Ғазаб аксарият инсонларда учрайдиган туйғуларидан биридир ва у мутлақо нормал ҳолат. Чунки инсон ғазабланган вақтда асаб тизими ўзини шундай ҳис қилади.

Энг кенг тарқалган сабаб бу стресс. Аниқроғи, унга қарши мудофаа реакцияси “жанг ёки югуриш” деб номланади. Буйрак усти безлари қон таркибидаги стресс гормонларининг дозалари – адреналин ва норепинефринни чиқаради, тана барча жисмоний ресурсларни сафарбар қилади ва асаб тизими бу вақтда танани маданиятли доирада ушлаб туриш учун курашади. Аммо психологик жиҳатдан ўзини тутиш учун унчалик кўп куч йўқ. Аччиқланиш ҳам шундан келиб чиқади.

Бироқ, баъзан ҳеч қандай аниқ стресс йўқдек туюлади, лекин барибир бошқалар билан жанжаллашиш истаги мавжуд бўлса, биз танадаги қандайдир носозликлар ҳақида гапиришимиз мумкин.

Ушбу мақола орқали асабийлашишнинг энг кенг тарқалган саккизта сабаби билан танишамиз. Асабийлашган вақтингизда турмуш тарзингиз, овқатланишингиз, фаровонлигингиз, ҳатто бутун йилни таҳлил қилинг, эҳтимол сизнинг аҳволингиз ушбу омилларнинг баъзилари билан ўхшаш бўлиши мумкин.

1. Қуёшни соғиниш

Агар асабийлашиш кеч куз ёки қишда, кундуз вақти қисқарган вақтларда содир бўлса, биз мавсумий эффектив бузилиш ҳақида гапиришимиз мумкин. Бу депрессия турларидан бири бўлиб, олимлар фикрича, унинг ривожланиши қуёш нурининг етишмаслиги билан боғлиқ.

Ушбу омилнинг таъсири тананинг кайфият учун муҳим бўлган церотонин ва мелатонин гормонларини ишлаб чиқариш қобилиятига таъсир қилади. Бундан ташқари, қуёшнинг етишмаслиги ички биологик ҳолатни бузади. Бирор киши доимо тушкунлик, уйқучанликни ҳис қилаверса, бу сурункали асабийлашиш фақат шу муаммоларнинг натижасидир.

Нима қилиш керак?

Энг яхши вариантлардан бири таътилга чиқиш ва қуёшли иқлимга эга бирор жойга кўчиб ўтишдир. Яхшиси, энг яқин ва қадрли инсонлар билан бирга. Агар бунинг иложи бўлмаса, кундузи имкон қадар тез-тез очиқ ҳавода бўлишга ҳаракат қилинг ва табиий биноларга яқин ёрқин нурдан фойдаланинг. Йилнинг “қоронғи” даврида ишда меҳнат эксплуатациясини режалаштирманг: улар куч талаб қилади ва асаб тизимингиз бундай юмушлардан аллақачон чарчаган.

Аниқлик киритиш мумкин: юқоридаги тавсиялар фақат таъсирчанликнинг енгил ҳолатларига тегишли. Мавсумий эффектив бузилиш тўлиқ депрессия бўлиб, баъзида уни фақат антидепрессантлар ва психотерапия ёрдамида тузатиш мумкин.

Шунинг учун, агар қуёш нури етишмовчилиги ҳақидаги тавсияга шубҳа қилсангиз, асабийлашиш ва тушкунлик ҳолатида терапевт ёки психотерапевт билан маслаҳатлашинг.

2. Етарлича ухламаслик

Дам олиш умуман руҳий саломатлик ва айниқса кайфият учун жуда муҳимдир. Агар бирор сабабга кўра етарли даражада ухламасангиз, тунги иш ёки уйқусизлик шароитида кундузги чарчоқ ва асабийлашиш олдиндан тахмин қилса бўладиган оқибатлардир.

Нима қилиш керак?

Агар сиз уйқу билан боғлиқ муаммога дуч келсангиз ёки кечки бетоқатликдан қутулиш ҳақидаги тавсияларга шубҳа қилсангиз (масалан, доимий уйқусизлик), терапевт билан маслаҳатлашинг. Уйқусизликнинг кўплаб сабаблари бор. Фақат шифокор керакли терапияни танлаши мумкин.

Бироқ, уйқу ва уй шароитидаги муолажаларни нормаллаштиришга ҳаракат қилишингиз мумкин. Умумий қоидалар:

ҳар куни бир вақтда ухлашга ётинг;
ётоқхона қоронғи ва ҳаво айланиши яхши бўлиши керак;
уйқуга ётишдан камида ярим соат аввал гажетлардан (шу жумладан телевизор) фойдаланишни тўхтатинг;
ортиқча овқатланманг;
кун давомида жисмоний фаол бўлинг.

3. Ширинликларни меъёрдан кўп истеъмол қилиш

Шакар – оқ заҳар, деган нақлни эшитган бўлсангиз керак. Аслида қондаги қанд миянинг завқланиш учун масъул бўлган қисмларини рағбатлантиради. Ширинликларни мунтазам истеъмол қилиш билан мия стимуляцияга одатланиб қолади, унинг сезгирлиги пасаяди ва натижада бир хил қувонч дозасини олиш учун бизга кўпроқ шакар керак бўлади.

Ширинликларни қайта ишлаш учун организм қонга кўп миқдорда инсулин ажрата бошлайди – бу ҳужайралар қондан глюкозани фаол равишда ажратиб олишга олиб келадиган гормон. Натижада қондаги қанд миқдори кескин пасаяди. Унинг тез тушиши ҳаёт учун хавф туғдириши сабабли, тана дарҳол адреналин ишлаб чиқаради. Ушбу стресс гормони машҳур “жанг ёки югуриш” режимини қўзғатади – унинг оқибатларини юқорида муҳокама қилдик.

