$
12979.99 UZS
8.06
135.34 UZS
1.48
13392.75 UZS
-2.06
Kechasi

“Temir general” yoxud birinchi o‘zbek generali Sobir Rahimovning sinovga to‘la hayot yo‘li

16:47 / 04.05.2022

Ikkinchi jahon urushida oʻzbek xalqi Sovet Ittifoqining gʻalabasiga beqiyos hissa qoʻshdi. Urushning eng qaynoq nuqtalarida oʻzbek askarlari oʻzlarining botir, mard, yovdan qoʻrqmaslik xislatlarini namoyon qilib, jasorat koʻrsatishdi. Misol uchun 1941-yilning kuz-qish oylaridagi Moskva ostonasida hayot-mamot janglari boʻlib, unda Qoʻchqor Turdiyev, Isʼhoqov, Abubekov, Yusupov, Madaminov, Abdulla Togʻayev kabi millionlab oʻzbekistonliklar qatnashdi.

Ikkinchi jahon urushida birinchi oʻzbek generali, 57-gvardiyachi diviziyasining qoʻmondoni Sobir Rahimov Yevropa xalqlarini fashistlardan ozod etishda faol qatnashdi. Koʻrsatgan harbiy jasorati uchun u toʻrt marta “Qizil  Bayroq”,“Suvorov”, “Qizil Yulduz” ordeni va koʻplab medallar bilan taqdirlandi.

Bugungi tarix adabiyotlarida Sobir Rahimovning koʻrsatgan jasoratlari bot-bot yoritiladi. Lekin mustabid Sovet tuzumining Sobir Rahimovga nisbatan qilgan adolatsizliklari esa tilga olinmaydi.

Ushbu maqolamizda mustabid tuzum tomonidan birinchi oʻzbek generali Sobir Rahimovga qilingan shafqatsiz qiynoqlar, uning sinovga toʻla hayoti haqida soʻz yuritamiz.

Bolalik

Birinchi oʻzbek generali Sobir Rahimov 1902-yil 25-yanvar kuni dunyoga kelgan. Uning qayerda tugʻilgani haqida turli munozaralar mavjud. Ayrim maʼlumotlarga koʻra, u hozirgi Janubiy Qozogʻiston viloyati, Kazigurt tumanida dunyoga kelgan. Baʼzi manbalarda esa Sobir Rahimov Toshkent shahrida tugʻilgani qayd etilgan. Boʻlajak generalning otasi qozoq, onasi esa oʻzbek millatiga mansub boʻlgan. Uning otasi Umar Rahim oʻgʻli tegirmonchi edi. 1909-yilda kutilmaganda Sobir Rahimovning otasi vafot etib, u yetim qoladi. Sobirjon 1921-yilgacha tikuvchiga shogird tushib, onasiga tayanch boʻladi.

Tarix fanlari boʻyicha falsafa doktori Bahrom Irzayevning maʼlumot bericha, Sobir Rahimovning tafakkuri Toshkentning qaynoq muhitida shakllangan. U jadid maktabida tirishqoqlik bilan taʼlim olgan.

Sobir Rahimov 1922-yilda qizil armiya safiga xizmatga borgan. Keyinchalik, u bir qator oʻzbek yoshlari bilan tahsil olish uchun Ozarbayjonga yoʻl oladi. Boʻlajak general 1925-yilda Boku birlashgan harbiy maktabini tamomlab, vatanga qaytadi. Sobir Rahimov vatanga qaytishi bilan “Alohida oʻzbek otliq askarlar polki”da kapitan unvonida faoliyat boshladi. U 1930-yil komandirlar sostavi malakasini oshirish kursini tugatdi.

Sobir Rahimov 1932-yil 17-mayidan 6-Oʻzbek togʻ-otliq diviziyasi, 1936-yildan 19-Oʻzbek togʻ-otliq diviziyasi tarkibidagi 42-oʻzbek togʻ-otliq polki shtab boshligʻi lavozimida ish olib borgan. 

