Zamonaviy inson kuniga 9 soatlab ham, 12 soatlab ishlayverishi mumkin. Chunki qayerda bo‘lmang, internet sizni ta’qib qiladi: mijozlar bilan nimalarnidir kelishish yoki muhokama qilish uchun soatning necha bo‘lgani sizga farqi yo‘q! Daromad ketidan quvib, shu ishni hozir bitirib olay, deb kuniga 10-12 soatlab ishlayotganingizni sezmaydiganlar ehhe, qancha? Ayrimlar esa hatto tushlikka sarflanuvchi vaqtni qizg‘anib, tushligini ish o‘rnida, kompyuter qarshisida yeydi. Mehnat ta’tili haqida-ku gap bo‘lishi mumkin emas! Bunday xodim ta’til neligini bilmaydi ham.

U yaxshi oylik olish va rahbariga yaxshi xodim bo‘lib ko‘rinish uchun kun-u tun ishlashni zimmasiga olgan. Biroq aslida bunday xatti-harakatlaringiz sizni “yaxshi” xodimga emas, “zaif” xodimga aylantiradi. Zaif va kuchsiz odam qanday qilib biznesini muvaffaqiyatli boshqara olsin? Uning kundan-kunga kuchi ham, hafsalasi ham so‘nib boraveradi. Hammasiga uning me’yordan ortiq mehnatkashligi, me’yordan ortiq ishlashi aybdor! Quyidagi suhbatimiz mana shu mavzuda bo‘ladi. Har narsada, xususan, mehnat qilishda ham me’yor bo‘lgani yaxshi, degan fikrdamiz...

Bir boshidan boshlaymiz...
Psixologlar mana bir necha o‘n yillardan beri me’yordan ortiq mehnatsevarlik negativ ma’no-mazmunga ega hissiyot ekanligi bo‘yicha tortishib kelmoqda. Mehnatsevarlikning asosi “mehnat” bo‘lgani bilan 1970-yillarda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari o‘ta mehnatsevar insonda xuddi giyohvand va alkogollikda bor bo‘lgan xatti-harakat – buzuvchi effektga ega harakatlarni hech narsaga qaramasdan bajarish hissi ustunlik qilishini isbotlagan. Bu uchala misolda ham buzuvchi effekt bitta – organizmga zarar keltirishdan iborat.

Me’yordan ortiq ishlash juda kamdan-kam uchrovchi ruhiy buzilish hisoblanadi. Ruhiyatning bu buzilishi ketidan ko‘pgina ijobiy yutuqlarni keltirishi sabab biz bunga jiddiy e’tibor bermaymiz. Aynan shuning uchun ham psixolog Brayan Robinson bunday buzilishni “kishi ruhiy salomatligining eng chiroyli muammosi”, deb atagan. Tadqiqotlarda belgilangan dam olishdan foydalanmay ishlaganlarning ishida samaradorlik darajasi pasayib borishi aniqlangan. Ish o‘rnini yo‘qotishdan qo‘rqib mehnat ta’tiliga chiqmaydiganlar ham oramizda afsuski, yo‘q emas. Qolaversa, ta’til, hordiq insonga yilda bir marta emas, har kuni kerak ekanligini bilasizmi? Ayniqsa, uzoq va mashaqqatli davom etgan ish kunidan keyin...

Olimlar ishlash vaqtida ham dam olib turish kerakligini olg‘a surishadi. Ya’ni, mehnat kuni 52 daqiqa ish va 17 daqiqa tanaffuz qilishdan iborat bo‘lmog‘i zarur. Shunda bosh miya ishlashga yaroqsiz holatga kelmaydi. Shuningdek, tushlikni ish stolining o‘zida qilish ham noto‘g‘ri. Tushlik vaqti bosh miyaga dam berishning eng ideal vaqtidir. Tushlik vaqtida qayergadir borish jismoniy faollik ham sanaladi. Britaniyalik olimlarning ta’kidlashlaricha, tushlikni ish o‘rnining o‘zida qiluvchilarda semirishga moyillik bunday yo‘l tutmaydiganlarga qaraganda yuqori ekan. Qolaversa, hamkasblar bilan bir yerda, keng davrada ovqatlanish o‘zaro hamjihatlikni mustahkamlashga yordam beradi.

 Yana o‘sha zararlar...

Bundan tashqari, me’yordan ortiq ishlash ta’sirida organizmda stress va charchoq surunkali tarzda yig‘ilib boradi. Bunday odamning diqqat qilish darajasi ham sezilarli pasayadi. Diqqat-e’tiborsiz bajarilgan ish qanday qilib kutilgan natijani berishi mumkin?
Kun-u tun ishlayman, ko‘p pul topaman, deb insoniy munosabatlardan ham uzoqlashib ketganingizni bilmay qolasiz. Ish bilan band odam oila a’zolariga, do‘stlariga ham vaqt ajrata olmaydi. Psixologiya amaliyotida juftliklardan birining me’yordan ortiq ishlashi ko‘pincha ajralish bilan nihoyalanishi ko‘p kuzatilgan.

Ko‘p ishlash hattoki sevimli ishingizga ham qiziqishni so‘ndirishi mumkin. 40 soatlik mehnat haftasi ishchanlik qobiliyatini saqlab qolishning eng optimal ko‘rinishidir. Dam olishsiz ter to‘kib ishlash uyqusizlikka, yurak-qon tomir kasalliklari, depressiya, qon aylanishining buzilishi va erta qarishga sababchi bo‘ladi. Shu sabab professional majburiyatlar va shaxsiy hayot o‘rtasida muvozanatni saqlashga harakat qilish kerak. Mehnatsevarlik ijobiy insoniy sifat deb qabul qilinishini istasangiz mehnatga bo‘lgan layoqatingizni ehtiyotlashni o‘rganing. Tan sihati va ruhiy xotirjamliksiz buni amalga oshira olmaysiz.

• Foydali
• qiziqarli