Bundan 90 million yil ilgari sayyoramiz butkul oʻzgacha koʻrinishda boʻlgan. Boʻr davrida Yer yuzida ulkan dinozavrlar sayr qilib yurgan, vulqonlar esa bugungidan ancha tez-tez va shiddat bilan otilgan. Vulqon otilishidan atmosferaga juda koʻp miqdorda bugʻ va is gazi koʻtarilib, issiqxona effektini hosil qilgan. Bugʻlangan suv va is gazi sayyoramiz yuzasini plastik paket kabi qoplab, Yerga tushayotgan Quyosh nurini qaytarishga yoʻl qoʻymagan. Natijada sayyoramizda har doim iliq havo hukmronlik qilgan. Hatto Yerning eng sovuq nuqtasi Antarktidada ham oʻrtacha harorat Selsiy shkalasi boʻyicha 13 darajani tashkil qilgan. Demak, oʻsha payti bu qitʼada hozirgidek koʻp miqdorda qor va muz boʻlmagan. Antarktida boʻr davrida tropik oʻrmon boʻlgan, degan taxminlar ham mavjud.

Dinozavrlar davridagi Antarktida

Dinozavrlar davrida Antarktidada iliq daryolar va baland boʻyli oʻsimliklar oʻsgani haqida olimlarda yetarli maʼlumotlar mavjud. 2017-yil Germaniyaning “Polarshtern” nomli ilmiy-tadqiqot kemasi hozirda muzliklar bilan qoplangan Amundsen daryosini tubigacha parmalash uchun joʻnatildi. Ular shu tariqa boʻr davriga oid biror oʻsimlikni topishga umid qilishgandi. Muzyorar kema daryo tubiga 30,7 metrgacha tushgach, 88 millionga kirib qolgan kernni qoʻlga kiritishdi. U aynan boʻr davriga oid ekanligi olimlarni qiziqtirib qoʻydi.

Kern – bu, yer yuzidagi chuqur teshikdan qazib olingan togʻ jinsi namunasi. Topilgan materialni oʻrganish orqali olimlar oʻsha paytdagi iqlimni aniqlab, qadimgi oʻsimlik turlarini tanib olishlari mumkin boʻldi.

Antarktidadagi qadimgi oʻsimliklar

Qadimgi togʻ jinsini oʻrganish davomida professor Iogan P.Klages boshchiligidagi olimlar unda oʻsimlik qoldiqlari va changini topishga muvaffaq boʻldilar. Ushbu zarralarni zamonaviy oʻsimliklar ildiz va gulchanglari bilan taqqoslab, qadimgi Antarktida hududida ignabargli daraxtlar, fern va hatto gulli oʻsimliklar oʻsganligini bilib oldilar. Hozirgi vaqtda ishonch bilan aytishimiz mumkinki, 90 million yil oldin Antarktidada quyidagi oʻsimliklar mavjud boʻlgan:
• ignabargli daraxtlar turkumiga kiradigan “Podocarpaceae” oʻsimligi. U hozirgi kunda Janubiy Amerika hamda Afrikada uchraydi;
• “Araucariaceae” oilasiga kiruvchi ignabargli daraxt. Uni Avstraliya hamda Yangi Gvineyadan topish mumkin;
• hozirda 514 turni oʻz ichiga olgan “Cyatheaceae” oilasiga mansub oʻsimliklar;
• “Buprea” gulli oʻsimliklari – ularning eng yaqin qarindoshlari hozir Afrikada oʻsadi;
• ignabargli “Podocarpaceae”, “Cyatheaceae” paporotnigi.

Qadimgi Antarktida iqlimi

Demak, bundan million yil avval Antarktida quyuq yashil oʻt-oʻlanlar bilan qoplangan ekan. Olimlar oʻrmon oraligʻida daryolar ham oqib turganini taʼkidlashmoqda. Axir daraxt va oʻsimliklar nimadandir suv ichishi kerak-ku. Garchi hammayoq yam-yashil, oʻt-oʻlanlar bilan qoplangan boʻlsa-da, havoning oʻrtacha harorati 13 darajadan oshmagan. Faqat yoz oylarida havo harorati 18,5 darajagacha qizib ketishi mumkin edi. Bundan tashqari, qadimgi Antarktidada yomgʻirlar tez-tez yogʻib turgan. Yogʻinlarning oʻrtacha koʻrsatkichi 1120 millimetrni tashkil qilgan. Hatto zamonaviy Moskvada ham yil boʻyi 707 millimetr yomgʻir yogʻadi.

Atrofdagi vulqonlar hosil qilgan issiqxona effektiga qoʻshilib Antarktidada oʻsadigan daraxtlar ham havo harorati koʻtarilishiga yordam bergan. Gap shundaki, zich oʻsimliklar quyosh nurlarini Yer yuzidan chiqishiga imkon bermagan va Antarktidadagi oʻrmon hududlari issiqlikni oʻzida saqlab qolgan. Sayyoramizdagi oʻrmon, suv, qum, qor va boshqa sirtlarning quyosh nurini aks ettirishi fan tilida albedo, deb ataladi. Oʻsimlik oʻrmonlari past albedoga ega, shuning uchun ular toʻplangan joylarda iqlim nisbatan issiq. Qor va muz baland albedoga ega, shuning uchun zamonaviy Antarktida juda koʻp quyosh nurini aks ettiradi, issiqlikni saqlamaydi va juda sovuq joy.

Hozir Antarktidada pingvinlar va qutb tadqiqotchilarigina yashaydi. Bu yerda bir vaqtlar dinozavrlar yashagani ham aniq emas, chunki ularning suyaklari qalin muz qatlami ostida qolib ketgan (agar bor boʻlsa).

Antarktidada oʻrmonlar bir necha oʻn million yillar oldin mavjud boʻlgan va 70 million yil avval gʻoyib boʻlgan. Keyin sayyoramizdagi materiklar joylashuvi oʻzgara boshladi va bu vulqonlarning faolligiga taʼsir qildi. Vulqon faolligidagi oʻzgarishlar, dengiz sathining koʻtarilishi va boshqa koʻplab yangiliklar natijasida sayyoramizdagi havo harorati pasaya boshladi va ayrim joylarda -45 darajagacha yetdi.

Biroq bugungi kunga kelib, muzli qitʼada gʻalati hodisa yuz bermoqda. Yaqinda uning baʼzi joylarida havo harorati xuddi dinozavrlar davridagi kabi 18,3 darajagacha koʻtarildi. Iqlim oʻzgarishi Antarktida qiyofasini oʻzgartirmoqda va endi uni sayyoramizdagi tiniq oq nuqta deb atash mumkin emas. Sunʼiy yoʻldosh fotosuratlariga qarasangiz, materikda jigarrang tuproq hosilalarini koʻrish mumkin. Kim biladi, ehtimol bir necha oʻn yillar ichida Antarktidada tropik oʻrmonlar yana paydo boʻlar.

• Tarix
• qiziqarli
• sayohat