Нима қилиш керак?

Сиз жуда кўп шакар истеъмол қилаётганингизни аниқлашга ҳаракат қилинг. Албатта, “жуда кўп” бу эркин тушунча, лекин расмий равишда белгиланган чегаралар мавжуд. Масалан, Америка юрак ассоциацияси қуйидагиларни таъкидлайди:

эркаклар кунига 9 чой қошиқдан (36 г) кўп бўлмаган шакарни истеъмол қилишлари керак;
аёллар эса 6 чой қошиқдан кўп бўлмаган (24 г).

Мутахассислар шакарнинг максимал миқдорини 10 фоизгача чеклашни маслаҳат беради. Кунига 2000 ккал истеъмол қиладиган инсонлар учун шакарнинг максимал рухсат этилган дозаси 200 ккал ёки 50 грамни ташкил қилади.

Ёдда тутингки, 1 литр кола таркибида 10 чой қошиқ (тахминан 40 грамм) шакар мавжуд. Агар сиз ҳар куни битта идишда кола ичсангиз, аллақачон кардиологлар томонидан белгиланган максимал миқдордан ошиб кетган бўласиз.

Шунинг учун, одатий ширинликлар миқдорини камайтиришга ҳаракат қилинг. Эҳтимол, бу асабийликни енгишга ёрдам берар.

4. Жисмоний чарчоқ

Кўп жисмоний меҳнат ва тикланиш учун кам вақт – чарчоқ ва ёмон кайфият учун ишончли рецепт. Инсон танаси ҳаддан ташқари кўп юклама олганда, стресс гормони – кортизол фаол равишда ишлаб чиқарила бошлайди. Бошқа нарсалар қаторида, бу асабийлашиш ва ташвишга сабаб бўлади.

Нима қилиш керак?

Машқлар орасида камида 6 соат дам олинг ва ҳафтада камида бир марта ўзингизга тўлиқ дам олиш кунини (жисмоний меҳнатдан бутунлай озодлик) беришни унутманг. Агар асабийлашиш жисмоний чарчоқ туфайли бўлиши мумкинлигини ҳис қилсангиз, узоқроқ танаффус қилинг.

5. Тамаки, қаҳва ёки спиртли ичимликлардан воз кечиш муддати

Инсон гиёҳвандлик пайдо қилувчи у ёки бу одатдан воз кечмоқчи бўлганида, воз кечиш синдроми пайдо бўлади. Мия никотин, спиртли ичимликлар, қаҳва ёки гиёҳванд моддалар билан бирга келган психоактив моддалар таъсирига ўрганиб қолган.

Воз кечиш руҳий тушкунлик, уйқу муаммолари, ташвиш ва асабийлашиш сифатида намоён бўлади.

Нима қилиш керак?

Кутиш. Вужудингиз қайта тикланса, яъни ёмон одатга қарамлик бартараф этилса, кўнглингиз хотиржам бўлади.

6. Руҳий бузилиш

Аччиқланиш биринчи аломатлардан ҳисобланади:

ташвиш бузилиши;
биполяр бузилиш;
шизофрения;
депрессия.

Нима қилиш керак?

Руҳий бузилишлар бошқа белгиларга эга. Масалан, кайфиятнинг ўзгариши, илгари мафтун бўлган нарсаларга қизиқишнинг йўқолиши, хотира ва диққатни жамлашнинг бузилиши, шубҳа, изоляция, характердаги ўзгаришлар ва ҳоказо. Агар шунга ўхшаш ҳолат кузатилса, имкон қадар тезроқ психотерапевт билан боғланинг.

7. Дори қабул қилиш вақти

Баъзи дорилар кайфиятга таъсир қилиши мумкин. Айниқса, дозага риоя қилмасангиз. Мисол учун, бу қалқонсимон без гормонларини етарли даражада ишлаб чиқармаслик учун буюриладиган тироксин препаратига тегишли.

Нима қилиш керак?

Агар сиз доимий равишда бирон бир дори қабул қилсангиз, унинг ножўя таъсири бўйича кўрсатмаларга қаранг. Улар орасида кайфият ўзгариши, ташвиш, асабийлашиш каби сўзлар мавжуд бўлса, шифокорга мурожаат қилинг. У сизга муқобил дори таклиф қилиши мумкин.

8. Мияда озиқланиш етишмаслиги

Озиқ моддалар ва кислород етишмаслиги юқори асабий фаолиятга таъсир қилади. Жумладан, баъзида асабийлашишни келтириб чиқаради.

Мия озуқага тўйиинмаслигининг кўп сабаблари бор. Масалан:

ҳаддан ташқари қаттиқ диеталар;
сувсизланиш;
юрак-қон томир муаммолари, бунинг натижасида қон таъминоти ёмонлашуви;
шишлар.

Нима қилиш керак?

Ўз диетангизни тўғрилашдан бошланг ва етарли миқдорда суюқлик ичишингизга ишонч ҳосил қилинг. Агар асабийлашиш йўқолмаса, терапевтга мурожаат қилинг.

Арзимаган даражадаги аччиқланиш сабабли ҳам миллионлаб асаб толалари “ўлади” ва қайта тикланмайди. Саломатлик ва ҳотиржамлигингиз фақатгина ўзингизга керак. Шу боисдан ҳам асабийлашишдан сақланинг, тушунмовчиликларни эса тўғри баҳолаб, уларга ечим излашга ҳаракат қилинг.

• Lifestyle
• саломатлик