$
12858.15 UZS
-58.95
159.71 UZS
-0.43
14505.28 UZS
44.59
31° Kechasi 18°

Robert Oppengeymer. Atom bombasining otasi

17:14 / 15.09.2024

Robert Oppengeymer — XX asr ilm-fan dunyosidagi eng muhim shaxslardan biri bo‘lib, ayniqsa, ikkinchi jahon urushi davrida kashf etgan ilmiy ishlari bilan tanilgan noyob shaxs.

U butun dunyo uchun birinchi atom bombasi yaratib, odamzod qo‘lidan qanday ishlar kela olishini ko‘rsatib bergan. 

Sizga taqdim etmoqchi bo‘lgan bugungi maqolamizda ushbu daho insonning hayoti, atom bombasining kashf qilinishi va boshqa bir qator qiziqarli ma’lumotlarga guvoh bo‘lishingiz mumkin.

Yoshligi va ilmiy faoliyati

Robert Oppengeymer 1904-yil 22-aprelda Nyu-York shahrida dunyoga kelgan. Uning otasi boy mato savdogari bo‘lgan, onasi esa rasm chizish bilan shug‘ullangan.

Oppengeymerning yoshlik yillaridanoq ilmga qiziqishi yuqori bo‘lgan. U o‘qishiga qattiq kirishib, Garvard universitetiga qabul qilinadi va kimyo yo‘nalishini tamomlaydi.Uzoq o‘tmay, fizika sohasiga qiziqishi ortib, Kembrij universitetiga ko‘chib o‘tadi va 1927-yilda doktorlikdissertatsiyasini yoqlaydi.

Manhetten loyihasi va atom bombasi

Ikkinchi jahon urushi boshlangandan so‘ng, AQSh Germaniya va boshqa davlatlardan o‘zib ketishni istab, atom quroli ustida ishlashni boshlaydi. Oppengeymer esa 1942-yilda AQSh hukumati tomonidan Manhetten loyihasi ilmiy rahbari etib tayinlanadi. 

Bu loyiha Yangi Meksikada joylashgan maxfiy laboratoriyalarda olib boriladi va 1945-yili u yerda ilk atom bombasi sinovdan o‘tkaziladi.

Mazkur sinov 1945-yil 16-iyulda amalga oshiriladi va tarixda “Triniti testi” nomi bilan taniladi.

Oradan bir necha hafta o‘tib, Xirosima va Nagasakiga Oppengeymer yaratgan atom bombalari tashlanadi va bu hodisa urushning tugashiga olib keladi.

Manhetten loyihasi yadro texnologiyalarini rivojlantirishdagi eng katta qadamlardan biri bo‘lib, keyinchalik yadro energiyasi va qurollanish poygasining boshlanishiga sabab bo‘ldi.

Urushdan keyingi faoliyati

Ikkinchi jahon urushidan keyin Oppengeymer atom bombasi yaratishdagi asosiy roli tufayli katta shuhrat qozonadi, va u ilmiy doiralarda muhim shaxsga aylanadi. 

1947-yilda u AQSh hukumati tomonidan tashkil etilgan AQSh Atom energiyasi komissiyasi (AEC) qoshidagi Ilmiy maslahat qo‘mitasi raisi etib tayinlanadi. Oppengeymer bu lavozimda AQShning atom energiyasi va qurol-yarog‘ siyosatida muhim rol o‘ynadi.

Bu davrda Oppengeymer atom qurollarining tarqalishini cheklash va yadro energiyasidan tinchlik maqsadlarida foydalanishga urg‘u beradi. U xalqaro hamkorlik va nazoratni kuchaytirish orqali atom qurollarining nazoratsiz ko‘payishini oldini olishga harakat qiladi. 

Ayniqsa, u atom qurollari bo‘yicha xalqaro nazoratni kuchaytirish tarafdori edi. Bu pozitsiyasi uni qurollanish poygasiga qarshi faol siyosiy arbobga aylantiradi.

