$
12591.71 UZS
-84.4
160.18 UZS
-1.38
14821.70 UZS
-153.86
40° Kechasi 25°

Yer yuzida 5 ta eng muhim resurs butunlay tugash arafasida

12:01 / 18.04.2023

Yaqin orada Yer sayyorasida 5 ta eng kerakli resurs tugashi mumkin. Ularning muqobili yo‘q va boshqasi bilan almashtirib bo‘lmaydi, shuning uchun tashvishlanishni boshlash vaqti keldi.

1. Geliy

Qat’iy aytganda, geliy koinotda mavjud ikkinchi eng ko‘p tarqalgan gazdir –faqat vodorod undan ko‘proq. Aynan shu ikki elementdan yulduzlar, gaz gigantlari, tumanliklar hosil bo‘ladi va bizdan uzoqda joylashgan osmon jismlarini farqlash mumkin.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Biroq, Yerdagi geliy zahiralari juda cheklangan. Sababi oddiy: u shunchalik yengilki, atmosferada uzoq vaqt qola olmaydi va koinotga uchadi.

Tasavvur qiling: siz sharni geliy bilan to‘ldirasiz, uni qo‘yib yuboring va u yorilib ketguncha yuqori va balandroqqa ko‘tariladi. So‘ng uning qoldiqlari qaytib tushadi, gaz esa koinotga uchadi.

2010-yilda Nobel mukofoti sovrindori kimyogar Robert Richardson geliy tugab borayotganidan ogohlantirgan edi. U ushbu gaz taxminan o‘ttiz yilgina mavjud bo‘lishini bashorat qilgan.

To‘g‘ri, 2016-yilda Tanzaniyaning Sharqiy Afrika Rift vodiysidagi vulqon jinslarida geliyning yirik konlari topilgan, ammo baribir bu resurs tabiatda kamdan-kam uchraydi va uni qadrlash kerak.

Geliy tibbiy asbob-uskunalar ishlab chiqarish uchun kerak – xususan, MRT apparatlarini sovutish, optik tolalar, mikrochiplar va boshqa ko‘plab muhim narsalarni yaratish uchun. Shu sabab uni sharlarga quyish aqlsizlikdir.

2. Fosfor

Fosfor yer qobig‘ida ham, tirik organizmlarda, shu jumladan insonda ham mavjud. Ammo konsentrlangan shakllarda u kam. Ushbu elementni sanoat yo‘li bilan qazib olishning yagona yo‘li fosfat rudalarini qazishdir va bu masalada yetakchilar Marokash, Xitoy, Misr, Jazoir va Suriyadir.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Fosfor, shuningdek, o‘g‘itlar va oziq-ovqat qo‘shimchalarini ishlab chiqarish uchun zarurdir. Bundan tashqari, po‘lat ishlab chiqarishda muhim komponent hisoblanadi.

Umuman olganda fosfatlarning zahiralari cheklangan. Olimlar ular biz uchun qancha vaqt yetarli bo‘lishi haqida turli xil taxminlarni aytishadi: ba’zilari 100 yoki hatto bir necha yuz yilga yetishini bashorat qilsa, boshqalar foydali depozitlar 50 yil ichida tugashini ta’kidlaydi.

O‘sha vaqtgacha yangilari topiladimi va ular tijorat nuqtai nazaridan rivojlanish uchun foydali bo‘lishi mumkinligini hech kim bashorat qila olmaydi.

Ammo yaxshi yangilik bor: odamlar va hayvonlar o‘zidan deyarli 100 foiz fosfor chiqaradi. Ya’ni o‘rta asrlardagi kabi, uni tabiiy o‘qitdan ajratib olish mumkin. Bu, albatta, juda qimmatga tushadi, ammo qishloq xo‘jaligidagi global inqirozga qarshi turish uchun arziydi.

3. Qum

Bu xususda gap ketganda, albatta, Yer yuzida yetarli miqdorda qum borligini aytish mumkin. Lekin aslida unday emas. Qum shunchalik kamki, BMT 2022-yilgi muntazam hisobotida sayyoradagi tuproqni saqlab qolishga chaqirdi.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Tashkilot hisobotiga ko‘ra, har yili taxminan 50 milliard tonna qum va shag‘al sarflanadi, ya’ni Yer sayyorasi atrofida kengligi va balandligi 27 metr bo‘lgan devor qurish uchun yetarli. Bu shunchaki aql bovar qilmaydigan miqdor!