Tarix fanlari boʻyicha falsafa doktori Bahrom Irzayevning maʼlumot bericha, XX asrning 30-yillarida Mirkomil Mirsharopov rahbarligidagi oʻzbek togʻ-otliq diviziyasining shuhrati va harbiy salohiyati mislsiz yuksalgan. 1935-yil yanvardan diviziya qoʻmondonligiga I.V.Selivanov (1886-1942) tayinlanadi. Biroq, 19-Oʻzbek togʻ-otliq diviziyasida I.V.Selivanov oʻzining tajangligi, axloqsiz tili bilan tez orada hurmatsizlanadi. U ahvolni tuzatish maqsadida ayrim mahalliy zobitlarni sotib olishga kirishadi. Jumladan, 1936-yil 30-aprelida Sobir Rahimovni ham bosmachilar bilan kurashda koʻrsatgan qahramonliklari uchun deb “Qizil yulduz” ordeni bilan taqdirlaydi. Shunga qaramay u Selivanovning ordeniga uchib doʻstlariga xiyonat qilmadi va totalitar tuzumning qatagʻon roʻyxatidan oʻrin oladi.

Qamoq va zulm

Qora roʻyxatga tushgan Sobir Rahimov 1938-yilda qizil armiya safidan zaxiraga boʻshatildi. U oʻsha yili 17-mart kuni bitilgan order asosida qamoqqa olindi. Shaxsiy anketasiga koʻra, bu vaqtda uning oila aʼzolari sifatida turmush oʻrtogʻi Rahima Hasanova va uning onasi Shosiroʻy xonimlarning nomlari keltirilgan. Sobir Rahimov ilk soʻroqdayoq oʻziga qoʻyilgan ayblovlarni mutlaq rad etdi.

Tarixiy maʼlumotlarga ko‘ra, 1938-yil 28-mart kuni Sobir Rahimovga OʻzSSR JKning 57-(chet el josusi) va 67-(aksilinqilobiy tashkilot aʼzosi) moddalari qoʻllab qaror chiqariladi. 1938-yil 1-aprelidan tergovchilar undan aksilinqilobiy tashkilot aʼzosi ekanligini tan olishini talab qiladi. U tahqir va qiynoqlarga sabot bilan bardosh beradi. 1938-yil 7–8–aprel kunlari tergovchi Vasilyev avval musht bilan soʻng 1,20 metrlik metall kaltak olib tinimsiz savalaydi. Shundan soʻng 7 kun davomida tik oyoqda qoʻyib, muttasil jismoniy qiynoqlar qoʻllaydilar. 15-aprel kuni aqldan ozish darajasiga kelgan Sobir Rahimov qoʻliga tutilgan qogʻozlarga imzo chekadi va shu kunigina uni kameraga sudrab olib kelishadi.

Sobir Rahimovni 1938-yil 19-may kuni yana tergovga chaqiradilar. Bu gal undan diviziyada mavjud aksilinqilobiy tashkilot aʼzosisan va qolgan aʼzolarning nomlarini ham keltirasan deb talab qilishadi. U 19-Oʻzbek togʻ-otliq diviziyasida hech qanday aksilinqilobiy tashkilot yoʻq deb javob beradi. Shundan soʻng Vasilyev uni tahqirli soʻzlar bilan haqoratlab, “Mirsharopov marshi”ni kuylagansan, “ruslar ustimizdan toʻla hukmronlik boʻlmoqchi, bu dayuslar bizni komandir sifatida tan olmayapti,” degansan, endi hammasiga javob berasan deydi. U birorta ayblovni tan olmasligini va biror joyga imzo chekmasligini maʼlum qiladi. 22-may kunidan yana 4 kun tik oyoqda qoʻyib qiynoqqa soladilar. Zulm va ochlikdan holsizlangan Sobir Rahimov 1938-yil 25-may kuni hushidan ketib yiqiladi.