1950-yilda AQSh qurolli kuchlari gidrogen (vodorod) bombasini ishlab chiqish ustida jiddiy ishlay boshlaganida, Oppengeymer bu qarorni tanqid qiladi. Uning fikricha, bu qurolning yaratilishi insoniyat uchun juda xavfli va bu qurollanish poygasini keskinlashtirishi mumkin edi.

U gidrogen bombasini yaratishning axloqiy va strategik jihatdan noto‘g‘ri ekanligini ta’kidlaydi va bu qarorga qo‘shilmasligini bildiradi. Bu fikrlaridan so‘ng, Robert Oppengeymer AQSh hukumati bilan ziddiyatga kirishadi.

Shundan so‘ng, 1953-yilda Oppengeymer AQSh hukumati tomonidan kommunistlar bilan aloqada bo‘lganlikda gumon qilinadi. Bu ayblovlar asosan Sovet Ittifoqi bilan bo‘lgan sovuq urush sharoitida kuchaygan siyosiy keskinliklar natijasida yuzaga kelgandi.

Oppengeymerning o‘tmishdagi siyosiy faoliyati, ya’ni yoshligida ba’zi kommunistik doiralar bilan bog‘liq bo‘lishi va rafiqasi hamda ayrim do‘stlarining kommunistik partiyaga aloqadorligi haqida ma’lumotlar bu gumonlarni yanada kuchaytiradi.

Shu tariqa, 1954-yilda AQSh Atom energiyasi komissiyasi Oppengeymerni davlat xavfsizligiga tahdid sifatida ko‘rib, maxfiy ma’lumotlarga kirish huquqidan mahrum qiladi. 

Bu qaror rasmiy tekshiruvlar natijasida qabul qilinadi, unda Oppengeymerning kommunistik partiya bilan aloqadorligi va uning vodorod bombasiga qarshi bo‘lgan pozitsiyasi ko‘rib chiqiladi.

Tekshiruv davomida Oppengeymerning kommunistlar bilan aloqasi hech qanday real xavf tug‘dirmagan bo‘lsa-da, u baribir o‘zining siyosiy va ilmiy mavqeini yo‘qotadi. Maxfiy ma’lumotlarga kirish huquqidan mahrum qilinishi uning ilmiy va siyosiy faoliyatiga jiddiy zarar yetkazadi va bu holat Oppengeymer uchun katta zarba bo‘ladi.

Umrining so‘nggi yillari

Oppengeymer siyosiy bosimga qaramasdan, umrining so‘nggi yillarida ham ilmiy faoliyatini davom ettiradi. U 1966-yilgacha Princeton universitetida ilmiy tadqiqotlar direktori bo‘lib ishlaydi.

Robert chekishga mukkasidan ketgan edi, shu bois, u tinimsiz sil kasalligidan aziyat chekkan va bu kasallik 1967-yilning 18-fevraliga kelib tomoq saratoniga olib kelgan edi.

“Atom bombasining otasi”, ilm-fan rivojiga ulkan hissa qo‘shgan Robert Oppengeymer 62 yoshida vafot etadi.

Yakuniy xulosa

Robert ilm-fanda ko‘plab olimlar va jamoatchilik orasida hurmat qozongan bo‘lsa-da, uning atom bombasining yaratishi uni murakkab shaxs sifatida ko‘rsatadi.

U butun umri davomida atom energiyasining kashf etilishining insoniyat uchun qanchalik xavfli ekanini anglab yashagan. U o‘z ilmiy yutuqlari bilan tarixga kirgan bo‘lsa ham, insoniyatni o‘z ishining oqibatlari haqida o‘ylashga majbur qilgan buyuk olim sifatida xotirlanadi.

Oppengeymerning hayoti va ilmiy merosi haqida ko‘plab kitoblar, filmlar va teatr asarlari yaratilgan va hozir ham yaratilmoqda. Uning kashfiyotlari, ilm-fanga qo‘shgan hissasi esa hali-hanuz o‘rganilmoqda.