Qum sayyorada suvdan keyin ikkinchi eng ko‘p ishlatiladigan resursdir. U neft va gazdan ko‘ra ko‘proq talabga ega. Qum beton, asfalt va shisha yaratish uchun kerak – busiz insoniyat qurilish materiallariga ega bo‘lmaydi.

To‘g‘ri, Sahroi Kabirda ulkan miqdordagi qum zaxiralari mavjud. Lekin bunday qum qurilish uchun mos emas. Shamol esadi, qum donalari yumaloq bo‘lib qoladi. Shu sababli, ular bir-biriga yopishish qobiliyatini yo‘qotadi.

Insoniyatga daryolarning qirg‘oqlarida, kanallarda va tekisliklarda, shuningdek, ko‘llar va dengizlarning tubida joylashgan suv bilan aylanadigan qum kerak. Uni qazib olish juda qiyin. Xabarlarga ko‘ra, ma’lum mamlakatlarda hatto mafiya ham bu resursni keyinchalik qayta sotish uchun o‘g‘irlaydi. Buning oldini olishga harakat qilayotgan raqobatchilar va eko-faollar shunchaki yo‘q qilinadi.

Agar qum o‘rnini bosadigan resurs bo‘lmasa, kelajakda insoniyat kamroq qurilish qilishga majbur bo‘ladi. Yoki boshqa materiallarni sinab ko‘rish vaqti yetgandir.

4. Nodir tuproq elementlari

Noyob tuproq elementlari deb ataladigan 17 ta metal mavjud. Ular shuningdek, har xil o‘ziga xos nomlarga ega, masalan, disprosiy, itriy, tuliy, terbiy, yevropiy va boshqalar. Biroq ularning miqdori keskin kamayib bormoqda.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Noyob tuproq elementlari yoki lantanoidlar sanoatning turli sohalarida zarur: aynan ulardan smartfonlar, televizorlar va avtomobillar uchun plomba tayyorlanadi. Bundan tashqari, ular tibbiyotda, xususan, saraton kasalligini davolashda, shuningdek, yadro va kimyo sanoatida kerak.

Ushbu metallarning xossalari elektronikani miniatyura qilish imkonini beradi – ularsiz sizning smartfoningiz butun boshli xonaning o‘lchamiga teng bo‘lar edi.

To‘g‘risini aytganda, noyob tuproq metallari unchalik kam emas – ular tabiiy elementlarning deyarli beshdan bir qismini tashkil qiladi va ular yer qobig‘ida misga qaraganda ko‘proq. Yana bir narsa shundaki, ularni qazib olish va qayta ishlash juda murakkab, ko‘p vaqt talab etiladi va ko‘pincha iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas.

Bugungi kunda bu borada Xitoy va Avstraliya yetakchilik qilmoqda, ammo ularning zahiralari tugaydi. Oson mavjud bo‘lgan noyob elementlarning yetishmasligi kelgusi yillarda smartfonlar va grafik kartalar narxining keskin oshishiga olib kelishi mumkin.

To‘g‘ri, vaziyatni Grenlandiya tuzatishi mumkin – ma’lum bo‘lgan lantanoid konlarining 25 foizi u yerda to‘plangan. Noyob yer elementlarini qazib olish bo‘yicha Kanada kompaniyasi “Neo Performance” ularni ishlab chiqish huquqini allaqachon qo‘lga kiritgan, ammo orolning zaxiralari yetarlimi yoki yo‘q bu asosiy masala.

5. Suv

Suv hayot manbai bo‘lib, quruqlikdan ko‘ra kattaroq hududni egallagan. U sayyora yuzasining 71 foizini qoplaydi. Ammo, aslida, dunyoda odamlar uchun mos keladigan suv unchalik ko‘p emas.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

AQSH Geologiya xizmati va Okeanografiya Instituti tomonidan yaratilgan yuqoridagi rasmga qarang, Yer sayyorasi okeanlarsiz xuddi shunday ko‘rinishga ega bo‘lar edi.

Shimoliy Amerika ustidagi katta ko‘k shar sayyoradagi barcha suv zaxiralari hisoblanadi. Ular hatto atmosferadagi bug‘ va yerosti manbalarini ham o‘z ichiga oladi. Kichikroq to‘p bu toza suv. Juda kichik nuqta esa bu yerosti gorizontlarini hisobga olmagan holda ko‘llar va daryolarning tarkibi – akviferlar.

