$
12314.71 UZS
60.44
148.26 UZS
0.37
14579.39 UZS
62.98
31° Kechasi 18°

Robert Oppengeymer. Atom bombasining otasi

17:14 / 15.09.2024

Robert Oppengeymer — XX asr ilm-fan dunyosidagi eng muhim shaxslardan biri bo‘lib, ayniqsa, ikkinchi jahon urushi davrida kashf etgan ilmiy ishlari bilan tanilgan noyob shaxs.

U butun dunyo uchun birinchi atom bombasi yaratib, odamzod qo‘lidan qanday ishlar kela olishini ko‘rsatib bergan. 

Sizga taqdim etmoqchi bo‘lgan bugungi maqolamizda ushbu daho insonning hayoti, atom bombasining kashf qilinishi va boshqa bir qator qiziqarli ma’lumotlarga guvoh bo‘lishingiz mumkin.

Yoshligi va ilmiy faoliyati

Robert Oppengeymer 1904-yil 22-aprelda Nyu-York shahrida dunyoga kelgan. Uning otasi boy mato savdogari bo‘lgan, onasi esa rasm chizish bilan shug‘ullangan.

Oppengeymerning yoshlik yillaridanoq ilmga qiziqishi yuqori bo‘lgan. U o‘qishiga qattiq kirishib, Garvard universitetiga qabul qilinadi va kimyo yo‘nalishini tamomlaydi.Uzoq o‘tmay, fizika sohasiga qiziqishi ortib, Kembrij universitetiga ko‘chib o‘tadi va 1927-yilda doktorlikdissertatsiyasini yoqlaydi.

Manhetten loyihasi va atom bombasi

Ikkinchi jahon urushi boshlangandan so‘ng, AQSh Germaniya va boshqa davlatlardan o‘zib ketishni istab, atom quroli ustida ishlashni boshlaydi. Oppengeymer esa 1942-yilda AQSh hukumati tomonidan Manhetten loyihasi ilmiy rahbari etib tayinlanadi. 

Bu loyiha Yangi Meksikada joylashgan maxfiy laboratoriyalarda olib boriladi va 1945-yili u yerda ilk atom bombasi sinovdan o‘tkaziladi.

Mazkur sinov 1945-yil 16-iyulda amalga oshiriladi va tarixda “Triniti testi” nomi bilan taniladi.

Oradan bir necha hafta o‘tib, Xirosima va Nagasakiga Oppengeymer yaratgan atom bombalari tashlanadi va bu hodisa urushning tugashiga olib keladi.

Manhetten loyihasi yadro texnologiyalarini rivojlantirishdagi eng katta qadamlardan biri bo‘lib, keyinchalik yadro energiyasi va qurollanish poygasining boshlanishiga sabab bo‘ldi.

Urushdan keyingi faoliyati

Ikkinchi jahon urushidan keyin Oppengeymer atom bombasi yaratishdagi asosiy roli tufayli katta shuhrat qozonadi, va u ilmiy doiralarda muhim shaxsga aylanadi. 

1947-yilda u AQSh hukumati tomonidan tashkil etilgan AQSh Atom energiyasi komissiyasi (AEC) qoshidagi Ilmiy maslahat qo‘mitasi raisi etib tayinlanadi. Oppengeymer bu lavozimda AQShning atom energiyasi va qurol-yarog‘ siyosatida muhim rol o‘ynadi.

Bu davrda Oppengeymer atom qurollarining tarqalishini cheklash va yadro energiyasidan tinchlik maqsadlarida foydalanishga urg‘u beradi. U xalqaro hamkorlik va nazoratni kuchaytirish orqali atom qurollarining nazoratsiz ko‘payishini oldini olishga harakat qiladi. 

Ayniqsa, u atom qurollari bo‘yicha xalqaro nazoratni kuchaytirish tarafdori edi. Bu pozitsiyasi uni qurollanish poygasiga qarshi faol siyosiy arbobga aylantiradi.

1950-yilda AQSh qurolli kuchlari gidrogen (vodorod) bombasini ishlab chiqish ustida jiddiy ishlay boshlaganida, Oppengeymer bu qarorni tanqid qiladi. Uning fikricha, bu qurolning yaratilishi insoniyat uchun juda xavfli va bu qurollanish poygasini keskinlashtirishi mumkin edi.

U gidrogen bombasini yaratishning axloqiy va strategik jihatdan noto‘g‘ri ekanligini ta’kidlaydi va bu qarorga qo‘shilmasligini bildiradi. Bu fikrlaridan so‘ng, Robert Oppengeymer AQSh hukumati bilan ziddiyatga kirishadi.

