Klassik kino va ovozsiz filmlarga qiziqmaydiganlar ham, shubhasiz, gʼalati yurish va gʼaroyib shlyapaga ega qahramonni yaxshi tanishadi. Buyuk aktyor va rejissyor Charli Chaplin komediyani haqiqiy sanʼatga aylantira olgan. Uning kulgili qiyofalari koʼpincha drama va koʼzni yoshlantiruvchi sahnalar bilan uygʼunlashtirgan.
Ona vatani – Buyuk Britaniyadan Аmerika Qoʼshma Shtatlariga kelgan Chaplin tez orada kino olamiga kirdi va dunyoga mashhur obrazni yaratdi. Tramp obrazi – bu qarama-qarshiliklarning yorqin namunasidir. Uning keng pochali shim va etiklari bor, lekin juda tor palto va kichkina shlyapa kiyib yuradi. Doimo kir va tartibsiz yursa-da, oʼzini aqlli tutadi. U – hazilkash va xotinboz, lekin shu bilan birga uyatchan va taʼsirchan.
Qahramonimizning faoliyati qisqa metrajli filmlarda kichik aktyor sifatida boshlangan, keyin esa kino tarixidagi eng buyuk mualliflardan biriga aylangan Chaplinning hayotini mukammal aks ettirgan. Uning oʼzi stsenariylar yozgan, film suratga olgan va prodyuserlik qilgan hamda ularda bosh rolni oʼynagan.
1. “Modern times” – “Zamonaviy davr”
Ishlab chiqarilgan yili: 1936 yil. АQSh.
Janr: Oilaviy komediya, drama.
Davomiyligi: 87 daqiqa.
Ushbu filmda Chaplinning qahramoni zavodda ishlaydi, lekin ogʼir mehnat yuki uni asabiy tushkunlikka olib keladi. Psixiatriya shifoxonasida davolangach, uning hayoti pastga qarab ketadi. Keyinchalik qamoqqa tushadi va ozodlikka chiqqach, nima qilishni bilmay sarson boʼladi. Koʼp oʼtmay oʼzi kabi kambagʼal bir qizni uchratadi. Ular birgalikda qiyinchiliklarni yengishlari kerak.
Chaplin yana muhim ijtimoiy mavzularda gapirib, Buyuk depressiya davridagi quyi tabaqalar hayotini koʼrsatdi. Uning xarakteri uchun qamoqda boʼlish osonroq, chunki mexanizatsiyalashgan dunyoda unga mos keladigan kasb yoʼq. Аsl gʼoyaga koʼra, film afishasining yakuni maʼyus koʼrinadi: Chaplin yana kasalxonaga tushadi va qiz rohibaning yoniga boradi. Biroq, Charli finalga optimizm qoʼshib, qahramonlariga imkoniyat berishga qaror qilgan.
Dastlab u ovozli film suratga olmoqchi boʼlgan, ammo Chaplinnig abadiy qahramoni qachondir ekranda gapirishini tasavvur ham qila olmasdi – uning tili pantomima edi. Va shunga qaramay, film oxirida siz uning ovozini eshitishingiz mumkin: Chaplin restoran sahnasida qoʼshiq aytadi. Toʼgʼri, u matnni unutib qoʼyadi, buning oʼrniga goʼyoki chet tilidagi maʼnosiz gaplar eshitiladi. Shunday qilib, taniqli qahramonning birinchi soʼzlari qahramon bilan vidolashuvga aylandi – keyinchalik Chaplin bu tasvirdan uzoqlashadi.
2. “The Great Dictator” – “Buyuk diktator”
Ishlab chiqarilgan yili: 1940-yil. АQSh.
Janr: Komediya, satira, drama.
Davomiyligi: 125 daqiqa.
Ushbu filmda xayoliy Tomaniya davlatidan boʼlgan yahudiy sartarosh urushda jarohat oladi va xotirasini yoʼqotib, uzoq vaqt kasalxonada yotadi. Bu vaqt ichida yahudiylarni yomon koʼradigan va ayni paytda bosh qahramonga juda oʼxshash diktator Аdenoid Xinkel hokimiyatga keladi. Xinkel butun dunyoni zabt etishni xohlaydi, biroq bu vaqtda sartarosh odatdagi hayotga qaytishga ham harakat qiladi.
Bu orqali Ikkinchi jahon urushi boshlanishidan oldin ham Charli Chaplin Gitlerni kinoya qilgan filmni oʼylab topdi. Bunga Chaplin qahramoni tasvirining natsistlar rahbari qiyofasi bilan oʼxshashligi sabab boʼlgan. Chaplin, shuningdek, Yevropada yahudiylarga nisbatan taʼqiblar kuchayganidan juda xavotirda boʼlgan. Natijada u oʼzining ilk ovozli filmini yaratdi, unda “brodyaga” obrazi deyarli oʼtmishda qolib ketdi, ijtimoiy-siyosiy muammolar birinchi oʼringa chiqa boshladi.
Oʼsha paytda Qoʼshma Shtatlar hali ham Germaniya bilan betaraflikni saqlab qolayotgan edi va shuning uchun film umuman tarqalmaydi, degan qoʼrquv boʼlgan.
1941-yilda “Buyuk diktator” bir vaqtning oʼzida beshta nominatsiya boʼyicha Oskarga nomzod boʼldi. Jumladan, “Eng yaxshi film”, “Eng yaxshi stsenariy” va “Eng yaxshi erkak roli”.
