Классик кино ва овозсиз филмларга қизиқмайдиганлар ҳам, шубҳасиз, ғалати юриш ва ғаройиб шляпага эга қаҳрамонни яхши танишади. Буюк актёр ва режиссёр Чарли Чаплин комедияни ҳақиқий санъатга айлантира олган ва унинг кулгили қиёфалари кўпинча драма ва кўзни ёшлантирувчи саҳналар билан уйғунлаштирган.

Она ватани – Буюк Британиядан Америка Қўшма Штатларига келган Чаплин тез орада кино оламига кирди ва дунёга машҳур образни яратди. Трамп образи – бу қарама-қаршиликларнинг ёрқин намунасидир. Унинг кенг почали шим ва этиклари бор, лекин жуда тор палто ва кичкина шляпа кийиб юради. Доимо кир ва тартибсиз юрса-да, ўзини ақлли тутади. У ҳазилкаш ва хотинбоз, лекин шу билан бирга уятчан ва таъсирчан.

Қаҳрамонимизнинг фаолияти қисқа метражли филмларда кичик актёр сифатида бошланган, кейин эса кино тарихидаги энг буюк муаллифлардан бирига айланган Чаплиннинг ҳаётини мукаммал акс эттирган. Унинг ўзи сценарийлар ёзган, филм суратга олган ва продюсерлик қилган ҳамда уларда бош ролни ўйнаган.

1. “The kid” – “Болакай”

Ишлаб чиқарилган йили: 1921 йил, АҚШ
Жанр: Оилавий комедия, драма.
Давомийлиги: 68 дақиқа.

Камбағал, ёлғиз она фарзандини бой ота-она яхши ҳаёт билан таъминлай олади, деган умидда чақалоғини қимматбаҳо машинада қолдиради. Аммо автомобил ўғирланади ва чақалоқни ахлатга ташлаб кетишади. У ерда бир ночор одам (Чаплин) уни топиб олади ва бошқа чора тополмай уни асраб олади.

Беш йил ўтгач, улар ҳақиқий оила каби яшайдилар, аммо иккиси ҳам ҳалол йўл билан пул топишмайди. Тез орада улар ажралишга қарор қилишади.

Қисқа ҳикояларда “бродяга” образини синаб кўрган Чаплин ўзининг тўлақонли филмини яратмоқчи бўлади, унда кулгили эпизодлар таъсирли лаҳзалар билан бирга келиши керак эди. Бунинг учун у отаси билан эстрада шоусида ўйнаган ёш актёр Жеки Куган образини кашф қилди. Ва тўсатдан бу дует бутун Американинг севимлисига айланди. Филм баннери сабаб кассалар одамлар билан тўлиб кетди, бу Чаплин учун кино оламига йўл очди.

2. “The Piligrim” – “Дарбадар”

Ишлаб чиқарилган йили: 1923 йил, АҚШ
Жанр: Комедия.
Давомийлиги: 47 дақиқа.

Қаҳрамон қамоқдан қочиб, руҳоний қиёфасини олади. Тасодифий поездни танлаб, Техас шаҳрига боради, у ерликлар янги руҳонийни кутаётган эди. У биринчи хизматни ўтказади, лекин аста-секин янги ҳаёт бошлаш имкониятига эга эканлигини тушунади.

Бу Чаплиннинг сўнгги қисқа метражли филми бўлиб, шундан сўнг, у ўз студиясида филмлар суратга олишни бошлаган. “Дарбадар” эса қаҳрамоннинг оддий ўғриликдан ҳалол инсонгача бўлган йўлини кўрсатувчи ҳақиқий дурдона асар экани бутун дунёда эътироф этилган.

Худди шу 1923 йилда Чаплин ўзига хос бўлмаган “Париж” психологик драмасини суратга олишга қарор қилди. Кўпчилик томошабинлар буни қабул қила олмади, чунки улар Чаплиндан фақат “бродяга” образини кутишган. 

3 “The Gold Rush” – “Олтин васвасаси”

Ишлаб чиқарилган йили: 1925 йил, АҚШ
Жанр: Комедия, саргузашт
Давомийлиги: 95 дақиқа.

Ушбу комедияда Чаплин Олтин васвасаси билан Аляскага боради. Шу тариқа у жиноятчи Қора Ларсеннинг кулбасига бориб қолади. У ерда олтин топиб олган Биг Жим ҳам бўлади. Кейин қаҳрамонлар ўзлари истаган томонига йўл олади, аммо тақдир уларни кичик шаҳарчада яна бирлаштиради.

