$
12694.97 UZS
40.84
161.60 UZS
0.42
14878.50 UZS
60.51
37° Кечаси 24°

Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

17:21 / 07.05.2025

Сўнгги ўн йилликда технология, овқатланиш маданияти ва турмуш тарзи кескин ўзгарди. Афсуски, бу ўзгаришлар фақат қулайликларни эмас, балки янги муаммоларни ҳам келтириб чиқармоқда. Улар орасида энг хавфлиларидан бири – болалар орасида ортиқча вазннинг кескин кўпайишидир. Бу нафақат жисмоний соғлик, балки келажак авлоднинг психологик, ижтимоий ва интеллектуал салоҳиятига ҳам таҳдид солмоқда.

Ортиқча вазннинг замонавий кўриниши

Бугунги кунда ортиқча вазн – бу фақат семизлик эмас, балки организмда ёмон одатларнинг йиллар давомида тўпланишидир. Бундай одатлар бола ҳали мустақил фикрлай олмайдиган ёшда шакллана бошлайди. Катталар томонидан бехосдан берилган нотўғри сигнал — “кўп еса соғлом бўлади”, “қимирлаб юрмагин, ўйнама, чарчайсан” каби гаплар бола танасида нотўғри дастурлашга сабаб бўлади.

Сабаблар: Кўз илғамас илдизлар

1). Дигитал дунёга маҳкумлик

Болалар эрталаб уйғонибоқ экранга қарайди: телефон, планшет ёки телевизор. Ҳатто овқат пайти ҳам мультфильмни ўчириб қўйиш жанжалга сабаб бўлмоқда. Бу эса фаолликнинг камайишига, калорияларнинг эса тўпланишига олиб келади. асрда фарзандни қўлига қурилма бермаслик қийин бўлиши мумкин, лекин назоратсиз бериш ундан ҳам хавфли.

2). Овқатланиш маданиятининг йўқолиши

Fast-фоод, газли ичимликлар, чипс, ширинликлар — булар бугунги бола рационининг муҳим қисмини эгаллаб бўлди. Айниқса, тайёр овқатларнинг арзонлиги ва реклама воситаларида уларнинг “хушбўй, мазали” қилиб кўрсатилиши болалар танловини нотўғри йўналишда шакллантиради.

3). Оилавий ва ижтимоий омиллар

Баъзи оилаларда бола тўйиб овқат емаса, бу эътиборсизлик деб ҳисобланади. Айрим ҳолларда эса аксинча, иқтисодий қийинчиликлар сабабли фойдали ва табиий овқатларга эмас, сунъий ва арзон маҳсулотларга мурожаат қилинади. Буларнинг ҳар иккиси ҳам хавфли натижаларга олиб келади.

4). Стресс ва психологик босим

Замонавий бола замон босимини кичкина елкаларида ҳис қилади. Мактабдаги баҳолар, ота-онанинг кутган натижаси, ижтимоий тармоқдаги солиштиришлар — буларнинг барчаси болани ички босим остида яшашга мажбур қилади. Бу эса овқат орқали ўзини тинчлантиришга олиб келади.

Тадқиқотлар нималарни кўрсатмоқда?

Кўплаб халқаро илмий манбалар бу муаммо жиддий эканини тасдиқлайди:

ЖССТ маълумотига кўра, 5 ёшдан 19 ёшгача бўлган болаларнинг семизлик даражаси 1975 йилдан 2020 йилгача 10 баравар ошган.

CDC (АҚШ) эса болаларнинг деярли 20 фоизи ортиқча вазнга эга эканини қайд этган.

COVID-19 пандемияси даврида эса уйда кўпроқ ўтириш, онлайн таълим ва стресс болалар семизлигини янада кучайтирди.

Бу рақамлар шунчаки статистика эмас, балки ҳар бир рақам ортида соғлиғидан айрилаётган бола, хавотирда яшаётган ота-она турибди.

Семизлик қандай оқибатларга олиб келади? Жисмоний ва руҳий саломатликка таъсири нималарда акс этади? Семизлик – фақат танага эмас, руҳга ҳам оғирлик қилади.

