Иш ёки ўқишдаги муаммолар, пул етишмаслиги, севган инсонингизга боғлиқ ташвишларнинг барчаси стресс ва ёмон кайфиятга сабаб бўлиши мумкин. Тўғри, қисқа муддатли стресс ҳолати танангизга зиён етказмаслиги аниқ. Аммо мунтазам равишда тушкунлик кайфиятида юрсангиз, бу умумий ҳолатингизга ҳам таъсир этмасдан қолмайди ва танангиз онгга ёрдам сўраб сингаллар юборади. Хўш, ушбу сигналларнинг нимадан иборат эканлигини қандай тушунса бўлади?

Саломатлик билан боғлиқ ушбу жараённи ўз вақтида аниқлаш учун нима қилиш керак? Бизнинг ушбу мақоламиз орқали айнан шу белгилар ҳақида билиб олишингиз мумкин.

1. Иштаҳангиз ўзгарди.

Тасодифан ҳаддан ташқари кўп миқдордаги таом истеъмол қилишга мойиллик сезсангиз ёки аксинча сизда бутунлай иштаҳа йўқолиши ҳолати кузатилса, тушунингки, жисмоний ва руҳий саломатлингиз анча ўзгарган. Сизда чуқур тушкунлик ҳолати кузатилмоқда. Клиник руҳшунос, доктор Дебори Автоннинг айтишича, инсонлар стресс вақтида бутунлай иштаҳадан қолиши ёки аксинча кўпроқ овқат истеъмол қилишга тушиб кетиши мумкин.

Нима учун стрессдаги инсонларда иштаҳа билан боғлиқ ўзгаришлар юзага келишини биласизми? Сабаби стресс ҳолатининг ўзи ҳам иштаҳага босим туширади ва бунинг асосий сабабчиси гормонлардир. Гап шундаки, мазкур гормонлар овқат ҳазм қилиш тизими ва очлик марказига катта таъсир кўрсатади. Стресс қанчалар кучли бўлса, уларнинг миқдори ҳам шунчалик кўпайиб бораверади. Фойдали маслаҳат: Агар иштаҳангиз йўқолган бўлса, ўзингиз учун мазали смузи тайёрлаб, уни истеъмол қилинг.

2. Кайфиятингиз жуда тез ўзгаради.

Бирор сабаб билан кайфиятнинг саноқли дақиқалар ичида ўзгариши унчалик ҳам қўрқинчли ҳодиса эмас. Аммо кайфиятингиз ўз-ўзидан, бирор сабабсиз ҳам ўзгараверса бунинг сабабчиси гормонлар ва руҳий саломатликка доир муаммолар бўлади. Борди-ю шунда ҳам ушбу ҳолатга жиддий ёндошмасангиз, кун давомида сувга тушган мушукдек юришни давом эттирсангиз, жуда катта хато қиласиз. Сабаби ушбу муаммо ўз вақтида ҳал қилинмаса, тез орада бутун ҳаётингизга таъсир қилади. Оқибатда дўстлар билан мулоқот қилиш, иш, ўқиш нари турсин, тонг пайтида тўшакдан бош кўтариш ҳам сиз учун оғир машаққатга айланади.

Айрим инсонлар эса бу каби ҳолатларда мураккаб ишларни бажариш, хавфли нарсаларни синаб кўришга мойиллик сезадилар, айрим ҳолатларда ўзларига жисмоний зарар етказишлари ҳам мумкин. Кайфиятингиз ҳақида жиддий қайғуриш керак, бунинг учун профессионал руҳшуносга мурожаат қилинг. Аммо қабулнинг ўта қиммат эканлиги, вақтингиз йўқлигини айтиб баҳона қилишга шошилманг.

Бу борада замонавий интернет имкониятлари сизга ёрдам бериши мумкин. Озроқ пул эвазига тажрибали терапевтдан онлайн тарзда бўлса ҳам маслаҳат олинг, улар дунёнинг исталган бурчагидан туриб ҳолатингизни муҳокама қилиши ва сутканинг 24 соати давомида ёрдамга шай туриши мумкин.

Ўзингиздан пул қизғонманг, аҳир эмоционал саломатлингиз маълум бир суммадан анчагина қимматроқ-ку!

3. Ҳотирангиз суст, ҳаёлларингиз тарқоқ бўлиб қолди.

Стресс жараёни кундалик ҳаётда қандай таъсир кўрсатишини биласизми? Мисол учун у маълум субстанцияларнинг ишлаб чиқарилишини рағбатлантириб, уларни мияга юборади, бу эса мия фаолиятида муҳим ўрин тутадиган фойдали кимёвий моддаларнинг ҳалок бўлишига олиб келади.