3. “Monsieur Verdoux” – “Janob Verdu”
Ishlab chiqarilgan yili: 1947-yil. АQSh
Janr: Komediya, drama, jinoyat.
Davomiyligi: 124 daqiqa.
Oʼttizinchi yillarda Аnri Verdu Parijda ishlagan. Buyuk depressiya davrida u ishdan va barcha jamgʼarmalaridan ayriladi. Endi u nogiron xotini hamda oʼgʼlini boqish uchun firibgar va qotilga aylanib, yolgʼiz ayollarning boyligini egallab oladi.
Ushbu film g‘oyasini Charli Chaplinga yana bir buyuk rejissyor Orson Uyells bergan. Ammo Chaplin syujetni qayta ko‘rib chiqadi va kartina oxirida unga kerakli axloqni berib, yangi qahramonni taqdim etadi.
Bu yerda u “brodyaga” obrazidan butunlay voz kechdi va qora yumor bilan to‘ldirilgan film yaratdi. Tajriba muvaffaqiyatli o‘tganiga qaramay, kartina kassada muvaffaqiyasizlikka uchradi. Syujet yoki suratga olish tufayli emas. Aynan shu vaqtda butun mamlakat Chaplinning siyosiy moyilligi, uning nikohdan tashqari munosabatlari va soliqlar bilan bog‘liq muammolarni muhokama qildi. Jamiyat va tanqidchilar unga qarshi bo‘lib qolgan edi.
4. “Limelight” – “Rampa olovi”
Ishlab chiqarilgan yili: 1952-yil. AQSH.
Janr: Musiqiy drama, melodrama.
Davomiyligi: 137 daqiqa.
Muvaffaqqiyatsizliklardan so‘ng Charli Chaplin o‘zining so‘nggi filmini suratga olish haqida o‘ylay boshladi. Shuning uchun filmlari asosan avtobiografik yo‘sinda bo‘la boshladi.
Filmda 1914-yil – Chaplinning o‘zi Angliyada musiqa zalida ijrochi sifatida endigina ish boshlagan davr voqealari aks ettirilgan. Qahramonning raqqosa bilan munosabati ko‘p jihatdan Charli va Una O’Nilromaniga o‘xshaydi. Sahnada qo‘shiq ijro etayotgan Kalvero (bosh qahramon) ko‘p jihatdan mashhur “brodyaga”ga o‘xshaydi. Bosh qahramon obrazi, Chaplinning so‘zlariga ko‘ra, keksa komediyachi Frenk Tinni ko‘rganidan keyin paydo bo‘lgan bo‘lsa-da, yillar davomida u tomoshabinlar bilan muloqot qilish qulayligini yo‘qotdi va uning chiqishlari har safar yomonroq ko‘rina boshladi.
Chaplin deyarli barcha farzandlari va yaqin qarindoshlarini filmdagi kichik rollarga taklif qilgan. U Edna Purviancye va afsonaviy komediyachi Baster Kiton bilan uzoq yillik hamkorlikda rol ijro etgan.
Ammo film AQSHda suratga olingan bo‘lsa-da, u faqat Yevropada chiqarilgan. Shtatlarda kartina kommunistlarga nisbatan hamdardlik gumonlari va shaxsiy hayotning ommaviy muhokamasi tufayli ko‘rsatilmagan. Rejissyor Londonda kino primeraga borganida, unga AQSHga kirish taqiqlangan. Amerikada esa 20 yildan keyin ko‘rsatila boshladi.
10. “A King in New York” – “Nyu-Yorkdagi qirol”
Ishlab chiqarilgan yili: 1957-yil. Buyuk Britaniya.
Janr: Komediya, drama.
Davomiyligi: 110 daqiqa.
Estroviya mamlakati Shadav ismli qiroli atom energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish loyihasi mamlakatning boshqa hukmron doiralariga mos kelmaganidan keyin Nyu-Yorkka qochib ketdi. U Qo‘shma Shtatlarga qoyil qoladi, lekin tez orada ota-onasi kommunist bo‘lgan, Kongressni haqorat qilgani uchun ikki yilga qamalgan bola –Rupert bilan uchrashadi. Shunda Shadavning “ozodlik yurti” haqidagi illyuziyalari buziladi.
Charli Chaplin AQSHdan ko‘chib ketgach, o‘zining vatani Buyuk Britaniyada birinchi filmni suratga oldi. Buyuk rejissyor yana shaxsiy mavzularga murojaat qildi – u shtatlar aholisi hayotidagi illyuziyalar yo‘q qilish haqida o‘ylay boshladi. Biroq, an’anaviy qahramoni o‘tmishda qolib ketganini va aktyor Chaplin har qanday rolni ijro etishga qodir ekanligini ko‘rsatdi.
Bu uning bosh rolni o‘ynagan eng oxirgi filmi. Keyinchalik Chaplin "Gonkonglik grafinya" filmini ham suratga oldi, ammo unda oddiy epizoddp paydo bo‘lgan xolos.
Ijodini indamas darbadar qahramonni gavdalantirish bilan boshlagan, biroq “Oscar” mukofotiga loyiq ko'rilmagan Charli Spenser Chaplin 1977-yil (88 yosh) Shveysariyada vafot etgan.
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!