$
12694.97 UZS
40.84
161.60 UZS
0.42
14878.50 UZS
60.51
37° Кечаси 24°

Уйқу етишмовчилиги – яширин эпидемия

17:23 / 26.04.2025

Ҳар куни миллионлаб инсонлар телефонга тикилганча, тун ярмида ҳам уйғоқ юришмоқда. Кимдир ишдан чарчаган, кимдир эса ТikTok ёки сериаллардан ажрала олмаяпти. Аммо биз билмайдиган нарса бор: бу енгил кўринган одатлар аслида соғлиғимизга жиддий зарба бўляпти. Уйқу етишмовчилиги — замонавий ҳаётнинг кўзга кўринмас, лекин жуда хавфли муаммосига айланган.

Илгари одамлар қуёш ботгач дам олишга ётарди, бугун эса биз кун ботгандан кейин яшашни бошлаймиз. Смартфонлар, экранлар ва ижтимоий тармоқлардаги “йўқотиб қўйишдан қўрқиш” ҳисси (ФОМО) уйқу режимимизни бутунлай бузмоқда. Уйқуга ётиш вақти кечиккан сари танамизнинг ички биологик соатлари ишдан чиқади. Бунинг натижаси: безовта уйқу, кеч уйғониш ва кун давомида толиқиш.

Статистика нимани кўрсатмоқда?
Тадқиқотларга қараганда, ҳар учинчи киши доимий уйқусизликдан шикоят қилади. Айниқса, 18–30 ёшдаги ёшлар орасида бу кўрсаткич йилдан йилга ортиб бормоқда. Жуда кўп инсонлар учун уйқу энди эҳтиёж эмас, вақт йўқотишдек туюлмоқда. Аслида эса соғлом уйқу — ҳаёт сифати учун энг асосий ресурслардан бири.

Хўш, уйқу етишмовчилигининг сабаблари нима?
1. ЛEД экранлар (смартфон, планшет, телевизор) кучли кўк нур таратади. Бу нур мелатонин — уйқуни бошқарувчи гормон — ишлаб чиқарилишини секинлаштиради. Айниқса, кечки соатларда экран қаршисида узоқ қолиш уйқу циклини бузади.

2. Сурункали стресс
Замонавий инсон доимий тарзда руҳий ва ҳиссий босим остида қолмоқда. Кортизол гормони миқдорининг юқорилиги уйқу босқичларининг чуқурлашишига тўсқинлик қилади.

3. Иш ва ўқиш босими
Кўплаб одамларда иш ва ўқиш вақтининг чўзилиши, “шифт ворк” ёки кечки сменаларда ишлаш нормал уйқу-гипноз ритмларини издан чиқаради.

4. Уйқу гигиенасига риоя қилмаслик
Ётишдан олдин оғир овқатланиш, спиртли ичимликлар ёки кофеин истеъмоли, ётоқхона шароитининг ноқулайлиги (ёруғлик, шовқин, ҳарорат) уйқуга тўйишни қийинлаштиради.

5. Психологик омиллар
Депрессия, хавотир, пост-травматик стресс синдроми каби руҳий ҳолатлар уйқу сифатига тўғридан-тўғри таъсир қилади. Айрим ҳолларда бу ўз-ўзидан уйқусизлик (инсомния) синдромига олиб келади.

Уйқусизлик қандай оқибатларга олиб келади?

1. Когнитив функциялар пасайиши
Етарли уйқу бўлмаганда эътибор, хотира, қарор қабул қилиш ва ижодий фикрлаш қобилиятлари кескин заифлашади. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, 5 соатдан кам ухлаган одамлар маст ҳолатдаги ҳайдовчилар билан бир хил даражадаги реакция секинлигига эга.

2. Метаболик бузилишлар
Уйқу етишмаслиги лептин ва грелин каби иштаҳа назорат қилувчи гормонлар балансини бузади. Натижада, очлик ҳисси ортади ва ортиқча овқатланиш юз беради. Бу эса семириш, 2-тур диабет, юрак-қон томир касалликларига сабаб бўлади.

3. Иммунитет пасайиши
Чуқур уйқу фазалари организмнинг регенерацияси ва иммун тизимининг фаоллашуви учун муҳим. Етишмовчилик фонида инсон вируслар ва инфекцияларга кўпроқ мойил бўлади.