Бу Чаплиннинг тўлиқ сценарий асосида ишланган биринчи комедиясидир. Муаллиф асарга жуда эҳтиёткорлик билан ёндашган. Олтин қазиб олувчилар тоғларга борадиган очилиш саҳнаси учун икки ярим минг одам ёлланган. Шу билан бирга, суратга олиш ҳақиқий тоғларда ёмон об-ҳаво шароитида бўлиб ўтган, бироқ Чаплин режиссёр сифатида мукаммал натижага эришиш учун ўнлаб эпизодларни қайта суратга олишни талаб қилган.

Хатто Чарлининг охирги эпизодини яратиш учун 27 та дублдан фойдаланилган. 1942 йилда у филмни қайта суратга олди. Баъзи саҳналарни ўзгартирилиб, мусиқа ва ҳикоя қўшилди. Айнан шу версия ҳозирда бутун дунёда машҳур.

Аммо, энг муҳими, томошабинларга филмдаги бир нечта ажойиб комедия саҳналари ёққан. Масалан, паттиларнинг рақси, этикнинг овқатланиши ва Чарлининг кулбадан чиқишга уриниб, бўронга қарши туриши. Уларнинг барчасини кино тарихида ўзига хос ўрни бор.

4. “The Circus” – “Цирк”

Ишлаб чиқарилган йили: 1928 йил, АҚШ
Жанр: Комедия, саргузашт
Давомийлиги: 72 дақиқа.

Чаплиннинг қаҳрамони, одатдагидек, муаммога дуч келади – полиция уни таъқиб қилади. У циркка яширинади, тасодифан аренага киради ва дарҳол омманинг севимлисига айланади. Аммо бу ердаги ҳаёт байрамга ўхшамайди: уни ҳатто қизини ҳам қийнаган шафқациз одам бошқаради. Айтганча, Чарли уни севиб қолади.

Чаплин бу филмдаги ролига тайёргарлик кўриш чоғида аренага кирган саҳнани кўрсатиш учун чиндан ҳам арқонда юриш санъатини пухта эгаллаши керак бўлган. Ва бу сафар унинг иши нафақат томошабинлар томонидан юқори баҳоланди, балки филм тўртта асосий номинация бўйича Оскар мукофотига номзод бўлди.

Аммо кейинчалик бу номинацияларнинг барчаси олиб ташланди ва Чарли Чаплин “Цирк” филмида “ўзини намоён қилган актёрлик, сценарий ёзиш, режиссёрлик ва продюсерлик маҳоратининг кўп қирралилиги ва даҳоси учун” фахрий мукофоти билан тақдирланди.

5. “City lights” – “Шаҳар чироқлари”

Ишлаб чиқарилган йили: 1931 йил, АҚШ
Жанр: Комедия, драма, мелодрама.
Давомийлиги: 87 дақиқа.

Бу сафар Чаплин гул сотувчи кўзи ожиз, бироқ гўзал қизга дуч келади. Бир-икки тасодиф туфайли у келишган бойни учратган деб ўйлайди ва қаҳрамон унга ҳақиқатни очишга журъат этмайди. Чарлининг қаҳрамони операция қизнинг кўриш қобилиятини тиклаши мумкинлигини билиб, ҳар қандай ҳолатда ҳам керакли миқдорни олишга қарор қилади.

Чаплин касал қизига касаллигини кўрсатмасликка ҳаракат қилган кўр масхарабоз ҳақидаги ҳикояни эшитиб, бу воқеани ўйлаб топади. Бироқ сценарий устида ишлаш жараёнида ғоя анча ўзгарган. Буюк Депрессия туфайли суратга олиш бир неча бор қолдирилган, аммо Чаплин ҳали ҳам расмини тугатди. Бу вақтга қадар персонажлар суҳбатига асосланган кинолар мавжуд бўлган, лекин Чарли ҳали ҳам овозсиз филмлар яратишда давом этди. Ва унинг ўзи асарлари учун мусиқа ёзишни бошлади.

Филм чиқарилганидан сўнг, гарчи у ҳеч қандай мукофот олмаган бўлса-да, жуда машҳур бўлди. Аммо йиллар ўтиб, Америка Кино Институтининг (AFI) 10 та энг яхши романтик комедиялар рўйхатида биринчи ўринни айнан “Шаҳар чироқлари” картинаси эгаллаган.
 

• Charli Chaplin
• Кино