Bunday vizualizatsiya bilan yerda chuchuk suv tuganmas deya aytish mushkul.

NASA’ning “Grace” sun’iy yo‘ldoshlari yordamida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, insoniyat uchun ichimlik suvining asosiy manbai bo‘lgan yer osti suvlari tez kamayib bormoqda. Irvindagi Kaliforniya universiteti olimlari hisobotiga ko‘ra, 2003-yildan buyon sayyoradagi 37 ta eng yirik suvli qatlamlardan 21 tasida ularning zaxiralari sezilarli darajada qisqargan va ulardan 13 tasi deyarli tugab bo‘lgan.

5 ресурсов на Земле, которые стремительно истощаются

Suvga bo‘lgan talab faqat ortib bormoqda. Yangi suyuqlikning ko‘p qismi – deyarli 70 foizi qishloq xo‘jaligida ishlatiladi, ammo u energiya uchun ham kerak – ko‘mir va yadro. Bularning barchasi dunyo aholisining yarmi, ya’ni 4 milliard kishi suv tanqisligidan aziyat chekishiga olib keladi. Insoniyat ushbu resursni tejashning yangi, samaraliroq usullarini izlashi kerak.

Bundan tashqari chuchuk suvning katta qismi to‘plangan Antarktida muzlari ham erib ketish xavfi ostida. Umuman olganda, iltimos, suvni tejashni unutmang.


Foydali


														
														Telefonlarning hayotimizga va ruhiyatimizga ta’siri

Telefonlarning hayotimizga va ruhiyatimizga ta’siri

Mobil telefonlar allaqachon hayotimizning ajralmas qismiga aylanishga ulgurgan. Kun davomida bu qurilma qo‘limizda turadi.
15:23 / 23.01.2025

														
														Zumerlar aslida kim?

Zumerlar aslida kim?

Bugungi axborot davrida ko‘plab yangidan yangi atamalar paydo bo‘lmoqda yoki eski atamalar ijtimoiy tarmoqlarning rivojlanis…
10:31 / 23.11.2024

														
														Temuriy malika Gulbadanbegim kim edi?

Temuriy malika Gulbadanbegim kim edi?

Temuriylar sulolasi deganda judayam katta tarix ko‘z oldimizga keladi. Temuriylar sulolasi tarixda ikkita muhim imperiya – E…
16:54 / 13.11.2024

														
														Odamlar is gazidan nega zaharlanadi?

Odamlar is gazidan nega zaharlanadi?

FVV mas’uli qanday qilib is gazidan zaharlanish yuzaga kelishi hamda u nega inson o‘limiga olib kelishini tushuntirdi.
11:02 / 09.11.2024

														
														Tabiiy mahsulotlar yordamida ona sutini ko‘paytirish mumkin

Tabiiy mahsulotlar yordamida ona sutini ko‘paytirish mumkin

Yangi oq uzum. Bir kunda ikki hissa yangi oq uzum iste’mol qilish ona sutini ko‘paytiradi.
15:18 / 02.11.2024

														
														Baliq yeyishning foydalarini bilib oling

Baliq yeyishning foydalarini bilib oling

Haftasiga 2 bo‘lak baliq go‘shti iste’mol qilganlarda o‘lim xavfi 3 martadan 1 martagacha kamayishi mumkin. Yurak kasallikla…
15:15 / 02.11.2024

														
														Ovqatni yaxshilab chaynab yeyishning foydalarini bilib oling

Ovqatni yaxshilab chaynab yeyishning foydalarini bilib oling

Taomni yaxshi chaynagan, kam chaynaganga nisbatan kam yeb-ichadi. Chunki taom quvvatini kamchiliksiz qabul qilgan bo‘ladi.
11:33 / 31.10.2024

														
														Barmoqlaringizni massaj qilib turing, chunki…

Barmoqlaringizni massaj qilib turing, chunki…

Bosh barmoq massaj qilinganda, miya faoliyati kuchayadi va bosh og‘rig‘i yengillashadi;Ko‘rsatkich barmoq massaj qilinganda …
11:10 / 28.10.2024

														
														Kundalik hayotingizda qancha miqdorda go‘sht yeyishingiz kerakligini bilib oling

Kundalik hayotingizda qancha miqdorda go‘sht yeyishingiz kerakligini bilib oling

Go‘sht iste’mol qilishning normasi turli omillarga, jumladan yosh, jismoniy faollik darajasi va umumiy sog‘lig‘ingizga bog‘l…
10:56 / 28.10.2024

														
														Ibn Sino non haqida nimalar degan edi?