Shundan so‘ng, 1953-yilda Oppengeymer AQSh hukumati tomonidan kommunistlar bilan aloqada bo‘lganlikda gumon qilinadi. Bu ayblovlar asosan Sovet Ittifoqi bilan bo‘lgan sovuq urush sharoitida kuchaygan siyosiy keskinliklar natijasida yuzaga kelgandi.

Oppengeymerning o‘tmishdagi siyosiy faoliyati, ya’ni yoshligida ba’zi kommunistik doiralar bilan bog‘liq bo‘lishi va rafiqasi hamda ayrim do‘stlarining kommunistik partiyaga aloqadorligi haqida ma’lumotlar bu gumonlarni yanada kuchaytiradi.

Shu tariqa, 1954-yilda AQSh Atom energiyasi komissiyasi Oppengeymerni davlat xavfsizligiga tahdid sifatida ko‘rib, maxfiy ma’lumotlarga kirish huquqidan mahrum qiladi. 

Bu qaror rasmiy tekshiruvlar natijasida qabul qilinadi, unda Oppengeymerning kommunistik partiya bilan aloqadorligi va uning vodorod bombasiga qarshi bo‘lgan pozitsiyasi ko‘rib chiqiladi.

Tekshiruv davomida Oppengeymerning kommunistlar bilan aloqasi hech qanday real xavf tug‘dirmagan bo‘lsa-da, u baribir o‘zining siyosiy va ilmiy mavqeini yo‘qotadi. Maxfiy ma’lumotlarga kirish huquqidan mahrum qilinishi uning ilmiy va siyosiy faoliyatiga jiddiy zarar yetkazadi va bu holat Oppengeymer uchun katta zarba bo‘ladi.

Umrining so‘nggi yillari

Oppengeymer siyosiy bosimga qaramasdan, umrining so‘nggi yillarida ham ilmiy faoliyatini davom ettiradi. U 1966-yilgacha Princeton universitetida ilmiy tadqiqotlar direktori bo‘lib ishlaydi.

Robert chekishga mukkasidan ketgan edi, shu bois, u tinimsiz sil kasalligidan aziyat chekkan va bu kasallik 1967-yilning 18-fevraliga kelib tomoq saratoniga olib kelgan edi.

“Atom bombasining otasi”, ilm-fan rivojiga ulkan hissa qo‘shgan Robert Oppengeymer 62 yoshida vafot etadi.

Yakuniy xulosa

Robert ilm-fanda ko‘plab olimlar va jamoatchilik orasida hurmat qozongan bo‘lsa-da, uning atom bombasining yaratishi uni murakkab shaxs sifatida ko‘rsatadi.

U butun umri davomida atom energiyasining kashf etilishining insoniyat uchun qanchalik xavfli ekanini anglab yashagan. U o‘z ilmiy yutuqlari bilan tarixga kirgan bo‘lsa ham, insoniyatni o‘z ishining oqibatlari haqida o‘ylashga majbur qilgan buyuk olim sifatida xotirlanadi.

Oppengeymerning hayoti va ilmiy merosi haqida ko‘plab kitoblar, filmlar va teatr asarlari yaratilgan va hozir ham yaratilmoqda. Uning kashfiyotlari, ilm-fanga qo‘shgan hissasi esa hali-hanuz o‘rganilmoqda.

Muallif: Behruzbek Shoimqulov


Ilm-fan


														
														O‘zbekistonga qaysi davlat talabalari eng ko‘p o‘qish uchun kelgan?

O‘zbekistonga qaysi davlat talabalari eng ko‘p o‘qish uchun kelgan?

Bu boradagi statistika bilan tanishamiz
17:54 / 10.09.2025

														
														Starlink Qozog‘istonda ishga tushdi

Starlink Qozog‘istonda ishga tushdi

Texnik ishlar va loyihani ishga tushirishgacha bir yildan ortiqroq vaqt ketgan
21:53 / 14.08.2025

														
														O‘zbekistonga o‘qish maqsadida qaysi davlat fuqarolari ko‘proq kelyapti?

O‘zbekistonga o‘qish maqsadida qaysi davlat fuqarolari ko‘proq kelyapti?