Muallif: Behruzbek Shoimqulov


Ilm-fan


														
														Yangi moliyaviy inqilobning boshlanishi

Yangi moliyaviy inqilobning boshlanishi

Bugungi zamonaviy dunyoda insoniyat misli ko‘rilmagan ixtirolar-u, texnologiyalarning guvohiga aylandi. Raqamlashtirish odam…
22:24 / 31.01.2025

														
														Qo‘rqinchli yutuq: sun’iy intellekt inson yordamisiz o‘zining nusxasini yarata oladi

Qo‘rqinchli yutuq: sun’iy intellekt inson yordamisiz o‘zining nusxasini yarata oladi

Ushbu yutuq ilmiy hamjamiyatda jiddiy xavotir uyg‘otmoqda, chunki inson aralashuvisiz sun’iy intellektni muvaffaqiyatli o‘z-…
17:14 / 27.01.2025

														
														2028-yilda mamontlarni qaytadan dunyoga keltirishmoqchi

2028-yilda mamontlarni qaytadan dunyoga keltirishmoqchi

AQShda mamontning tug‘ilishi uchun abadiy muzliklarda topilgan DNKdan foydalaniladi.
10:06 / 18.01.2025

														
														“Vampir ko‘rshapalak”larning qonini energiya manbayi sifatida ishlatish mumkin” – olimlar

“Vampir ko‘rshapalak”larning qonini energiya manbayi sifatida ishlatish mumkin” – olimlar

Kanadalik olimlar ko‘rshapalaklar ustida tadqiqot o‘tkazishdi va “vampir ko‘rshapalaklar” o‘z o‘ljasining qoni yordamida ene…
12:30 / 11.11.2024

														
														Olimlar suv va havodan kimyoviy moddalarni yaratishga muvaffaq bo‘lishdi

Olimlar suv va havodan kimyoviy moddalarni yaratishga muvaffaq bo‘lishdi

South China Morning Post nashrining xabar berishicha, xitoylik olimlar suv va havodan boshqa kimyoviy moddalarni yaratishga …
17:13 / 26.10.2024

														
														Olimlar tomonidan miyaning 3D atlasi yaratildi

Olimlar tomonidan miyaning 3D atlasi yaratildi

Ushbu atlas sut emizuvchilarning butun miyasini embryonal bosqichlarda va erta postnatal davrda batafsil o‘rganish imkonini …
10:26 / 26.10.2024

														
														Endi shifokorlarga rentgen tasvirlari orqali suyaklar sinishini aniqlashda sun’iy intellekt yordam beradi

Endi shifokorlarga rentgen tasvirlari orqali suyaklar sinishini aniqlashda sun’iy intellekt yordam beradi

Britaniya Milliy sog‘liqni saqlash va tibbiy yordamni takomillashtirish instituti (NICE) sun’iy intellekt rentgen tasvirlari…
12:22 / 23.10.2024

														
														“Mikroblar endi antiseptiklar bilan oziqlanmoqda” – Tadqiqotchilar

“Mikroblar endi antiseptiklar bilan oziqlanmoqda” – Tadqiqotchilar

Xian Jiantong-Liverpul universiteti mutaxassislari tomonidan tadqiqot o‘tkazilganda, xitoylik olimlar noodatiy holatga duch …
10:22 / 19.10.2024

														
														Og‘izdagi bakteriyalar bilan bosh va bo‘yin saratoni o‘rtasida bog‘liqlik aniqlandi

Og‘izdagi bakteriyalar bilan bosh va bo‘yin saratoni o‘rtasida bog‘liqlik aniqlandi

Olimlar yangi tadqiqot o‘tkazishdi. Unda og‘iz bo‘shlig‘ida ko‘payadigan bakteriyalar bosh va bo‘yin saratoni rivojlanish xa…
09:53 / 02.10.2024

														
														Shvetsiyalik olimlar saratonni davolashning yangi yo‘lini topishdi

Shvetsiyalik olimlar saratonni davolashning yangi yo‘lini topishdi

Olimlar saraton hujayralarini qayta dasturlash usuli ustida ish olib borishdi. Bu yo‘l bilan xavfli hujayralarni onkologik o…
10:36 / 30.09.2024