Ортиқча вазн бола ҳаётида қуйидаги муаммоларга сабаб бўлиши мумкин:

Соғлиқ билан боғлиқ хавфлар: қандли диабет, қон босими, юрак касалликлари.

Психологик оқибатлар: ўзига паст баҳо, уятчанлик, жамоадан четлашиш.

Ижтимоий оқибатлар: кулгига қолиш, дўстларча муносабатларнинг йўқолиши.

Ўқишга таъсири: эътибор ва диққатнинг пасайиши, чарчоқ.

Семизликнинг олдини олиш учун нималар қилиш керак?

Бола учун энг яқин намунаси ота-она. Агар ота-онанинг ўзи спорт билан шуғулланмаса, тўғри овқатланмаса — бола қандай қилиб ўрганади?

Мактабларда соғлом овқатланиш бўйича дарслар, спорт машғулотлари, интерактив ўйинлар орқали фарзандлар онгига соғлом ҳаёт тарзи сингдирилиши керак.

Экран қаршисида ўтказиладиган вақт чекланиши ва ўрнига биргаликда сайр қилиш, ўйин ўйнаш одат бўлиши керак.

Газли ичимлик ўрнига мевали сув, чипс ўрнига ёнғоқ, фаст-фоод ўрнига уй шароитида тайёрланган овқат таклиф қилиш — бу кичик, аммо муҳим қадам ҳисобланади.
Бугунги бола — эртанги жамият. Уларнинг соғлом ўсиши фақат шахсий эмас, балки миллий масала ҳамдир. Ортиқча вазн масаласига эътибор қаратмаслик – келажак авлодга нисбатан лоқайдликдир. Ҳар бир ота-она, устоз ва жамият аъзоси бу масъулиятни ҳис қилса, семизлик эпидемиясини тўхтатиш мумкин.

Мақола муаллифи: Мунисахоним Ирисова


саломатлик


														
														Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

Сўнгги ўн йилликда технология, овқатланиш маданияти ва турмуш тарзи кескин ўзгарди. Афсуски, бу ўзгаришлар фақат қулайликлар…
17:21 / 07.05.2025

														
														Уйқу етишмовчилиги – яширин эпидемия

Уйқу етишмовчилиги – яширин эпидемия

Ҳар куни миллионлаб инсонлар телефонга тикилганча, тун ярмида ҳам уйғоқ юришмоқда. Кимдир ишдан чарчаган, кимдир эса ТikTok …
17:23 / 26.04.2025

														
														Гипертония: Беморлар қандай тавсияларга амал қилиши керак?

Гипертония: Беморлар қандай тавсияларга амал қилиши керак?

Гипертония – энг кўп учрайдиган юрак-қон томир касалликларидан бири. Уни ўз вақтида даволамаслик инфаркт, инсульт ва юрак ет…
16:30 / 15.01.2025

														
														“3,5 миллиард одам оғиз бўшлиғи касалликларидан азият чекмоқда” – ЖССТ

“3,5 миллиард одам оғиз бўшлиғи касалликларидан азият чекмоқда” – ЖССТ

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти янги ҳисобот берди. Унга кўра, оғиз бўшлиғи патологиялари — юқумли бўлмаган касалликларнинг …
12:56 / 30.11.2024

														
														Ҳуснбузарларнинг чиқишига сабаб бўладиган маҳсулотлар

Ҳуснбузарларнинг чиқишига сабаб бўладиган маҳсулотлар

Кўп қаҳва ичиш стресс учун масъул бўлган кортизол гормони ишлаб чиқаришни оширади. Шу сабаб ҳуснбузар ва доғларни кўпайтириб…
15:57 / 23.11.2024

														
														ЖССТ: Супербактериялар йилига 1,3 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлмоқда

ЖССТ: Супербактериялар йилига 1,3 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлмоқда

Дунёда инфекцияларнинг антибиотикларга чидамли турлари кўпаймоқда. Бу эса инсоният ҳаёти, саломатлиги ва эпидемиологик вазия…
10:42 / 20.11.2024