Агар стол устида кўриниб турган кўзойнакни топишга қийналсангиз, уйингиздаги нарсалар ўрнини унута бошласангиз, хонангизда тартибсизлик юзага келган бўлса барчасининг айбини стресс гормонларига тўнкайверинг. Буюмлар тартибсизлиги ўз навбатида кучлироқ стрессни келтириб чиқаради. Бу эса руҳий ҳолатингизнинг баттар ёмонлашишига олиб келади.Руҳшунос ва нотиқ Эндрю Шерманинг айтишича, бу борадаги биринчи ишингиз – уйингиз

ва офисингиздаги ҳолатни тартибга келтириш бўлади. Шуни унутмангки, атрофингиздаги тартибсизлик ички тартибсизликка ҳам сабаб бўлади. Шу сабабли ҳаётингизга тартибни қайтариш ва миянгиздаги бекорчи нарсаларни нари кетказиш учун кундалик ишлар рўйхатини тузиб олинг.

Бунинг қанчалар ёрдам беришини эса кейин кўрасиз.

4. Оғиздаги қуруқлик

Оғизнинг ҳаддан ортиқ қуриб қолавериши ҳам стресс пайдо бўлганининг мантиқий изоҳларидан бири. Инсон организми ҳавотир ёки асабий ҳолатда бўлган пайт одам бурундан эмас, оғиздан нафас олишни бошлайди. Бунда организмингиз суюқликни тананинг оғиз бўшлиғидан кўра, ўзи кўпроқ керак деб билган қисмларга юборади. Бунинг оқибатида эса оғиз қуриб қолади. Айнан мана шу сабабли ҳам омма қаршисида чиқиш қилаётган инсонларнинг ёнига бир стакан сув қўйиб қўядилар.

5. Қулоқларингизда аллақандай овоз ва шовқин бор

Ушбу ҳолатнинг илмий номи тиннитус бўлиб, одатда у стресс белгиси саналади ва эътиборсизлик билан муносабат қилинса, стресснинг оғирроқ шаклинини келтириб чиқаради. Айрим инсонлар қулоқларидаги шовқин билан йиллаб ҳам ҳеч нарса бўлмагандек чора кўрмай юраверадилар. Яна айримлар эса дарҳол даҳшатга тушиб қолишади. Хўш, ушбу ҳолат нима учун пайдо бўлади? Гап шундаки, бизнинг миямиз барча маълумотларни ҳиссиётлар фильтри орқали ўтказади ва унинг биз учун қанчалар хавфли эканлигини аниқлаб беради.

Инсонлар ва вазиятлар ҳам айнан шулар жумласидандир. Агар у тиннитуснинг хавфли эканлигини билса, юрак уриши ва нафас олиши тезлашади, уйқусизлик келиб чиқади. Бунинг натижасида эса инсон тинчлана олмайди ва ўз диққатини бир ерга жамлаш имкониятини ҳам йўқотади.

6. Қўл ва оёқларингиз музлаб қолади (ёки терлаб кетади)

Севган ёрингизнинг ота-онаси билан бўлган танишув ёки интервью пайтида қўлларингиз терлаб кетса ёки музлаб қолса бунинг қўрқинчли томони йўқ, албатта. Аммо бу ҳолат одатий кунларда ҳам такрорланаверса, шифокор қабули томон шошилинг. Балки сизда мунтазам равишдаги стресс ҳолати кузатилаётгандир. У юракнинг тезроқ уришига сабаб бўлади, қонни артерияларга кўпроқ миқдорда жўнатади. Бунинг оқибатида қўл ва оёқларда жойлашган кичик томирлар қисқаради, кенг томирлар эса янада катталашади. Қон айланиши ишидаги ўзгаришлар кафт ва оёқ кафтининг терлашига олиб келади. Кардиолог Стивен Сенатора оёқ ва қўллариннг нима сабабдан мунтазам равишда терлаши мумкинлигини тушунтириб берди. Бу инсон учун хавфли ҳолат саналади, сабаби у юрак-қонтомир тизимини ишдан чиқариши ҳам мумкин.

7. Ҳотиржам бўлиш ва онгни бир муддатга “ўчириб” қўйишни уддалай олмайсиз!

Стресс ҳолатини бошдан кечира туриб ёки бирор инсонга жаҳл қилаётиб атрофдагиларнинг тинчланиб олиш ҳақидаги маслаҳатларини ҳам эшитасиз. Ушбу ҳаракатни шу дақиқанинг ўзидаёқ амалга ошира оласизми? Ҳавотирли ҳаёлларингиз, миянгиздаги ташвишларни вақтинча бўлса-да бир четга суриш қўлингиздан келмаслиги аниқ. Бунинг сабаби эса стресснинг турли тана аъзоларига бирдай таъсир қилиши саналади.

