Har bir bola tabiatida oʻziga xos taʼsirchanlik va sezgirlik boʻlishi tabiiy. Har bir kichkintoyning ichida juda koʻp javobsiz savollar, qiziquvchanlik va cheksiz tasavvurga ega butun bir olam mavjud. Aynan yoshlik davrida shakllangan fantaziya va tasavvur kattalarga gʻayrioddiy fikrlash, kundalik muammolarni hal qilishda noodatiy yondashuvga ega boʻlish, shuningdek, ongni hayratda qoldiradigan sanʼat asarlarini yaratish imkonini beradi.
Ammo ota-onalar bolaning fantaziya yordamida yoʻq narsalarni toʻqib chiqarayotgani va uning gaplari ortida yolgʻon yashiringanidan xavotirga tushishadi. Quyida bolaning yolgʻon gapirishiga sabab boʻluvchi omillar haqida bilib olishingiz mumkin.
Bola nega yolgʻon gapiradi? Buning asosiy sabablari bilan tanishamiz.
Qoʻrquv
Qoʻrquv har qanday yoshda yolgʻon gapirishning asosiy sababi hisoblanadi. Bolalar jazodan qoʻrqmasalar oʻz qilmishlarini osonlikcha tan olishlari mumkin. Agar bola jim tursa va qilgan ishi haqida gapirmasa, bu ham qoʻrquv va yolgʻonning isbotiga aylanadi. Zamonaviy qadriyatlar tizimida va jamiyatning ijtimoiy-maʼnaviy rivojlanish darajasida “jazo” asosiy oʻrinda boʻlishi shart emas. Bola har bir bosgan qadami uning harakatlariga qarab ijobiy va salbiy oqibatlarga olib kelishini bilishi va anglashi kerak. Bolalarni qattiq jazolash har qanday shaxsga nisbatan zoʻravonlikdir. Shu sababli ota-onalar bolaga nisbatan tarbiya modelini yaratishlari kerak, uni qoʻrqitish va jazolashni chetlab oʻtgan holda farzand bilan suhbatlashish orqali vaziyatni oʻrganishlari lozim.
Diqqatni jalb qilish
Ota-onalarning bolaga yetarlicha mehr, eʼtibor koʻrsatmasliklari, ular bilan bilan oʻzaro aloqa qilmasliklari ham muhim sabablardan biri hisoblanadi. Bola ota-onalarning eʼtiborini jalb qilish uchun mavjud boʻlmagan muvaffaqiyatlar bilan maqtanadi, yolgʻon gapiradi, boʻlgan voqealarni boʻrttirib koʻrsatishni boshlaydi. Bu vaziyatdagi asosiy aybdor boladan ortiqcha narsa talab qiladigan ota-onalarning oʻzi boʻladi. Bunday sharoitda ota-onalar oʻzlariga savol berishlari kerak: “Nega mening bolam maqtov yoki dalda olishi uchun yolgʻon gapirishni boshladi?” Har bir bolaning ulgʻayish jarayonida ota-onaning cheksiz mehr-muhabbati bolaning ruhiyati va shaxsiyatining shakllanishida asosiy rolni oʻynaydi.
Norozilik
Bolalar yolgʻon gapirish kattalarning gʻazabiga sabab boʻlishini tushunishadi. Baʼzida ular salbiy munosabatlarini koʻrsatish va shu bilan oʻz noroziliklarini bildirish maqsadida ataylab yolgʻon gapirishadi.
Haddan tashqari qattiqqoʻllik
Taqiqlar ham bolaning yolgʻon gapirishiga sabab boʻluvchi omillardan biri sanaladi. Ota-onalar oʻz farzandlarini koʻp sabablarga koʻra “yoʻq” soʻzi bilan cheklab qoʻyishlari mumkin. Bu vaziyatda oʻz maqsadiga erishish uchun ortga chekinmaydigan bola aldashga majbur boʻladi. Agar kattalar doimiy ravishda “mumkin emas” deya takrorlashsa, bola taqiqlarga dosh berishga qiynalib, hiyla-nayrangga oʻtadi. Shunday qilib, yolgʻon gapirish ular orzu qilgan maqsadga erishish vositasiga aylanadi.
Yaxshilik yoʻlida aytilgan yolgʻon
Sizga biror narsa yoqmasa ham sherigingizni xafa qilmaslik uchun bolaning oldida yolgʻon gapirishingiz yoki uyda boʻlsangiz ham telefonda uyda emasligingizni aytishingiz bolada yolgʻon gapirishga moyillikni uygʻotadi.
Bolaning yolgʻon gapirishiga qarshi kurashish uchun tavsiyalar
• Toʻgʻrisoʻzlikni ragʻbatlantiring. “Tushunaman, tan olish sen uchun qiyin edi, lekin sen rostini aytding. Rahmat, bu eng toʻgʻri yoʻl edi. Endi nima uchun bu holat yuzaga kelganini birgalikda aniqlaymiz.” Bola har qanday vaziyatda ota-ona uning yonida ekanligi, rostgoʻylikning qadrlanishi va yaqinlarga haqiqatni aytish tabiiy holat ekanligini tushunishi lozim.
• Bolani yolgʻon gapirishda ayblashga urinmang. “Menimcha, sen nimanidir yashiryapsan. Agar shunday boʻlsa, har doim qoʻllab-quvvatlashimni bilishingni istayman. Men senga bosim oʻtkazmoqchi emasman, qachon tayyor boʻlsang shunda aytishing mumkin”. Bola ham xuddi kattalar kabi shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Agar u oʻzini xavfsiz his qilsa, barchasini tan oladi.
• Ishonchli munosabatlar oʻrnating. “Men senga ishonganim va fikringni qadrlaganim uchun bu haqida gapiryapman. Menga yordam berayotganingdan xursandman”.
• Nazoratni kuchaytirib yubormang. “Sen uy vazifalaringni bajarganingni aytding va men senga ishondim. Lekin bir marta, xuddi shunday vaziyatda meni aldading. Mening oʻrnimda qanday yoʻl tutgan boʻlarding?” Farzandlaringizga va ularning muammolariga eʼtiborli boʻling, hayoti bilan qiziqing, shunda ular oʻzlarini muhim va kerakli odamdek his qiladilar.
• Bolani odamlar orasida masʼuliyatsiz va nosamimiy insonlar mavjudligiga tayyorlang. U bilan insoniy nosamimiylik sabablarini muhokama qiling, bunday odamlardan ehtiyot boʻlishni oʻrgating. Kelajakda sizning darslaringiz unga firibgarlar qurboni boʻlmaslikka yordam beradi.
Guvohi boʻlganingizdek, bolaning yolgʻon gapirishiga bir qancha sabablar bor. Koʻp hollarda uning yolgʻonchiligi ota-ona va bolaning aloqa tizimiga boʻlgan ishonchni buzish natijasi ekanligini tushunish muhimdir. Ushbu muloqot tizimida yolgʻon gapirish uchun javobgarlik ota-onalarga tegishli. Bir qarashda bezarar koʻringan, ota-onaga nisbatan ishonchsizlikka asoslangan yolgʻon oʻsmirlik davrida, bola oʻz muammolarini oʻzi hal qila boshlaganida salbiy oqibatlarga olib kelishi, tajribasiz farzand koʻplab xatolarga yoʻl qoʻyishi mumkin. Farzandingiz barkamol va kuchli shaxs sifatida shakllanishi uchun oila – tayanch ekanligini bilishi muhimdir.
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!