$
12557.56 UZS
-34.15
159.44 UZS
-0.74
14809.13 UZS
-12.57
43° Kechasi 27°

Uyqusizlik inson salomatligi uchun qanchalik xavfli?

15:58 / 19.09.2023

Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, dunyo aholisining 30 foizi 8 soatdan kam uxlaydi. Agar inson yetarli miqdorda dam olmasa, bu diqqatni jamlash va ma’lumotni eslab qolish qobiliyatiga ta’sir qiladi. Shuningdek, inson uyqusiz holatda qancha uzoq vaqt qolsa, tanada ko‘proq o‘zgarishlar yuz bera boshlaydi.

Odamlar yoshi, sog‘lig‘i, turmush sharoiti va ovqatlanishiga qarab uyqusizlikka turlicha toqat qiladilar. Masalan, bolalar va o‘smirlar kattalarga qaraganda ko‘proq uyquga muhtoj. Bolalikdagi uyqusizlik yomon o‘qish qobiliyatiga, muloqot va ijtimoiylashuvdagi muammolarga, salbiy odatlar va xavfli munosabatlarning rivojlanishiga, jismoniy o‘sish va rivojlanishning kechikishiga olib kelishi mumkin.

Aksariyat odamlar 24 soatlik uyqusizlikdan keyin quyidagi alomatlarni his qila boshlaydilar.

Tana harorati pasayadi;
stress gormonlari darajasi: kortizol va adrenalin ortadi;
qon shakar darajasi ko‘tariladi (insulin darajasi pasayadi);
mushaklarda kuchlanish paydo bo‘ladi;
uyqu va dam olishning tabiiy aylanishi buziladi, bu o‘sishni, ishtahani, metabolizmni va immunitetni tartibga soluvchi gormonlar ishlab chiqarishni buzadi;
ko‘rish va eshitish yomonlashadi;
dunyo haqidagi tasavvur o‘zgara boshlaydi.

Bunday holatda miya stress ostida bo‘ladi, shuning uchun u energiyani tejashga harakat qiladi va “mahalliy uyqu” holatiga kiradi – ba’zi neyronlarni vaqtincha o‘chiradi. Shu sababli, uyquchanlik va asabiylashish paydo bo‘ladi, diqqatni jamlash, muvofiqlashtirish, fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyati yomonlashadi, shuningdek, xotira yomonlasha boshlaydi. Ishtaha va yuqori kaloriyali ovqatlarga bo‘lgan ishtiyoq kuchayadi.

Kaliforniyalik psixiatrlar tadqiqotlariga ko‘ra 30 soat uyqusizlikdan so‘ng, odamlar his-tuyg‘ulari yanada yomonlashadi.

Ma’lumki, inson qanchalik uzoq vaqt uyg‘oq bo‘lsa, uyqu yetishmasligining salbiy ta’siri shunchalik kuchli bo‘ladi. Ikki kundan so‘ng kuchli charchoq paydo bo‘ladi. Shu sababli, miya beixtiyor mikro uyquga kira boshlaydi, ya’ni bir necha soniya davom etadigan to‘liq ongni yo‘qotishning qisqa davrlari.

Uyqusizlik davri uzaya boshlagani sari, salbiy ta’sirlar shunchalik kuchli bo‘ladiki, inson hushyorlikni batamom yo‘qotadi.
Ruhiy buzilishlar paydo bo‘lishi mumkin: paranoya, psixoz, depressiya.
Aqliy qobiliyatlar shu darajada kamayadiki, hatto oddiy ishlarni ham bajarish qiyin.
Odamda xotira muammolari bor. Misol uchun, u harakatning o‘rtasida nima qilayotganini unutishi mumkin.
Dunyo idroki o‘zgaradi: gallyusinatsiyalar va illyuziyalar paydo bo‘ladi.

Inson uyqusiz qancha vaqt yashashi mumkin?

Bu haqda aniq aytish qiyin. Hushyor turish bo‘yicha eng mashhur rekordchi Rendi Gardner hisoblanadi. U 1963-1964 yil qishda maktabdagi ilmiy loyiha doirasida 264 soat uxlamagan, ya’ni 11 kun.

Rendi hushyor turish uchun hech qanday kimyoviy stimulyator qabul qilmadi. Garchi uning jismoniy holati yaxshi bo‘lsa-da, uxlamaslik aqliy qobiliyatiga katta ta’sir ko‘rsatgan.

