Temuriylar sulolasi vakili, oʻzbek mumtoz adabiyotining yorqin namoyondasi – Zahiriddin Muhammad Bobur 1483-yilning 14-fevral kuni dunyoga kelgan. Bu yili shoh va shoir tavalludining 539 yilligi nishonlanadi.

– Ingliz olimi Uilyam Erskin Bobur haqida shunday degandi: “Saxovati va mardligi, isteʼdodi, ilm-fan, sanʼatga muhabbati va ular bilan muvaffaqiyatli shugʻullanishi jihatidan Osiyodagi podshohlar orasida Boburga teng keladigan birorta podshoh topilmaydi”.

– Bobur ota tomondan Amir Temurning beshinchi avlodi edi. Uning otasi Umarshayx Mirzo Fargʻona viloyati hokimi, onasi Qutlugʻ Nigorxonim esa Moʻgʻuliston xoni va Toshkent hokimi Yunusxonning qizi boʻlgan.

– Bobur otasi Umarshayh Mirzonining baxtsiz hodisa oqibatida vafot etishi tufayli 12 yoshida Fargʻona taxtiga chiqqan. Taxtga chiqqanidan soʻng Samarqandni egallashni oʻzi uchun maqsad qilib qoʻygan. Bobur Samarqandga ikki marta muvaffaqiyatsiz yurish qiladi, 1497-yili 7 oylik qamaldan keyin shaharni egallaydi. Bu vaqtda Andijonda qolgan beklar Boburdan yuz oʻgirib, uning ukasi Jahongir Mirzoni Fargʻona taxtiga chiqarishadi. Bobur Andijonni qayta egallaydi, ukasi Jahongir Mirzo bilan sulh tuzadi va maʼlum hududlarni uning ixtiyoriga beradi.

– Bobur Andijonni qayta egallash bilan band boʻlgan bir vaqtda Samarqandga Shayboniyxon qoʻshini kirib keladi. Shahar unga jangsiz topshiriladi. Bu yerdagi Bobur tarafdorlari unga maktub yozib, Zahiriddinni Samarqandni egallashga undaydilar. Bobur kelib Samarqandni egallaydi, ammo oradan koʻp oʻtmay Shayboniyxon katta qoʻshin bilan shaharni qoʻlga oladi. Bobur esa Samarqandni tark etishga majbur boʻladi. U Samarqand uchun jang qilayotgan bir vaqtda Andijonni Jahongir Mirzo egallaydi. Natijada Bobur Movoraunnahrni tark etadi.

– Bobur avval Qobulga, oradan bir muddat oʻtib Hindistonga hujum qiladi va ularni zabt etadi. Boburiylar sulolasining Hindiston ravnaqiga juda katta hissa qoʻshgani koʻp asrlardan beri eʼtirof etib kelinadi.

– Boburiylar sulolasi 3,5 asr mobaynida zamonaviy Hindiston, Pokiston, Bangladesh va janubi-sharqiy Afgʻoniston hududlarini nazorat qilgan.

– Tarixiy manbalarda Boburning oʻta kuchli va gʻayratli inson boʻlgani qayd etiladi. Maʼlumotlarga koʻra, u saroy ichida ikkita yelkasida ikkita baquvvat erkakni koʻtarib olib mashq qilgan.

– Boburning toʻrt farzandi – Humoyun Mirzo, Gulbadan Begim, Komron Mirzo va Hindol Mirzo Qobulda dunyoga kelgan. Boburning qizi Gulbadan Begim oʻrta asrlarda Markaziy Osiyodan yetishib chiqqan yagona ayol tarixchi boʻlgan.

– “Boburnoma” asari “Turkiy tilda yozilgan eng yaxshi nasriy asar” deya eʼtirof etiladi. “Boburnoma” bugungi kunga qadar 31 ta tilga tarjima qilingan.

– Bobur oʻz davrining taniqli ijodkorlari bilan xat yozishgan. U kunlarning birida Alisher Navoiyga oʻz ijodidan namunalar yuborgan. Keyinchalik Bobur Alisher Navoiyni betakror inson sifatida tilga olib, uni ilm-fan va sanʼat homiysi deb atagan.

– Bobur Afgʻonistonning Qobul shahridagi “Bogʻi Bobur”ga dafn etilgan.

• Tarix
• qiziqarli