Oksford universiteti tadqiqotchilari iqlim o‘zgarishi turli mamlakatlardagi portlarga qanday ta’sir qilish va tabiiy ofatlar qanday iqtisodiy zarar keltirib chiqarishini aniqladilar.

Tadqiqot mohiyati nima?

Mutaxassislar iqlim o‘zgarishi dunyoning 1340 ta eng muhim portiga qanday ta’sir etishini o‘rgandi.

Qayd etilishicha, barcha portlarning 86 foizi zilzilalar, siklonlar, bo‘ronlar, suv toshqinlari, shuningdek, dengiz ekstremal hodisalari – yuqori shamol tezligi, to‘lqinlar, harorat, suv toshqini kabi uchtadan ortiq iqlimiy va geofizik xavf-xatarlarga duchor bo‘ladi.

Ekstremal dengiz sharoitlari butun dunyo bo‘ylab portlarning taxminan 40 foiziga xalaqit bermoqda. Iqlim xavfi tufayli yiliga 7,6 milliard dollar sarf etiladi. Tropik siklonlar va daryolar tomonidan portlarni suv bosishi asosiy omillardan biridir.

Jismoniy zararga qo‘shimcha ravishda, tabiiy ofatlar bilan bog‘liq sabab bilan portlarning ishlamay qolishi har yili 67 milliard dollarlik global savdoni xavf ostiga qo‘yadi.

Osiyo, Meksika ko‘rfazi va Gʻarbiy Yevropadagi yirik portlar iqlim xavfiga eng ko‘p duchor bo‘ladi.

Tadqiqot mualliflari mamlakatlar iqlim o‘zgarishi va tabiiy ofatlarga chidamli bo‘lishi uchun portlarni modernizatsiya qilishni tavsiya etadi. Bu kelajakda xavf va moliyaviy yo‘qotishlarni kamaytirishga yordam berishi mumkin. Bundan tashqari, yangi obyektlarni qurishda iqlim xususiyatlari va tabiiy ofat omillarini ham hisobga olish kerak.

Bu nima degani?

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va Taraqqiyot Konferensiyasi (UNCTAD) ma’lumotlariga ko‘ra, jahon savdosining 80 foizi portlarda amalga oshiriladi. Shu sababli, ularning ishidagi kichik uzilishlar ham kompaniyalar uchun, ham butun iqtisodiyot uchun jiddiy moliyaviy yo‘qotishlarga olib keladi.

Masalan, 1995-yilda Meksikaning Kobe shahrida yuz bergan zilzila natijasida bandargohga yetgan zarar miqdori 5,5 milliard dollarga baholangan. Bu summaga nafaqat infratuzilmaga yetkazilgan zarar, balki portning ishlamay qolishi ham kiradi.

Sohil va daryolar yaqinidagi joylar portlarni tabiiy ofat xavfiga duchor qiladi. Shu bilan birga, global isish bilan bog‘liq iqlim o‘zgarishi tez-tez bo‘ronlarga, muzliklarning erishiga va natijada dengiz sathining ko‘tarilishiga olib keladi.

Bu holatda qanday qilib pul ishlash mumkin?

Portlar uchun iqlimga chidamli texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etishga ixtisoslashgan kompaniyalar o‘z xizmatlari va mahsulotlariga talabning oshishini kutishlari mumkin. Masalan, toshqindan himoya qilish tizimlari, takomillashtirilgan materiallar va tuzilmalar, qayta tiklanadigan energiya manbalarining integratsiyasi.

Port obyektlari uchun iqlim xavfini baholash va strategiyani ishlab chiqish xizmatlarini ko‘rsatuvchi kompaniyalar port operatorlari va hukumatlardan yangi buyurtmalar olishi tavsiya etiladi.

Sug‘urta kompaniyalari port obyektlari uchun iqlim xavflarini qoplaydigan ixtisoslashtirilgan sug‘urta mahsulotlarini joriy etishlari, investorlar esa portlarning iqlimga chidamliligi bilan bog‘liq kompaniyalar va loyihalarga sarmoya kiritish haqida o‘ylashlari mumkin.

• BMT
• Ob-havo
• savdo-sanoat