18°
Kechasi 7°
Ijtimoiy tarmoqlarda Bosh vazir Aripov joriy yil 2-dekabrda imzolagan hujjat surati tarqaldi. Hujjat matniga ko‘ra, bosh vazir topshirig‘i bilan ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida paxta linti (chigitlangan paxta) xomashyosini eksport qilishni vaqtincha cheklash bo‘yicha topshiriq berilgan.
Mazkur mahsulot eksportining cheklanishida “Farg‘ona Kimyo Zavodi” MChJ, “Global Kamsko Daewoo” MChJ XK va “Baxtteks-Farm” MCHJlarning taklifi inobatga olingan.
Shuningdek, paxta-to‘qimachilik klasterlari ixtiyoridagi mavjud paxta linti xomashyosini kunlik birja savdolariga uzluksiz chiqarilishi ta’minlanadi va mahalliy tovar ishlab chiqaruvchilar tomonidan xarid qilinishida amaliy yordam ko‘rsatiladi.
Mazkur tartib “alohida topshiriq berilguniga qadar” amal qiladi.
Jeonbuk national university magistranti Mirkomil Xolboyev mazkur qarorning mamlakat iqtisodiyotiga ko‘rsatadigan ta’siri haqida yozarkan, mutasaddilar oldiga savol qo‘yadi: “o‘zi aslida kimni himoya qilmoqchimiz?”
“Ko‘p hollarda importni cheklashda ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish degan vaj ko‘rsatiladi. Vaholanki, so‘ngi vaqtlarda ba’zi tovarlar eksportini cheklashga harakat qilish ham ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish deb nomlangan “maska” ortiga yashirilmoqda. O‘zi kimni himoya qilmoqchi hukumat, ichki ishlab chiqaruvchilarnimi yoki tanlab olinganlarnimi?..
Muammo shundaki, bu kabi cheklovlar vaqtincha (hamda yashirin) o‘rnatilsada, uning yomon oqibatlari juda uzoq vaqt saqlanib qolishi mumkin.
Birinchidan, lint xomashyosi eksport qiluvchilar chet ellik hamkorlari bilan tovarni yetkazib berishdan ancha oldinroq shartnomalar tuzadi, vazirning topshirig‘i esa kutilmaganda qabul qilinishi natijasida lint eksport qiluvchi firmalar shartnomalarini buzishiga to‘g‘ri keladi. Hamda chet ellik hamkorlarning aksariyati shartnomani bajarolmagan firmalar bilan keyinchalik qayta ishlashdan bosh tortadi.
Eng yomon holat esa eksport uchun to‘lov amalga oshirilgandan keyin cheklovning joriy qilinishi (ba’zi eksporterlarda shunday muammo bo‘lmoqda ekan). Bunday holat ham eksporter firmalarning hamkorlarini butunlay yo‘qotishiga olib keladi, albatta.
Men bir jihatga hecham tushunmayman, axir xomashyo narxining o‘sishidan faqat bizning tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchilar zarar ko‘rayotgani yo‘qku, huddi bizning ishlab chiqaruvchilar kabi chet ellik ishlab chiqaruvchilar ham yuqori narxda xomashyo sotib olishga majbur bo‘lmoqda. Xomashyoning narxi teng bo‘lgan holatda ham bizning tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchilar, masalan, Xitoy yoki Turkiyaga nisbatan nisbiy ustunligini saqlab qoladiku. Axir bu soha ishchi kuchini ko‘proq talab qiluvchi soha hisoblanadi, hamda bizda ishchi kuchi shartli Xitoy yoki Turkiyaga nisbatan karrasiga arzonroq.
Bundan tashqari, nima uchun tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchilarga yoqadigan bu kabi topshiriqlar xomashyo ishlab chiqaruvchilarga zarar yetkazishi haqida umuman o‘ylanmaydi. To‘g‘ri, qisqa muddatda tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchilar ichki bozorda xomashyoni arzonroq sotib olishga erishadi, ammo hukumatning qarorlariga bo‘lgan ishonchsizlik hamda ichki bozordagi rentabellikning pasayishi natijasida xomashyo ishlab chiqaruvchilar bozorni tark eta boshlaydi. Uzoqroq muddatda bozor muvozanati yana yuqoriroq narxdagi muvozanatga qaytadi hamda bu ichki tayyor kiyim ishlab chiqaruvchilarga hech qanday naf bermaydi (uzoq muddatda). Ammo o‘sha vaqtda eksporti cheklangan tovarning eksporti butunlay yo‘qotilgan bo‘ladi.
O‘zi aslida hukumat ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilmoqchi emas, balki faqat tanlab olingan ishlab chiqarish bo‘g‘inlari yoki alohida tanlab olingan ishlab chiqaruvchilarni himoya qilmoqchi va qilmoqda, xolos. Bizga esa, oxirgi 30 yilda umuman ishlamagan hamda tor doira manfaatini himoya qiladigan qaror (yoki topshiriq)lar emas, balki butun xalqning farovonligini oshiradigan siyosat kerak. Umumiy farovonlikni oshiradigan siyosat esa ba’zida hech nima qilmaslikdan iborat, xolos. Tashqi savdoda esa umuman hech nimaga aralashmaslik ko‘pchilik uchun aynan eng to‘g‘ri qaror bo‘lar edi.