4. Психик муаммолар
Уйқу муаммолари депрессия, хавотир ва руҳий тушкунлик хавфини 2-3 баробар оширади. Уйқусизлик ўз жонига қасд қилиш хавфини ҳам сезиларли даражада ошириши илмий жиҳатдан исботланган.

5. Гормонал тизим бузилиши
Сурункали уйқу етишмовчилиги гипоталамус-гипофиз-назорат гормонлари ўртасидаги мувозанатни бузиб, репродуктив тизим, ўсиш ва регенерация жараёнларига салбий таъсир кўрсатади.

Яхши ухлаш учун нималар қилиш керак?
Уйқу гигиенасини сақлаш қийин эмас, лекин изчилликни талаб қилади. Қуйидаги оддий қоидаларга амал қилиш соғлом уйқу сари қадам бўлиши мумкин:

Ҳар куни бир хил вақтда ухлаш ва уйғонишга одатланинг.

Ётишдан камида 1 соат олдин экранлардан узоқлашинг.

Енгил овқатланинг, кофеин ва энергетик ичимликлардан кечқурун воз кечинг.

Ётоқ хонангизни салқин, жим ва қулай ҳолатда сақланг.

Тинчлантирувчи одатлар – иссиқ ванна, китоб ўқиш ёки медитация ёрдам беради.

Хулоса
Уйқу – бу ҳашамат эмас, бу эҳтиёж. Танамиз тинчланганда, миямиз тикланганда, кайфиятимиз барқарорлашганда — ҳаёт сифати сезиларли даражада ошади. Шунинг учун ҳам ўзимизни соғлом ҳаёт сари бошламоқчи бўлсак, аввало сифатли уйқудан бошлайлик.

Мақола муаллифи: Мунисахоним Ирисова

Фойдаланилган адабиётлар:

Walker, M. (2017). Why We Sleep. Scribner.
Institute of Medicine (US) Committee on Sleep Medicine and Research. (2006). Sleep Disorders and Sleep Deprivation: An Unmet Public Health Problem.
Spiegel, K., et al. (1999). Impact of sleep debt on metabolic and endocrine function. The Lancet.
National Sleep Foundation. (2022). Sleep Health Index Report.


саломатлик


														
														Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

Сўнгги ўн йилликда технология, овқатланиш маданияти ва турмуш тарзи кескин ўзгарди. Афсуски, бу ўзгаришлар фақат қулайликлар…
17:21 / 07.05.2025

														
														Уйқу етишмовчилиги – яширин эпидемия

Уйқу етишмовчилиги – яширин эпидемия

Ҳар куни миллионлаб инсонлар телефонга тикилганча, тун ярмида ҳам уйғоқ юришмоқда. Кимдир ишдан чарчаган, кимдир эса ТikTok …
17:23 / 26.04.2025

														
														Гипертония: Беморлар қандай тавсияларга амал қилиши керак?

Гипертония: Беморлар қандай тавсияларга амал қилиши керак?

Гипертония – энг кўп учрайдиган юрак-қон томир касалликларидан бири. Уни ўз вақтида даволамаслик инфаркт, инсульт ва юрак ет…
16:30 / 15.01.2025

														
														“3,5 миллиард одам оғиз бўшлиғи касалликларидан азият чекмоқда” – ЖССТ

“3,5 миллиард одам оғиз бўшлиғи касалликларидан азият чекмоқда” – ЖССТ

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти янги ҳисобот берди. Унга кўра, оғиз бўшлиғи патологиялари — юқумли бўлмаган касалликларнинг …
12:56 / 30.11.2024

														
														Ҳуснбузарларнинг чиқишига сабаб бўладиган маҳсулотлар

Ҳуснбузарларнинг чиқишига сабаб бўладиган маҳсулотлар

Кўп қаҳва ичиш стресс учун масъул бўлган кортизол гормони ишлаб чиқаришни оширади. Шу сабаб ҳуснбузар ва доғларни кўпайтириб…
15:57 / 23.11.2024

														
														ЖССТ: Супербактериялар йилига 1,3 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлмоқда

ЖССТ: Супербактериялар йилига 1,3 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлмоқда

Дунёда инфекцияларнинг антибиотикларга чидамли турлари кўпаймоқда. Бу эса инсоният ҳаёти, саломатлиги ва эпидемиологик вазия…
10:42 / 20.11.2024

														
														Олимлар томонидан саратон бўйича салбий тахминлар эълон қилинди

Олимлар томонидан саратон бўйича салбий тахминлар эълон қилинди

Чарлз Стерт университети олимлари саратон бўйича тадқиқот ўтказишди ва унинг натижалари JAMA Network Open журналида чоп қили…
11:57 / 08.11.2024