Top-10 talikdan 3 ta qo‘shni davlat fuqarolari bor
19:48 / 04.08.2025

														
														Xitoylik olimlar 360 TB sig‘imga ega disklar yaratishdi

Xitoylik olimlar 360 TB sig‘imga ega disklar yaratishdi

Bunday oltita diskga Steam’dagi barcha o‘yinlarni yozib olish mumkin
21:30 / 28.07.2025

														
														Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vaziri abituriyentlarga murojaat qildi

Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vaziri abituriyentlarga murojaat qildi

Test sinovlari oldidan vazir yoshlarni xotirjam bo‘lishga chaqirdi
20:39 / 13.07.2025

														
														Magistraturaga qabul boshlandi

Magistraturaga qabul boshlandi

Bu haqda Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi xabar berdi
22:04 / 07.07.2025

														
														Yangi moliyaviy inqilobning boshlanishi

Yangi moliyaviy inqilobning boshlanishi

Bugungi zamonaviy dunyoda insoniyat misli ko‘rilmagan ixtirolar-u, texnologiyalarning guvohiga aylandi. Raqamlashtirish odam…
22:24 / 31.01.2025

														
														Qo‘rqinchli yutuq: sun’iy intellekt inson yordamisiz o‘zining nusxasini yarata oladi

Qo‘rqinchli yutuq: sun’iy intellekt inson yordamisiz o‘zining nusxasini yarata oladi

Ushbu yutuq ilmiy hamjamiyatda jiddiy xavotir uyg‘otmoqda, chunki inson aralashuvisiz sun’iy intellektni muvaffaqiyatli o‘z-…
17:14 / 27.01.2025

														
														2028-yilda mamontlarni qaytadan dunyoga keltirishmoqchi

2028-yilda mamontlarni qaytadan dunyoga keltirishmoqchi

AQShda mamontning tug‘ilishi uchun abadiy muzliklarda topilgan DNKdan foydalaniladi.
10:06 / 18.01.2025

Bu ham qiziq

Tramp AQSh antifashistlar harakatini terrorchi tashkilot deb e’lon qildi

Tramp AQSh antifashistlar harakatini terrorchi tashkilot deb e’lon qildi

AQSh prezidenti Donald Tramp Amerika antifashistlar harakatini terroristik tashkilot deb tan olganini aytdi. U bu haqda Trut…
11:16 / 18.09.2025
Saudiya Arabistoni va Pokiston o‘zaro mudofaa shartnomasini imzoladi

Saudiya Arabistoni va Pokiston o‘zaro mudofaa shartnomasini imzoladi

Ushbu kelishuv ko‘p yillik munozaralarning cho‘qqisidir.
09:47 / 18.09.2025
Samarqandda oilaviy korxona 2,1 mlrd so‘mlik “svet”ni o‘mardi

Samarqandda oilaviy korxona 2,1 mlrd so‘mlik “svet”ni o‘mardi

Ushbu qoidabuzarlik natijasida dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra elektr ta’minoti korxonasiga 2 milliard 160 million so‘mlik …
14:42 / 17.09.2025
2026-yilda 32 ta tuman va 328 ta og‘ir mahalla tanlanib, ularni rivojlantirish bo‘yicha dastur qabul qilinadi

2026-yilda 32 ta tuman va 328 ta og‘ir mahalla tanlanib, ularni rivojlantirish bo‘yicha dastur qabul qilinadi

Shavkat Mirziyoyev hududlarda infratuzilmani yaxshilash va odamlarga yashash uchun qulay sharoit yaratish kambag‘allikni qis…
13:11 / 17.09.2025
Surxondaryoda hakamlik sudi mas’ul xodimi qo‘lga olindi

Surxondaryoda hakamlik sudi mas’ul xodimi qo‘lga olindi

Hozirda unga nisbatan Jinoyat Kodeksining 168-moddasi 3-qismi “v” bandi va 28,211-moddasi 1-qismi bilan jinoyat ishi qo‘zg‘a…
12:40 / 17.09.2025
FIFA reytingida O‘zbekiston yuqoriladi

FIFA reytingida O‘zbekiston yuqoriladi

O‘zbekiston milliy terma jamoasi uchun ham ijobiy yangilik bor: jamoa bir pog‘ona yuqorilab, 54-o‘rinni egalladi.
16:35 / 18.09.2025
Endi “kelin o‘g‘ri”lari 10 yilgacha qamaladi

Endi “kelin o‘g‘ri”lari 10 yilgacha qamaladi

Qozog‘istonda bugundan boshlab turmushga chiqishga majburlaganlik uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi qonun kuchga kirdi.
16:38 / 16.09.2025
Xitoy hayvonot bog‘i shimpanzega TikTok ko‘rsatishni taqiqladi

Xitoy hayvonot bog‘i shimpanzega TikTok ko‘rsatishni taqiqladi

Bolangizga telefon berishdan oldin ham o‘ylab ko‘ring.
15:45 / 17.09.2025
Endi O‘zbekistonda Islomiy banklar ochiladi

Endi O‘zbekistonda Islomiy banklar ochiladi

Mazkur tashabbus O‘zbekiston bank-moliya tizimida muhim o‘zgarishlardan biri sifatida baholanmoqda.
14:08 / 18.09.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!