У симпатик асаб ва парасимпатик тизимларни босим остида қолдиради. Шу сабабли ҳам стресс ҳолатида бўлсангиз, барибир ўз вақтида тинчлана олмайсиз, аҳволингиз борган сари ёмонлашаверади. Бу стресс ҳолатининг организм ва онгга кўрсатган таъсири натижасидир.

8. Мушакларингиз ҳаддан ташқари кучли босим остида

Танангиздаги ҳар бир мушакнинг босим остида эканлигини сезсангиз, улар сабабсиз оғриса, спазмлар кузатилса барчасини стрессдан кўраверинг. Ҳосил бўлган мушаклар босими тинчланишингиз, ҳавотир ҳолатларини кучайтиради, ҳаттоки тинч ухлашга  ҳам йўл қўймаслиги мумкин. Айрим одамлар эса ноқулайлик ҳолатига сабаб бўлаётган мазкур босимни дархол бартараф этадилар.  Бунинг учун эса оғриқни қолдирувчи воситалар ёрдамга келиши мумкин. Аммо бу каби стресс белгилари бориб-бориб кучайиб кетишини ҳам ҳисобга олинг.

Оғриқлар дори таъсирида бир неча кунга босилиши мумкин, аммо яна қайтиб келаверади. Хўш, стресс ҳолатининг мушакларда қандай алоқаси бўлиши мумкин?

Сабаби тана стресс ҳолатини енгиш учун мушакларни ҳам ишга солмоқчи бўлади ва оғриқ айнан шу туфайли келиб чиқади.

9. Сизда тери ва тирноқлар билан боғлиқ муаммолар мавжуд

Танадаги стресс гормони – кортизол дажарасининг кўтарилиб кетиши терида ҳам ўз аксини топмасдан қолмайди. Бунинг натижасида тери тер безларини фаоллаштириб юборади. Унда ҳуснбузарлар ва бошқа турдаги муаммолар пайдо бўлади. 2001 йилда “Dermatology” журнали 27 нафар талаба иштирокида ўтказилган тадқиқот натижаларини эъон қилди. Унга кўра, стресс ҳолатидаги одам терисини оддийгина қоғоз билан кесиб олса ҳам, жаҳоратнинг битиши қийин бўлади. Доктор Флор Майорал Майами университетининг дерматологи ва клиник инструктори. У стресснинг инсон тирноқларига ҳам таъсир қилишини тушунтириб берган.

Агар инсон стресс пайтида тирноқларини тишлайдиган одат чиқарса, тирноқ пластинкалари устида оқ чизиқлар пайдо бўлади. Бундан ташқари тушкунлик ҳолати тирноқларнинг синиши ва мўрт бўлиб қолишига олиб келиши ҳам мумкин.

10. Қорачиқлар атрофидаги камалакранг ҳалқа

Қорачиқлар атрофидаги камалакранг ҳалқанинг 50 ёшдан ошган инсонларда кузатилиши оддий ҳолат. Аммо у ёш инсонлар кўзида пайдо бўлса, дарҳол шифокорга мурожаат қилиш лозим. Бу каби ҳалқалар танадаги холестерин миқдорининг кўплиги ва юрак ҳуружи эҳтимолидан дарак беради.

11. Оғиз бўшлиғидаги ёқимсиз ҳид

Оғиз бўшлиғидаги ёқимсиз ҳид муаммоси тишлар гигиенасига боғлиқ бўлмаслиги ҳам мумкин. Тишларингизни паста ва тиш иплари билан обдон тозаласангиз  ҳам ёқимсиз ҳид йўқолмаса, буни юрак касалликларининг аломати сифатида қабул қилиш мумкин.

Кўп ҳолларда ёқимсиз ҳид организмдаги ҳасталикдан дарак берадиган биринчи белги саналади. Бу каби ҳолатга юрак-қонтомир касалликларидан ташқари ошқозон яраси ва танадаги яллиғланиш жараёнлари сабаб бўлиши мумкин. Ундан ҳалос бўлиш учун эса пробиотиклар билан тўйинган таомлар ёрдамга келиб, оғиз бўшлиғидаги зарарли бактерияларни ҳалок қилади. Агар ҳид шунда ҳам йўқолиб кетмаса, шифокорга мурожаат қилганча жиддий равишда даволанинг. Бу каби вазиятни орқага суриб бўлмайди.  Сабаби бунинг оқибати яхшилик билан якун топмаслиги мумкин.

• Фойдали
• саломатлик