Ibn Sino non haqida nimalar degan edi?

Non tuzli, yaxshi oshirilgan bo‘lishi, tandirda yaxshi pishirilishi, bir kechadan keyin yeyilishi kerak.
17:37 / 27.10.2024

Bu ham qiziq

Ziplayn va kanatli park qurish rejalashtirilgan tuman va shaharlar ro‘yxati e’lon qilindi

Ziplayn va kanatli park qurish rejalashtirilgan tuman va shaharlar ro‘yxati e’lon qilindi

O‘zbekistonda tadbirkorlik subyektlarining tog‘li va cho‘l hududlarda ziplayn xizmatlari va kanatli park (taypark) ekstremal…
16:46 / 29.06.2025
Ozarbayjon Rossiyada fuqarolarining vafot etishi yuzasidan jinoiy ish qo‘zg‘atdi

Ozarbayjon Rossiyada fuqarolarining vafot etishi yuzasidan jinoiy ish qo‘zg‘atdi

Bu haqda Ozarbayjon Bosh prokuraturasi matbuot xizmatiga tayanib, Qafqazinfo xabar berdi.
16:51 / 01.07.2025
Shavkat Mirziyoyev Gurbanguli Berdimuhamedovni tavallud kuni bilan qutladi

Shavkat Mirziyoyev Gurbanguli Berdimuhamedovni tavallud kuni bilan qutladi

Turkman xalqining milliy yetakchisi O‘zbekiston Prezidentiga Turkmaniston Prezidenti Serdar Berdimuhamedovning salomini yetk…
16:24 / 29.06.2025
O‘qishga kira olmagan maktab bitiruvchilarini band etish bo‘yicha dastur qabul qilindi

O‘qishga kira olmagan maktab bitiruvchilarini band etish bo‘yicha dastur qabul qilindi

O‘zbekistonda o‘qishga kira olmagan maktab bitiruvchilari hamda texnikum va oliygohlarni tugatayotgan talabalarni band etish…
14:43 / 30.06.2025
Toshkentda elektromobil yonib ketdi

Toshkentda elektromobil yonib ketdi

Hozirda yong‘in sababi va keltirilgan moddiy zarar miqdori aniqlanmoqda.
10:02 / 02.07.2025
Qimmatbaho metallarga oid huquqbuzarliklar to‘g‘risida xabar bergan shaxslar rag‘batlantiriladi

Qimmatbaho metallarga oid huquqbuzarliklar to‘g‘risida xabar bergan shaxslar rag‘batlantiriladi

YATTlarga zargarlik buyumlarini sotish faoliyati bilan shug‘ullanishga ruxsat etiladi.
16:50 / 30.06.2025
Temiryo‘l chiptalari sotuvida ortiqcha undirilgan to‘lovlar qaytariladi

Temiryo‘l chiptalari sotuvida ortiqcha undirilgan to‘lovlar qaytariladi

“Temiryo‘lda yo‘lovchi tashish xizmatlari bo‘yicha qo‘mita chiqargan qaror sud instansiyalari tomonidan qo‘llab-quvvatlandi …
15:36 / 30.06.2025
Mirziyoyev Ozarbayjonga jo‘nab ketdi

Mirziyoyev Ozarbayjonga jo‘nab ketdi

O‘zbekiston yetakchisi Xonkendi shahrida o‘tkaziladigan Iqtisodiy hamkorlik tashkilotining navbatdagi sammitida ham ishtirok…
11:19 / 02.07.2025
Eron AQSh hujumlarini zaif deb hisoblaydi

Eron AQSh hujumlarini zaif deb hisoblaydi

Gazeta bu ma’lumotni AQSh maxsus xizmatlariga yaqin bo‘lgan to‘rt manbasiga tayanib bergan. Nashr ma’lumotlariga ko‘ra, avia…
14:26 / 30.06.2025
Andijonda aholi xonadonlaridan birida yong‘in sodir bo‘ldi

Andijonda aholi xonadonlaridan birida yong‘in sodir bo‘ldi

Hozirda yong‘in sodir bo‘lish omillari va moddiy zarar miqdori aniqlanmoqda.
17:34 / 29.06.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!