Биз одатда ўзимиз ишлатадиган сўзларнинг қандай келиб чиққани, уларнинг вақт давомида қандай ўзгарганини ўйлаб ҳам кўрмаймиз.
Шу ўринда айрим сўзларни тирик мавжудотларга қиёслаш мумкин. Сўзлар ҳам инсонлар каби ўз тарихи ва тақдирига эга, “туғилиши” ва “ўлиши” мумкин. Баъзан уларнинг қариндошлари, бой аждодлари ёки етимликдаги ҳаёти бўлади. Сўзлар бизга ўзининг ота-оналари, миллати, келиб чиқиши ҳақида айтиб бериши мумкинлигига нима дейсиз? Бу ҳақиқий фантастик ҳикояга айланиб кетади.
Hello
Саломлашиш маъносини англатувчи “Hello” сўзини инглиз тилининг биринчи дарсидаёқ ўрганиб олгансиз. Қизиғи, ушбу оммабоп сўз инглиз тилининг ўзига ҳам 183-йилда кириб келган. Бунга қадар у сўзлашувда бироз ўзгачароқ, кимнидир чақириш пайтида ва қўполроқ кўринишда ишлатилган. Худди "Ҳей, сен" ёки "Ҳей, менга қара" деган жумла каби. Айтишларича, у ўзининг оммабоплиги учун Томас Эдисондан миннатдор бўлиши лозим. Айнан у илк абонентлар билан саломлашиш учун мана шу сўздан фойдаланиш фикрини тақдим этган. Бу сўз тезлик билан телефон этикети таркибида кирган, одамлар орасида ёйилган ва бошқа мамлакатларда ҳам машҳур бўлиб кетган. У ҳақидаги илк адабий қайдлар эса Марк Твен асарларида учрайди. У китобларининг бирида телефонга жавоб берувчи аёлларни "Hello girls" дея атаган.
Абракадабра
“Абракадабра” сўзи одатда инсонлар тасаввурида тартибсизлик, фокусчиларнинг трюклари ва болалар эртаклари билан боғлиқ кўринишда намоён бўлади.
Аслида ушбу сўз жуда катта тарихга эга. Қадимги файласуфлар, сеҳргар ва табиблар унинг ўзига хос сўз эканлиги ва реалликка таъсир қилишига қаттиқ ишонишган.
Бу каби сўз илк марта тиббий китобда, эрамизнинг II асрида яшаган, Рим императори табиби Септимий Север асарида кўзга ташланади. Унинг айтишича, “Абракадабра” кучли жоду саналган ва “инсонларни кўплаб хасталиклардан тузата олган”. Квинта эса сеҳрли учбурчак чизиб, уни сўз ҳарфларидан ҳосил қилиб чиққан. Сўзлар ҳар қаторда қисқариб борган, одамларнинг тасаввурида улар хасталикни “озиқлантириб” турган ёвуз руҳни ҳайдаши керак бўлган. Шу каби ёзувлар акс этган туморлар беморнинг тез орада тузалиб кетишини кафолатлаган экан.
Second hand
Аниқланишича, барчамизга яхши таниш бўлган ва замонавий сўз каби эшитиладиган ушбу ибора қизиқарли ҳамда узоқ тарихга эга. Англия қироллари XVII асрдан бошлаб ўзига хос анъана ўйлаб топганлар. Улар қўл остидаги одамларидан бирига елкасидаги либосни садоқат рамзи сифатида ташлаб қўйган. Қирол олдидаги фидойи хизмати учун олинган бу либос инсоннинг қиролга йўлдош ва дўст бўлганини англатган. Шу тариқа у ишончли одам ва ёрдамчига, аниқроғи ҳукмдорнинг ўнг қўлига айланган. Second hand сўзи ҳам айнан шундан келиб чиққан.
Бизнинг тасаввуримиздаги тушунча эса бундан 100 йиллар аввал пайдо бўлди. Аввалига ўзига тўқ инсонлар ночор одамларга махсус пунктлар орқали кераксиз либосларини бериб юборишган. Шу орқали уйидаги ортиқча буюмлардан ҳам халос бўлишган. Кейин эса бу каби аввал ишлатилган буюмлар учун пул тўлашни истайдиган одамлар ҳам пайдо бўлди.
Таклифлар ва талаблар кўпайиб кетди. Тарихда кўп бора такрорланганидек, хайрия даромадли бизнесга айланди.
Бугунги кунда унинг бозори миллиардлаб долларга баҳоланади.
Замонавий ҳаётда эса аввал кийилмаган либосларни ҳам Second hand дея аташ мумкин, бунинг сабаби унда фирма ёрлиғи ва ўрами йўқ эканлиги саналади.
Сендвич
Ушбу иштаҳаочар сўз бир қарашда катта тарихга эга эмасдек туюлади. Ахир икки бўлак нон орасидаги гўштнинг тарихга боғлиқлиги қаердан бўлсин? Аммо айтишларича, бу егуликнинг ёши 300 йилга тенг экан. У ўзининг келиб чиқиши учун XVIII асрда яшаб ўтган Граф Жон Сантегю Сендвичдан миннатдор бўлиши керак. Граф машҳур дипломат ва адмирал бўлиш билан бирга ашаддий қартабоз ҳам эди. Граф қимор ўйнаб ўтирган вақтда яхна газакларни икки бўлак қовурилган нон орасига солиб келиш учун буюртма берган. Бу бир ўқ билан икки қуённи отиш саналар эди. Сабаби ушбу усул қарталарда ёғ изини қолдирмаган. Шу билан бирга таомланиш учун катта вақт талаб қилмаган. Натижада егулик оммалашиб кетди. Уни инглизлар ошхонасининг ажралмас қисми сифатида кашф қила бошладилар, вақт ўтиб эса “Mcdonald's”, “Subway” ва “Burger king” шарофати билан бутун дунёга ёйилди. Бугунги кунда Массачусетс штатидаги ҳарбий лабораторияда ажойиб бутербродлар тайёрланади. Ушбу сендвичлар 3 йил давомида айнимайди ва ҳарбий ҳаракатларда иштирок этаётган аскарлар учун айни муддао бўлади.
