берувчилар эса ходимларнинг аъло баҳоларга тўла дипломига эмас, балки кўникмаларни кўпроқ қадрлашини билдириши керак. Кўпгина компаниялар аллақачон ушбу тўғри стратегияга амал қилмоқда. 500 та иш эълонлари таҳлили шуни кўрсатдики, ишга ёлловчиларнинг атиги 15 фоизи дастлаб кўрикдан ўтказилганда юқори ўртача баллга алоҳида эътибор қаратган. 40 фоиз учун номзодларнинг бошқа фазилатлари муҳимроқ бўлган.
Ваниҳоят, академик муваффақиятга эриша олмаслик инсонни ҳаётда янада катта ютуқлар томон етаклаши мумкин. Эҳтимол, янги мақсадга эришиш учун ҳаракат қилиш вақти келгандир.
Эътиборингизга “Яна ўйлаб кўринг. Жаҳолат ҳақида билишнинг кучи” китоби муаллифи психолог Адам Грантнинг фикрини келтирамиз:
“10 йилдан кўпроқ вақт олдин, мен Уортон бизнес мактабида дарс берган вақтимда, биринчи семестр охирида бир талаба ёнимга келди, стулга ўтирди ва йиғлай бошлади. Мен дарҳол биринчи курс талабасини йиғлашга мажбурлаши мумкин бўлган барча сабабларни саралай бошладим. Бироқ у титроқ овозда паст баҳо олганини таъкидлади.
Йилдан йилга ўқувчилар юқори баҳо олиш ҳақида ўйланаётганини ваҳима билан кузатаман. Баъзилар соғлиғини ҳам қурбон қилади, бу нуфузли компанияда иш таклифини таъминлайди, деган ишонч мавжуд. Бир вақтлар мен ҳам худди шундай фикрлар эдим. Бу ҳаётдаги энг катта хатоларимдан бири”.
Якуний хулоса шуки, ушбу мақола орқали яхши ўқиган инсон келажакда муваффақиятга эриша олмайди, аксинча паст баҳо олганлар доимо лидер бўлади, деган нотўғри хулосани шакллантирмоқчи эмасмиз. Аксинча фақат аъло баҳога тўла диплом учунгина ўқиш муваффақиятсизликнинг бошланиши эканини таъкидламоқчимиз, холос. Инсоннинг касбий фаолияти учун муҳим бўлган билимлар туганмас ва уларни ўрганишдан ҳеч қачон тўхтамаслик керак. Энг олий мақсадга эришишда таълимдаги қиёсий баҳолар муҳим аҳамиятга эга эмас.
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!