Антик давр файласуфлари айтганидек: "Ким яшашдан қўрқмаган бўлса, ўша ўлимдан ҳам қўрқмайди". Уларнинг таъкидлашларича, инсон ҳаётини қанча яхши яшаган бўлса, у шунча яхши кексаяр экан. Энг кенг тарқалган қўрқувни биласизми? Энг кўп тарқалган қўрқувлардан бири бу, қариликдан қўрқишдир. Қандай қилиб бу қўрқувни енгиш мумкин?

Ҳаёт тугадими?

Нима учун биз кексаликдан қўрқамиз? Бу саволга ҳар кимда турлича жавоб топилади. Кимдир касалликлардан чўчишини, яна кимдир камбағаллик ёки ёлғизликдан қўрқишини айтади. Айримлар ёшликдаги гўзаллигининг йўқолишига чидай олмайди.

Аммо аслида мазкур қўрқувнинг ўзга, чуқурроқ сабабчиси бор бу - барчасининг ниҳоясига етиши, яъни ўлимдан қўрқишдир. Кўпчилик инсонлар ўлимдан қўрқишини тан олавермайди, ҳатто ўз олдида ҳам. Аслида ўлимдан қўрқиш ҳиссининг ортида инсоннинг бирор бир муҳим нарсани бажаришга улгура олмагани, ҳаёт эса ўз ниҳоясига етиб бораётганлиги ҳақидаги ўйлар яширинган бўлади. Гап имкониятларнинг зое кетганидагина эмас, балки умр инсоннинг ўзи учун яшалмагани ҳақидадир. Масалан, умр фарзандлар ёки иш учун сарфлангану аммо инсоннинг ўзи истаганидек бўлмаган.

Буни тан олиш оғирлиги сабаб кўпчилик қўрқувнинг асл сабабини "ниқоб" остига олишади ва унга турли баҳоналар топишга уринишади. Бироқ бундайларнинг ҳар бири онгостида қўрқувнинг асл сабаби сарфланган ҳаёт эканлигини ҳис этишади. Бунга жавобан эса инсоннинг ўз олдида айбдорлик ҳисси пайдо бўлади. Маълумки, ҳар бир айб жазо талаб этади. Шу сабабли кексаликда инсон ўзига хуш келган нарсаларни ўзидан итариши орқали ўзи чўчиган, ачинарли кексаликни тасаввур қила бошлайди, ўзини тафтиш қилади, эрта ажинларни қидира бошлайди ёки ўзини ёмон ҳис қилаётгандек туюлаверади.

Нима қилиш керак?

• Сиз айнан нимадан қўрқаётганлигингизни аниқлашингиз ва қолган умрингизни ўзингиз истагандай яшашга ҳаракат қилишингиз жуда муҳим. Бироқ ҳаётни бошидан бошлашнинг кераги йўқ. Эртага сиз янги инсон бўлиб қоладиган янги кун келишини кутиб ўтирманг. Ҳозирданоқ яхши яшашга ҳаракат қилиш лозим.

• Аслида ҳақиқатдан ҳам нимани исташингизни англашга ҳаракат қилиш керак. Олдингизга реал мақсадлар қўя олинг. Сиз коинотга уча олмайсиз, аммо яқинроқ жойдаги боғда сайр қила оласиз. Ўзингизни гўё охирги кун яшаётгандек ҳис қилиш ва уни атрофдагилар олдидаги мажбуриятларни унутган ҳолда, ўзингиз истаганингиздек ўтказишга ҳаракат қилиш энг тўғри йўлдир. Кейинги кунларда эса ҳеч бўлмаса битта истагингизни амалга оширишга уриниб кўринг, ҳатто бу жуда арзимасдек бўлса ҳам.

• Ҳақиқатдан ҳам, кексайиш жараёнига бўлган муносабатни бирдан ўзгартириб бўлмайди. Буни аста-секин, қадамба-қадам ўз устингизда ишлаш орқали амалга оширган маъқул. Акс ҳолда, қарилик ҳақидаги ўй-хаёллар билан тўлган жарликка қулаб тушишингиз мумкин.

Йилларингиз кулфатингиз эмас

Бу ҳолатда инсон ўзидаги объектив ўзгаришларни тан олгиси келмайди ва кексайиш жараёнини сезмасликка ҳаракат қилади. У ёшлигидек вақтини спортзалда ўтказади, ҳатто саломатлиги бундай жисмоний ҳаракатларни аввалгидек кўтара олмаса ҳам.