Cool
Розилик белгисининг юқори даражаси, ёшлар лексиконида ярим аср аввал пайдо бўлган ушбу сўз бутун дунёда оммалашган. Уни ўтган асрнинг ажойиб, зўр, қойилмақом сўзлари ва уларнинг замонавий ўриндошига қиёслаш мумкин.
Ушбу сўзнинг маъноси ва қўлланилиш доираси тобора кенгайиб бормоқда. Аслида у жаз мусиқачилари орасида пайдо бўлган. Афро-америкалик мусиқачилар учун мазкур сўз режалаштирилган бепарволикни англатган. У ички ғазабни босиб туриш ва бир вақтда уни кўрсатиб беришни ҳам акс эттирарди. Америкалик саксофончи ва жаз даҳоси Чарли Паркер куйлари ҳақида Cool дея фикр билдирган биринчи инсон унинг дўсти, мусиқачи Лестер Йанг бўлган. Замонавий ёшлар орасида Cool сўзи Пепси ёки Кола эмас, экологик тоза сув ичишни акс эттириш учун ҳам қўлланилмоқда.
Хулиган
XVIII аср ўрталарида Лондон шаҳри яқинида келиб чиқиши ирландиялик бўлган жанжалкаш оила ва Патрик Хулиган исмли шахс жуда машҳур бўлиб кетди.
Улар тарихда ўзининг зўравонлиги ва безорилиги билан ном қолдирган. Оила аъзолари кўчага сайрга чиққан вақтда пойтахт одамлари безориларнинг қўлига тушиб қолмаслик учун уйларига беркиниб олганлар.
Оила вакиллари орасида айнан Хулиган ўта жанжалкаш эканлигини билан ажралиб турган. Айрим нашрлар эса уни комикслар қаҳрамонига айлантириб қўйган. Тез орада Хулиган исми бутун Британия бўйлаб оммалашган. У ҳақида Европа ва Америка одамлари ҳам хабар топганлар. Орадан вақт ўтиб жамоатчилик тартибини очиқ ва сурбетларча бузадиган инсонларга нисбатан айнан шундай атама қўлланила бошлаган.
Пасквиль
Пасквиль сўзи одатда сиёсий рақибларнинг бир бирига билдирадиган муносабатлари, қора пиардан фойдаланиш, турли нашрлар ва маълум бир инсон, гуруҳ ёки партия номига йўналтирилган ҳақоратнома учун ишлатилган. Аммо бу сўз ҳамиша ҳам қоғоз парчаларини англатмаган. XVI аср бошларида Римда Серъор Пасквино исмли эркак яшаган. Унинг ўткир ақли ҳақидаги овоза бутун Рим бўйлаб тарқалган. Кейинчалик ҳазилга айланган кўринишда файласуфларга қадар етиб келган, Римдан ташқарига ҳам тарқалиб, таниқли итальян олимларини ҳайратга солган. Унинг машҳурлиги ортиб бораётган пайтда ғалати ҳодиса содир бўла бошлади. Пасквинонинг уйи ёнидаги Менелай ҳайкали устида ҳар куни номсиз ва сатирик маънога эга варақалар пайдо бўлди. Тез орада бу ҳайкални Пасквино номи билан аташни бошладилар. Шаҳар ҳукумати бунга қарши курашишга уринди, аммо ҳаракатлар самарасиз кетди. Номаълум одамлар тун пайтида бу ерга келиб, уларни қайтадан ёпиштириб кетар эдилар. Кейинчалик ушбу сўз ва Пасквино сўзи кўплаб луғатларга киритилди.
Ok
Барчамизга таниш бўлган ОК сўзи одатда суҳбатдош билан ҳамфикр эканликни билдиради, "Ҳа, майли, тўғри, бўпти" каби сўзлар қаторида қўлланилади.
Аммо уни бошқа маъноларда ҳам қўллаш мумкин. Одатда ёш авлод вакиллари ушбу сўзни замонавий, ҳашаматли, урфбоп каби сўзлар ўрнида қўллашади. Аслида ушбу қисқа сўзни суҳбатга урғу бериб туриш, суҳбатдошга нисбатан эътиборни билдириш учун ҳам ишлатиш мумкин.
"Global language monitor" маълумотларига кўра, ОК сўзининг ёши 2014 йилда 175 га тўлди. Унинг 100 фоиз американча сўз эканлиги барчамизга маълум бўлса ҳам, келиб чиқиш тарихини турлича талқин қиладилар. Энг оммабоп версияга кўра, ОК – “Аll correct” бирикмасининг қисқартирилган кўринишидир. 1839 йилда журналистлардан бири ҳазил тариқасида ушбу бирикмани нотўғри талқин қилган.
Унинг талқини бошқа нашрлар томонидан ҳам ўзлаштирилган. Яна бир тахминда эса ОК'нинг тарқалиши АҚШнинг 8-президенти Мартин Ван Бюрен номи билан боғланади.
У Хиндеркук шаҳридан бўлган ва 1840 йилдаги сайлов компанияларида "Old kinderxook is OK" шиори билан иштирок этган. Оммалашган ушбу сўз кейинчалик телефон алоқалари учун код сифатида ишлатилишни бошлади.
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!
Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!