6°
Kechasi -1°
Temuriylar sulolasi deganda judayam katta tarix ko‘z oldimizga keladi. Temuriylar sulolasi tarixda ikkita muhim imperiya – Eron, Iroq, Suriya va Oʻrta Osiyoda joylashgan Temuriylar imperiyasi (1370-1507) va Hindiston yarimorolida joylashgan Temuriy-Boburiylar imperiyasini tuzdilar (1526-1857). Mana shu vaqt ichida nechtalab malikalar yashadi, ayrimlari siyosatga aralashdi, ayrimlari esa ijod bilan shug‘ullandi.
Qanchasining nomi mashhur bo‘lganu, qanchasi ommaga noma’lum.
Mashhurlari: Bibixonim, Gavharshodbegim, Saroy Mulkxonim, Xonzodabegim, Gulbadanbegim, Nurjahonbegim, Jahon Orobegim, Zebunnisobegim va Arjumandbonu (Mumtoz Mahal).
Temuriylar tarixi tadqiqotchisi Turg‘un Fayziyev ularga atab “Temuriy malikalar” nomli kitob yozgan.
Ushbu maqolada sizlarga “Humoyunnoma” asarini yozgan malika Gulbadanbegim haqida ma’lumotlar beramiz.
Gulbadanbegim kimning farzandi?
Gulbadanbegim 1523-yili Kobulda tug‘ilgan. U Zahiriddin Muhammad Boburning Dildorbegim ismli ayolidan dunyoga kelgan 3-qizi. Bobur qizini Humoyun Mirzoning onasi, ya’ni Mohimbegim tarbiyalashi haqida farmon beradi. Chunki Mohimbegim Boburning eng suyukli va eng katta rafiqasi bo‘lib, saroyda ham boshqalardan o‘zining aql-idroki bilan ajralib turardi.
Gulbadanbegim o‘z onasini ham, tarbiyachisini ham birdek hurmat qilib, tuqqan onasini Dildorbegim, Mohimbegimni esa “onam hazratlari” deb chaqirgan.
Bobur Hindistonni bosib olgach, Agraga ko‘chib o‘tadi va 16 yoshida uni Xizrxo‘ja ismli kishiga turmushga berishadi. Ular 2 o‘g‘il va 1 nafar qiz farzandli bo‘lishadi.
1556-yilda Humoyunshoh vafot etadi. Uning o‘rniga hukumdorlikka o‘g‘li Akbarshoh tanlanadi. Akbarshoh ammasi Gulbadanbegimni judayam qattiq hurmat qilardi. Shu sababdan uni Dehlidagi saroyiga taklif qiladi. Gulbadanbegimga ilm olishi va ijod qilishi uchun sharoit yaratib qo‘yadi.
“Humoyunnoma”ni yozish fikri qayerdan kelgan?
Bir kuni Akbarshoh ammasiga sulolaga oid qanday voqealarni bilsa yozishini taklif qiladi va Gulbadanbegim bu taklifni qabul qiladi. Shohning iltimosiga binoan, Bobur Mirzo va Humoyunlarning hayoti, umr yo‘llaridagi voqealari, fe’l-atvori haqida, qolaversa saroydagi hayot tarzi, madaniyati, hukumdorning oilasiga oid to‘y, a’za bilan bog‘liq voqealar tafsilotini bayon qilgan holda “Humoyunnoma” asarini yozadi. Bu asar “Boburnoma”ning mantiqiy davomi deb hisoblanadi. Ayrim sanalarga va voqealarga aniqlik kiritadi. 1552-yilda Komron Mirzoning ko‘ziga mil tortilishi voqeasining bayoni bilan tugallanmay qoladi. Ming afsuski, “Humoyunnoma”ning oxirgi qismi o‘sha zamonning shafqatsiz yillarida yo‘q bo‘lib ketgan. Hozirda asarning 83 varaqdan iborat yagona qo‘lyozma nusxasi Angliyaning Britaniya muzeyida saqlanadi.
Gulbadanbegim o‘zi yoshligidan adabiyot va tarixga judayam qiziqqan. Ayrim manbalarga ko‘ra, uning g‘azal yozishdayam uquvi borligi aytilgan.
Gulbadanbegimning vafoti va Akbarshohning munosabati
“Akbarnoma” asarining muallifi Abul Fazl 1575-yilda Gulbadanbegim Ka’ba ziyoratiga ketib, ming mashaqqatlar bilan 1582-yilda u yerdan qaytib kelgani haqida ma’lumotlar bergan. 1603-yilda nodir malika Gulbadanbegim 80 yoshida vafot etgan. Akbarshoh esa ammasining tobutini o‘g‘il sifatida ko‘tarib, dafn marosimida o‘g‘illik burchini bajargan.
Temuriy malikalardan bo‘lgan Gulbadanbegim faqat o‘zbek tarixida emas, balki jahon tarixida o‘zining “Humoyunnoma” asari, ilmi va axloqi bilan munosib joy olgan.
Maqola muallifi: Munisaxonim Irisova
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