Кўп маблағини ёшартирувчи косметик амалиётларга сарфлайди. Бу каби ҳаракатлар инсоннинг ўзини қабул қила олмаётганлигидан дарак беради. Буларнинг бари энг кенг тарқалган ишончлардан бири, яъни ёшлик инсоннинг энг муҳим қадр-қимматларидан бири, деган фикрга ишонишнинг оқибатидир. Аслида ҳар бир ёш ўз афзалликларига эга, сиз қанча катта бўлсангиз, шунча тажрибангиз ортади, билимлар тўпланади. Бу эса сиз фойдалана олишингиз мумкин бўлган янги имкониятлар эшигини очади ва сиз ёшликда яшаганингиздан кўра анча яхшироқ яшашингиз мумкин. Тўғри, ёшлигингизда ўзингизга ёққандирсиз, аммо энди барчасини борича қабул қилиш вақти келди.

Нима қилиш керак?

• Ҳаёт бир нуқтада турмаслигини тан олишингизга тўғри келади. Ахир сиз мактаб даври жуда зўр ўтганлиги сабаб яна қайта мактабга бора олмайсизку! Аксинча, энг мароқли вақтларни эслаб туриш ва атрофдагилар билан хотираларни баҳам кўриш мумкин. Эсдалик дафтар тутинг, аммо ўтиб кетган қайсидир ёшда михланиб қолишга уринмаган маъқул.

• Шундан кейин ўзингизга савол беринг, сиз учун нима муҳимроқ? Ўзингизни чеклашми ёки ҳаётингизни эҳтиёжларингиз ва имкониятларингизга мос келувчи қизиқарли нарсалар билан тўлдиришми? Булар ўтказиб юборилган имкониятларингизни қайтармайди, аммо бошқача яшашингизга ёрдам бера олади.

Ўлимдан олдин ўлиш!

Бундай ҳолатда инсон ўзига, муайян бир ёшда тўсиқ қўя бошлайди. У барча лаззатлардан воз кечади, ўзидаги касалликларини санаб, ўзини парваришлашдан тўхтайди. Бўлди қаридим, энди менга ярашмайди деб, ўзини бир чеккага тортади.

Бундай хатти-ҳаракатлар сабабчиси, ўлимдан шу даражада қўрқишки, унга ҳаётлигиданоқ тайёргарлик кўришдир. Аммо бундан сизга енгил бўлмайди, балки ўз қийноқларингизни кучайтирганингиз қолади. Қолаверса, бундай "мақсад"дан фойда жуда кам, аксинча бу чорасиз қарияга ҳам руҳий, ҳам молиявий ёрдам беришга мажбур бўлган атрофдагиларнинг сизни бошқара олиш имкониятини камайтиради. Ахир, ҳамма нарсадан воз кечган, "узлатга" чекинган, зерикарли чол билан ким ҳам мароқ билан суҳбатлашгиси келарди?

Нима қилиш керак?

• Энг аввало, сиз нималардан воз кечаётганингиз ва бунинг эвазига нима олаётганлигингиз ҳақида ўйлаб кўриш лозим. Ҳаёт қувончларини қайтариб олишга ҳаракат қилинг. Буни атрофдагилар қилиб беришини эмас, ўзингиз бажаришингиз кераклигини унутманг.

• Бу мушкул ҳолатдан, афсуски, мутахассис ёрдамисиз чиқиб бўлмайди. Ўз-ўзига тўсиқ қўйган инсон атрофдагилар ёрдамига кўпроқ муҳтож бўлади.

Мен сизларга юк бўлмайман!

Айримлар кексайиш жараёнига ортиқча "масъулият" билан муносабат билдиради. Улар кундалик эҳтиёжлари учун сарфланувчи маблағларини ўз дафн маросимига ғамлаб қўйишади. Бундай хатти-ҳаракатлар бу каби инсонларнинг атрофдагилар учун ортиқча юк бўлишдан чўчишидан дарак беради.

Нима қилиш керак?

• Ўзингизга савол беринг, ўлимдан кейинги ҳолатингиз сиз учун шунчалик муҳимми? Наҳотки бу ҳозир яшаётганингиздан ҳам муҳимроқ бўлса? Агар муҳим эмас деб топсангиз, барча сарф-харажатларингизни ҳаётингиз учун сарфлашдан воз кечманг.

• Атрофдагиларга нима исташингиз ҳақида хабар бериб туринг. Йиққан-терганларингизни санаторийга, дам олишга ёки қўшни давлат саёҳатига сарфлашингиз ҳам мумкин. Бу сизни парваришлаётган, сизга қараётган инсонларни сиз ўйлаган ортиқча юкдан вақтинча озод этиш бўлади (агар шундай деб тасаввур қилаётган бўлсангиз, албатта.

• Фойдали
• саломатлик