														
														Олимлар томонидан саратон бўйича салбий тахминлар эълон қилинди

Олимлар томонидан саратон бўйича салбий тахминлар эълон қилинди

Чарлз Стерт университети олимлари саратон бўйича тадқиқот ўтказишди ва унинг натижалари JAMA Network Open журналида чоп қили…
11:57 / 08.11.2024

														
														Ҳомиладорликда шакар кам ейилса, болада қандли диабетга чалиниш хавфи камаяди

Ҳомиладорликда шакар кам ейилса, болада қандли диабетга чалиниш хавфи камаяди

Euronews нашрининг ёзишича, Канададаги Макгилл университети, АҚШдаги Беркли Калифорния университети ва Жанубий Калифорния ун…
11:30 / 06.11.2024

														
														Ҳаво ифлосланиши бўйича жаҳон антирекорди янгиланди

Ҳаво ифлосланиши бўйича жаҳон антирекорди янгиланди

Покистон пойтахти ҳаво ифлосланиши бўйича антирекордни янгилади.
10:13 / 04.11.2024

														
														Дунёда туберкулёзга чалиниш ҳолатлари ортди

Дунёда туберкулёзга чалиниш ҳолатлари ортди

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти туберкулёз касаллиги бўйича янги ҳисоботни эълон қилди.
14:30 / 03.11.2024

Бу ҳам қизиқ

29 июнь куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

29 июнь куни кутилаётган об-ҳаво маълумоти

29 июнь куни Тошкентда ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик бўлмайди. Шарқдан секундига 5-10 метр тезликда шамол эсади. К…
15:05 / 28.06.2025
АҚШ Олий суди туғилганлик орқали фуқаролик бериш масаласида Трамп қарорини қўллаб-қувватлади

АҚШ Олий суди туғилганлик орқали фуқаролик бериш масаласида Трамп қарорини қўллаб-қувватлади

Ушбу фармон Қўшма Штатлардаги ноқонуний муҳожирларнинг мамлакатда туғилган болаларига фуқаролик беришни тақиқлайди.
14:18 / 28.06.2025
Ногиронлик пенсиялари ҳам фуқаронинг мурожаатисиз тайинланади

Ногиронлик пенсиялари ҳам фуқаронинг мурожаатисиз тайинланади

Ушбу маълумот фуқароларга СМС-хабар кўринишида юборилади.
13:07 / 01.07.2025
1 июлдан Тошкент-Чорвоқ йўналишида автобус қатнови йўлга қўйилади

1 июлдан Тошкент-Чорвоқ йўналишида автобус қатнови йўлга қўйилади

Йўналишда нақд пулда ва банк карталари орқали тўлов амалга ошириш имконияти мавжуд.
13:11 / 29.06.2025
Тошкентда ИИО ходимига пичоқ билан тажовуз қилган шахс ушланди

Тошкентда ИИО ходимига пичоқ билан тажовуз қилган шахс ушланди

Гумонланувчи аввалроқ бошқа бир фуқарога тан жароҳати етказган.
15:01 / 28.06.2025
Ўқишга кира олмаган мактаб битирувчиларини банд этиш бўйича дастур қабул қилинди

Ўқишга кира олмаган мактаб битирувчиларини банд этиш бўйича дастур қабул қилинди

Ўзбекистонда ўқишга кира олмаган мактаб битирувчилари ҳамда техникум ва олийгоҳларни тугатаётган талабаларни банд этиш бўйич…
14:43 / 30.06.2025
Темирйўл чипталари сотувида ортиқча ундирилган тўловлар қайтарилади

Темирйўл чипталари сотувида ортиқча ундирилган тўловлар қайтарилади

“Темирйўлда йўловчи ташиш хизматлари бўйича қўмита чиқарган қарор суд инстанциялари томонидан қўллаб-қувватланди ва қонунбуз…
15:36 / 30.06.2025
Ҳаж зиёратида 8 нафар ўзбекистонлик вафот этди

Ҳаж зиёратида 8 нафар ўзбекистонлик вафот этди

“Жорий йилдаги “Ҳаж-2025” мавсуми давомида Ўзбекистондан 15 мингдан зиёд ҳожиларнинг Ҳаж амалларини тартибли ва намунали адо…
12:17 / 01.07.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!