Sadir Japarov Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 77-sessiyasi umumiy munozaralarida nutq so‘zladi. Bu haqda Qirg‘izistonning “Kabar” axborot agentligi xabar berdi.

Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Sadir Japarov bugun, 20-sentabr kuni Nyu-Yorkda (AQSH) BMT Bosh Assambleyasi 77-sessiyasining umumiy munozaralarida nutq so‘zladi.

Japarov o‘z nutqida qirg‘izlar bilan bog‘liq vaziyatning navbatdagi keskinlashuvi airofidagi so‘nggi voqealar fonida mamlakat janubiy chegaralarida yuzaga kelgan dolzarb vaziyat haqida gapirdi.

U ikki mamalakat o‘rtasidagi bahsli hududlar va chegara muammolari 1991-yil dekabr oyida Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin paydo bo‘lgani va ulardan ba’zilari bugungi kungacha hal qilinmaganini ta’kidlagan.

“Agar Sovet-Xitoy chegarasining butun perimetri bo‘ylab yigirmadan ortiq bahsli hududlar bo‘lsa, Qirg‘izistonda ularning beshtasi mavjud edi.

Men jahon hamjamiyatiga g‘urur bilan eslatib o‘tmoqchimanki, biz 1996-yilda Xitoy Xalq Respublikasi bilan, 1999-yilda esa Qozog‘iston Respublikasi bilan birgalikda uch davlatning davlat chegaralarining tutash nuqtasida chegaralarni tartibga solish masalalarini muvaffaqiyatli yakunladik.

Biz qo‘shma ishlarni deyarli to‘liq yakunladik va O‘zbekiston Respublikasi bilan Davlat chegarasi to‘g‘risidagi shartnomani imzolashga kirishyapmiz.

Ushbu uch qo‘shni davlat bilan davlat chegaralari tinchlik, yaxshi qo‘shnichilik, do‘stlik va o‘zaro manfaatli hamkorlik chegaralariga aylanganini mamnuniyat bilan qayd etaman”, – deydi Japarov.

Qirg‘iziston Prezidenti, shuningdek, Tojikiston Respublikasi bilan munosabatlarini ochiqladi:

“Do‘st xalqlarimiz azaldan yonma-yon yashab kelmoqda. Bizni qadriyatlarimiz, madaniyatimiz, urf-odatlarimiz, urf-odatlarimiz mushtarakligi, yagona dinimiz birlashtiradi. Xalqlarimizni oilaviy rishtalar bog‘lab turadi. Afsonaviy qahramonimiz Manas tojik malikasi Kanikey bilan turmush qurgani ajablanarli emas”.

Uning qayd etishicha, Sovet Ittifoqining huquqiy parchalanishi 1991-yil 21-dekabrda Qozog‘iston Respublikasining Olmaota shahrida bo‘lib o‘tgan kengashda ma’lum qilingan va o‘shanda 11 yangi mustaqil davlat rahbarlari Olmaota deklarasiyasini qabul qilgan.

Deklarasiyada mustaqil davlatlar bir-birining hududiy yaxlitligi va mavjud chegaralarining daxlsizligini tan olishi va hurmat qilishi qayd etilgan.

Sadir Japarov mamlakatlar “fuqarolar tinchligi va millatlararo totuvlikni saqlash bo‘yicha o‘z mas’uliyatini” anglaydi. Ushbu huquqiy hujjat MDHga a’zo 11 ta davlat, jumladan, Tojikiston Respublikasi prezidenti tomonidan imzolanganiga alohida urg‘u berdi:

“MDHning 1994-yil 15-apreldagi “Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligiga a’zo davlatlarning suvereniteti, hududiy yaxlitligi va chegaralarining daxlsizligiga rioya qilish to‘g‘risida”gi Moskva deklarasiyasida bu tamoyil Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon tomonidan tasdiqlangan. U o‘z imzosini qo‘ydi va ushbu hujjatga rozi bo‘ldi. Hozirda bu tamoyildan chiqib ketayotgani afsuslanarli.

Imomali Rahmon 1998-yilda Tojikistondagi qonli fuqarolar urushi tugaganidan keyin Qirg‘iziston Respublikasiga ilk rasmiy tashrifini amalga oshirdi.

Keyinchalik Qirg‘iziston Respublikasi va Tojikiston Respublikasi o‘rtasida ikkita ikki tomonlama davlatlararo shartnomalar: 1996-yil 12-iyuldagi Davlatlararo munosabatlar asoslari to‘g‘risidagi bitim va 2004-yil 26-maydagi yaxshi qo‘shnichilik va sheriklik munosabatlari to‘g‘risidagi bitimlar tuzildi. Shuni ta’kidlashni istardimki, ikkala shartnoma ham Dushanbe shahrida imzolangan”, – deya ta’kidladi Sadir Japarov.

Qirg‘iziston rahbari 2021-yil aprel oyida Tojikiston qurolli kuchlarining mamlakat hududiga keng ko‘lamli asossiz tajovuzi sodir bo‘lganini, buning natijasida 36 nafar tinch aholimiz halok bo‘lganini va katta moddiy zarar ko‘rganini alohida qayd etdi.

“Men harakatim rad etilishi va Qirg‘iziston xalqining (betaraf hududda uchrashishni talab qilgan) tanqidiga qaramay, o‘tgan yilning iyun oyida Dushanbe shahriga uchib bordim va u yerda o‘zaro yechim topish maqsadida Prezident Rahmon bilan uchrashdim.

Xalqim manfaati uchun men o‘sha kundagidek nafaqat o‘n soatlik muzokaralar, balki bu muammoni bir marta va butunlay hal etish uchun istalgan vaqtni sarflashga tayyorman.

Joriy yilning 14, 15 va 16-sentabr kunlari Qirg‘iziston janubida keng ko‘lamli harbiy to‘qnashuvlar bo‘lib o‘tganini xabar qilish men uchun yanada og‘riqli. Tojikiston tomoni avval erishilgan barcha kelishuvlarni buzgan holda, qirg‘iz-tojik davlat chegarasining butun perimetri bo‘ylab chegara va fuqarolik ob’yektlariga hujum qildi.

140 mingga yaqin tinch aholimiz chegaradagi aholi punktlaridan evakuasiya qilindi. Ular kerakli yordamni olishadi”, – dedi Japarov.

Qirg‘iziston prezidenti mamlakat begona yerlarga da’vo qilmasligi, lekin o‘z yerlarining bir santimetrini ham hech kimga berish niyatida emasligiga urg‘u bergan.

• Emomali Rahmon
• Qirg‘iziston
• Sadir Japarov
• Tojikiston
• to'polon