Bu ham qiziq

“Talabalar uchun forma joriy etilishi haqidagi xabarlar asossiz” — Oliy ta’lim vazirligi

“Talabalar uchun forma joriy etilishi haqidagi xabarlar asossiz” — Oliy ta’lim vazirligi

Ushbu xabarlar yuzasidan Oliy ta’lim vazirligi ma’lumot berdi.
16:50 / 18.05.2025
“So‘nggi qo‘ng‘iroq” 24-may kuni o‘tkaziladi

“So‘nggi qo‘ng‘iroq” 24-may kuni o‘tkaziladi

Ijtimoiy tarmoqlarda bu yil so‘nggi qo‘ng‘iroq tadbirlari o‘tkazilishi taqiqlangani, cheklovlar o‘rnatilgani haqida turli no…
13:35 / 18.05.2025
Bolalar uchun mo‘ljallangan kontentlar yaratuvchi yuridik shaxslar foyda solig‘idan ozod qilinadi

Bolalar uchun mo‘ljallangan kontentlar yaratuvchi yuridik shaxslar foyda solig‘idan ozod qilinadi

“Bolalar uchun mo‘ljallangan milliy kontentlar yaratish va ularni ommalashtirishni qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘…
22:10 / 17.05.2025
“Sudya”likka da’vogarlik qilgan 2 nafar ichki ishlar xodimi katta miqdorda pora bilan ushlandi

“Sudya”likka da’vogarlik qilgan 2 nafar ichki ishlar xodimi katta miqdorda pora bilan ushlandi

DXX Call-markaziga murojaat qilgan Toshkent viloyatida yashovchi fuqarodan, viloyat ichki ishlar xodimining o‘z xizmat vakol…
14:00 / 18.05.2025
OTM talabalari uchun yagona forma joriy qilinishi haqidagi xabar rad etildi

OTM talabalari uchun yagona forma joriy qilinishi haqidagi xabar rad etildi

Ijtimoiy tarmoqlarda go‘yoki barcha universitet va institut talabalari uchun yagona talaba formasi joriy etilishi mumkinligi…
09:53 / 18.05.2025
Toshkent metrosi kengayishi kutilmoqda

Toshkent metrosi kengayishi kutilmoqda

O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevga poytaxt metropolitenini rivojlantirish loyihasi taqdim etildi. Metroni TTZ majmu…
21:05 / 19.05.2025
18-may kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

18-may kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 18-20 daraja, kunduzi 28-30 daraja bo‘ladi.
03:26 / 18.05.2025
AQShda tornado oqibatida 21 kishi halok bo‘ldi

AQShda tornado oqibatida 21 kishi halok bo‘ldi

Sent-Luis shahri rasmiylari bu tornadoni “tarixdagi eng dahshatli bo‘ronlardan biri” deb atadi. Noqulay ob-havo oqibatida ta…
08:28 / 18.05.2025
Putin Rossiya qo‘shinlari yil yakuniga qadar Ukraina mudofaasini yengib o‘tishiga ishonmoqda

Putin Rossiya qo‘shinlari yil yakuniga qadar Ukraina mudofaasini yengib o‘tishiga ishonmoqda

“Rossiya prezidenti Vladimir Putin rus qo‘shinlari 2025-yil oxirigacha Ukrainaning mudofaa chizig‘ini yorib o‘tib, Rossiya d…
12:38 / 19.05.2025
O‘zbekiston 2025-yilda qurilish materiallari eksportini 1,2 milliard dollarga yetkazishni rejalashtirmoqda

O‘zbekiston 2025-yilda qurilish materiallari eksportini 1,2 milliard dollarga yetkazishni rejalashtirmoqda

O‘zbekistonda yil oxirigacha qurilish materiallari eksportini 1,2 milliard dollarga yetkazish rejalashtirilgan. Bu haqda O‘z…
19:44 / 19.05.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!