														
														Ҳомиладорликда шакар кам ейилса, болада қандли диабетга чалиниш хавфи камаяди

Ҳомиладорликда шакар кам ейилса, болада қандли диабетга чалиниш хавфи камаяди

Euronews нашрининг ёзишича, Канададаги Макгилл университети, АҚШдаги Беркли Калифорния университети ва Жанубий Калифорния ун…
11:30 / 06.11.2024

														
														Ҳаво ифлосланиши бўйича жаҳон антирекорди янгиланди

Ҳаво ифлосланиши бўйича жаҳон антирекорди янгиланди

Покистон пойтахти ҳаво ифлосланиши бўйича антирекордни янгилади.
10:13 / 04.11.2024

														
														Дунёда туберкулёзга чалиниш ҳолатлари ортди

Дунёда туберкулёзга чалиниш ҳолатлари ортди

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти туберкулёз касаллиги бўйича янги ҳисоботни эълон қилди.
14:30 / 03.11.2024

Бу ҳам қизиқ

Андижонда аҳоли хонадонларидан бирида ёнғин содир бўлди

Андижонда аҳоли хонадонларидан бирида ёнғин содир бўлди

Ҳозирда ёнғин содир бўлиш омиллари ва моддий зарар миқдори аниқланмоқда.
17:34 / 29.06.2025
Халқаро қидирувда бўлган шахс Полшадан Ўзбекистонга экстрадиция қилинди

Халқаро қидирувда бўлган шахс Полшадан Ўзбекистонга экстрадиция қилинди

“Ўзбекистонда жиноят содир этгани учун халқаро қидирувга берилган А.А. Полшадан мамлакатимизга экстрадиция қилинди”, – деб х…
17:00 / 28.06.2025
Уй-жой савдосини нақд пулда олиб бориш чекланади

Уй-жой савдосини нақд пулда олиб бориш чекланади

Ўзбекистонда уй-жойларнинг савдосини нақд пулда амалга ошириш чекланади. Бу ҳақда жорий йилнинг 26 июнь куни Олий Мажлис Сен…
11:37 / 30.06.2025
Тошкентда ИИО ходимига пичоқ билан тажовуз қилган шахс ушланди

Тошкентда ИИО ходимига пичоқ билан тажовуз қилган шахс ушланди

Гумонланувчи аввалроқ бошқа бир фуқарога тан жароҳати етказган.
15:01 / 28.06.2025
Доналд Трамп Сурияга қарши санкцияларни бекор қилди

Доналд Трамп Сурияга қарши санкцияларни бекор қилди

АҚШ президенти Доналд Трамп, май ойи ўрталарида Суриянинг янги етакчиси Аҳмад аш-Шараа билан учрашуви олдидан берган ваъдаси…
11:06 / 01.07.2025
1 июль куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

1 июль куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

1 июль куни Тошкентда ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик бўлмайди. Шарқдан секундига 3-8 метр тезликда шамол эсади. Кеч…
16:22 / 30.06.2025
Мирзиёев: “Янги Ўзбекистон бунёдкорлари сифатида янги тарих яратадиган олтин авлодсиз!”

Мирзиёев: “Янги Ўзбекистон бунёдкорлари сифатида янги тарих яратадиган олтин авлодсиз!”

Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон ёшларини Ёшлар куни билан табриклади.
12:44 / 30.06.2025
1 июлдан Тошкент-Чорвоқ йўналишида автобус қатнови йўлга қўйилади

1 июлдан Тошкент-Чорвоқ йўналишида автобус қатнови йўлга қўйилади

Йўналишда нақд пулда ва банк карталари орқали тўлов амалга ошириш имконияти мавжуд.
13:11 / 29.06.2025
UFC 317. Илия Топурия Чарлз Оливейрани биринчи раундда нокаутга учратди

UFC 317. Илия Топурия Чарлз Оливейрани биринчи раундда нокаутга учратди

Топурия енгил вазннинг янги чемпионига айланди.
10:06 / 29.06.2025
Андижонда жиҳодчиларнинг яширин жамоаси аниқланди

Андижонда жиҳодчиларнинг яширин жамоаси аниқланди

Жорий йилнинг май ойида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан олиб борилган тадбирлар давомида жиҳодчилар диний экстре…
11:57 / 28.06.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!