Uyqusizlikning to‘rtinchi kunida Gardnerda gallyusinatsiya kuzatila boshlagan: u o‘zini Amerika futbol ligasi o‘yinchisi sifatida tasavvur qilib, yo‘l belgisini odam deb o‘ylagan.

Ushbu eksperiment natijalarini Arizonalik psixiatrlar o‘rganishdi. Ular Rendi Gardnerning miyasi ba’zi neyronlarni navbatma-navbat o‘chirish va yoqish orqali doimiy uyg‘oqlikka moslashgan degan xulosaga kelishdi. Ushbu tajribadan so‘ng Ginnesning rekordlar kitobi bunday yutuqlarni qayd etishni to‘xtatdi.

Shunga qaramay, Gardnerning rekordini yangilashga urinishlar davom etdi. 2007 yilda 42 yoshli britaniyalik Toni Rayt 274 soat uyqusiz yashadi, biroq unda salbiy alomatlar nisbatan kamroq kuzatilgan.

Hatto doimiy ravishda me’yordan kam uxlash ham inson salomatligi uchun zararli. Biroq nazorat qilinadigan uyquni cheklash tananing normal faoliyat va dam olish davriga qaytishiga yordam beradi. Kognitiv xulq-atvor terapiyasi bilan birlashtirilganda, bu davolash usuli samarador ekani isbotlangan.

Ba’zan ish, imtihon yoki qiziqarli teleserial uchun dam olish vaqtini qurbon qilishimiz haqiqat. Ammo shuni unutmaslik kerakki, yetarli uyqu bizning sog‘lig‘imiz uchun zarur shartlardan biridir.


Lifestyle


														
														Shoshilinch hayotdan sokinlik sari: “Slow living” nima va nega hozir buning ayni payti?

Shoshilinch hayotdan sokinlik sari: “Slow living” nima va nega hozir buning ayni payti?

Sekin hayot (slow living) nima?“Slow living” — bu har bir kunni, har bir harakatni, har bir daqiqani ongli ravishda yashash …
12:18 / 26.05.2025

														
														Uy bekalari uchun motivatsion tavsiyalar

Uy bekalari uchun motivatsion tavsiyalar

Uy bekasi bo‘lish — bu oddiylikda mukammallik yaratish san’atidir. Uy bekalari — oilaning yuragi, muhitning me’mori.
15:19 / 30.04.2025

														
														“Kalmar o‘yini” seriali aktrisasi saratondan vafot etdi

“Kalmar o‘yini” seriali aktrisasi saratondan vafot etdi

“Kalmar o‘yini” serialining ikkinchi mavsumida sobiq politsiya xodimi Xvan Chjun-Xoning onasi rolini ijro etgan aktrisa Li J…
09:46 / 04.02.2025

														
														Nonushta uchun eng zararli oziq-ovqatlarning ro‘yxati bilan tanishing

Nonushta uchun eng zararli oziq-ovqatlarning ro‘yxati bilan tanishing

Balansli nonushta qilish yaxshiroq umumiy ovqatlanish bilan bog‘liq bo‘lib, tanangizni ruhiy va jismoniy qiyinchiliklarni ye…
13:32 / 25.01.2025

														
														Insayder iPhone 17 Pro dizayni va xususiyatlari haqida ma’lumot berdi

Insayder iPhone 17 Pro dizayni va xususiyatlari haqida ma’lumot berdi

Flagman nafaqat innovatsion kamera, balki odatiy standartlarni o‘zgartiruvchi noyob orqa panel dizaynini ham oladi.
11:13 / 25.01.2025

														
														Rossiyada kriptosaunalar ishlab chiqildi: ular sizni isitib qo‘yadi va kripto pul oladi

Rossiyada kriptosaunalar ishlab chiqildi: ular sizni isitib qo‘yadi va kripto pul oladi

Sankt-Peterburgdagi Luxury World Spa kompaniyasi “Kriptosauna” loyihasini taqdim etdi. Yangi mahsulot ASIC (kriptovalyuta qa…
10:35 / 25.01.2025

														
														Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni to‘xtatishning foydasi bo‘ldimi?

Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni to‘xtatishning foydasi bo‘ldimi?

Ushbu tadqiqot amalga oshirilgandan so‘ng o‘quvchilarning ko‘rsatkichlari oshgan.
15:29 / 18.01.2025

														
														2025-yilda qanday krossovkalar moda bo‘ladi?

2025-yilda qanday krossovkalar moda bo‘ladi?

Krossovkalar hech qachon modadan qolmaydigan, qulay oyoq kiyim hisoblanadi. Faqatgina har yili ularning qaysidir turi, ayniq…
13:02 / 16.01.2025

														
														Takchi – Koreyaning mashhur an’anaviy o‘yini

Takchi – Koreyaning mashhur an’anaviy o‘yini

Takchi – bu Koreya madaniyatida bolalar va kattalar orasida mashhur bo‘lgan o‘yin bo‘lib, oddiy, ammo qiziqarli! O‘yin uchun…
16:09 / 15.01.2025

														
														2024-yilda eng yuqori daromad keltirgan filmlar ro‘yxati

2024-yilda eng yuqori daromad keltirgan filmlar ro‘yxati

2024-yil kino sanoati uchun juda muvaffaqiyatli yil bo‘ldi. Ko‘plab kutilgan premyeralar va kutilmagan xitlar tomoshabinlarn…
15:40 / 15.01.2025

Bu ham qiziq

“Maktab – texnikum (litsey) – universitet” tamoyili asosida kadrlarni tayyorlash yo‘lga qo‘yiladi

“Maktab – texnikum (litsey) – universitet” tamoyili asosida kadrlarni tayyorlash yo‘lga qo‘yiladi

Qarorga ko‘ra, 2025/2026-o‘quv yilidan tegishli ta’lim dasturlari bo‘yicha amaliy mashg‘ulot va laboratoriya ishlarining kam…
10:49 / 02.07.2025
Shomurodovning yangi jamoasi ma'lum

Shomurodovning yangi jamoasi ma'lum

Futbolchi Turkiya chempionatidagi grand klub safiga o'tadi
23:16 / 03.07.2025
4-iyul kuni kutilayotgan ob-havo ma’lumoti

4-iyul kuni kutilayotgan ob-havo ma’lumoti

4-iyul kuni Toshkentda havo biroz bulutli bo‘ladi, yog‘ingarchilik bo‘lmaydi. Sharqdan sekundiga 3-8 metr tezlikda shamol es…
15:39 / 03.07.2025
Donald Tramp Suriyaga qarshi sanksiyalarni bekor qildi

Donald Tramp Suriyaga qarshi sanksiyalarni bekor qildi

AQSh prezidenti Donald Tramp, may oyi o‘rtalarida Suriyaning yangi yetakchisi Ahmad ash-Sharaa bilan uchrashuvi oldidan berg…
11:06 / 01.07.2025
AQSh urushdan chiqmoqda, Oq uy Ukrainaga o‘q-dorilar yetkazib berishni to‘xtatdi

AQSh urushdan chiqmoqda, Oq uy Ukrainaga o‘q-dorilar yetkazib berishni to‘xtatdi

“AQSh uchun Ukraina endi ustuvor yo‘nalish emas, Vashington tashqi siyosatining markazida ham emas”, — dedi Ukraina Oliy Rad…
09:30 / 03.07.2025
“Sevimli” telekanali jarimaga tortildi

“Sevimli” telekanali jarimaga tortildi

Telekanal mualliflik huquqini buzganligi aytilmoqda.
12:52 / 03.07.2025
Ukraina dronlari Ijevskdagi korxonaga hujum qildi

Ukraina dronlari Ijevskdagi korxonaga hujum qildi

Ma’lumot uchun, Ijevsk Rossiya Federatsiyasidagi Udmurtiya Respublikasining poytaxti hisoblanadi. Shahar mashinasozlik va qu…
14:42 / 01.07.2025
Yekaterinburgda hibsga olingan ozarbayjonliklarga ayblov e’lon qilindi

Yekaterinburgda hibsga olingan ozarbayjonliklarga ayblov e’lon qilindi

Ular odam o‘ldirish va suiqasd kabi bir qator og‘ir jinoyatlarda ayblanmoqda.
12:03 / 03.07.2025
Mirziyoyev Ozarbayjonga jo‘nab ketdi

Mirziyoyev Ozarbayjonga jo‘nab ketdi

O‘zbekiston yetakchisi Xonkendi shahrida o‘tkaziladigan Iqtisodiy hamkorlik tashkilotining navbatdagi sammitida ham ishtirok…
11:19 / 02.07.2025
Toshkentda elektromobil yonib ketdi

Toshkentda elektromobil yonib ketdi

Hozirda yong‘in sababi va keltirilgan moddiy zarar miqdori aniqlanmoqda.
10:02 / 02.07.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!