1938-yil 12-sentyabr kuni yana soʻroqqa chiqariladi. Bu gal uning oldiga guvoh Muhammad Ziyoyev degan kimsani keltirishadi. Yuzlashtirishda Muhammad Ziyoyev oʻzining 1932-yilning may oyida Samarqandda aksilinqilobiy tashkilot yigʻinida uni koʻrganligini aytadi. Sobir Rahimov tinglaydi va oʻzining aynan oʻsha vaqtda Samarqandda emas Toshkentda boʻlganini isbotlab beradi. Bu gal ham ishi oʻxshamagan tergovchilar S.Rahimovni 14–19 –sentyabr kunlari yana tik holatda qoʻyib mislsiz qiynoqqa soladilar. Sobir Rahimov oʻziga qoʻyilgan barcha boʻhtonlarini qatʼiy rad etib, birorta ayblovni tan olmasligini maʼlum qiladi.

Ozodlik

Sobir Rahimovning 1939-yil 30-aprel kuni SSSR Davlat xavfsizligi bosh komissari Lavrentiy Beriyaga yozgan arizasi baxtli tasodifmi uning qoʻliga yetib boradi. Mazkur ariza asosida 1939-yil 17-may kuni Sobir Rahimov ishi yuzasidan qayta tekshirishlar boshlanadi. 1939-yil 25-iyun kuni soʻroqda Sobir Rahimov oʻziga nisbatan amalga oshirilgan boʻhton, noqonuniy qiynoq va tahqirlarni soʻzlaydi. 1939-yil 29-iyun kuni qayta tergov yakunlanib, unga qoʻyilgan OʻzSSR JKning 57-2, 63-, 65-, 67-moddalarida koʻzda tutilgan jinoyatlar dalillar bilan isbotini topmagan deb oqlashga qaror chiqariladi. 1939-yil 2-iyul kuni Sobir Rahimovdan qamoqda qoʻllanilgan qiynoqlar va soʻroqlarni mutlaq sir tutishga soʻz beruvchi yozma olinadi va turmadan chiqishi uchun talon beriladi.

Urush

1939-yil sentabr oyida Ikkinchi jahon urushi boshlanishi bilan Sovet Ittifoqi oʻz qurolli kuchlarini kuchaytirish maqsadida sobiq harbiylarni armiya safiga chaqirdi. Sobir Rahimov o‘ziga nisbatan qilingan xaqsizliklarni bir chetga surib, frontga yo‘l oldi. U uzoq vaqt sarson sargardonliklardan soʻng 1940-yil oxiriga kelib qurolli kuchlar safiga qayta tiklanishga muvaffaq boʻldi va Gʻarbiy maxsus harbiy okrugga joʻnatildi.

1941-yilning iyun oyida Germaniya Sovet Ittifoqiga qarshi urush boshladi. Sobir Rahimov mayor unvonida motooʻqchilar polkining komandiri oʻrinbosari lavozimida faoliyat boshladi. U gʻarbiy frontda Belarus va Smolensk viloyatidagi mudofaa janglarida qatnashgan. 1941-yilning iyul oyida yaralanib, gospitalga yuboriladi.

Sobir Rahimov davolangach, yana frontga qaytadi. Rahimov 1941-yilning noyabr oyi soʻngida shiddatli janglarda oʻz polki bilan Rostov shahrini birinchi boʻlib ishgʻol etadi va bu xizmati uchun u “Qizil bayroq” ordeni bilan taqdirlanadi. 1942-yilning yanvar oyida yana jarohatlanib, may oyida tuzaladi.

Tarix fanlari boʻyicha falsafa doktori Bahrom Irzayevning maʼlumot bericha, 1942-yilning yozida Vermaxt Qizil armiyani Volgaga taqab qoʻygan paytda Sobir Rahimov Shimoliy Kavkaz mudofaasiga masʼul boʻldi.  U sentyabr oyiga kelib diviziya qoʻmondonligini qoʻlga olib, dushmanni Qora dengizga chiqishlariga asosiy toʻsiq yaratadi. Dushman qancha kuch tashlamasin u chekinishni xayoliga ham keltirmadi. 1943-yil boshida polkovnik Sobir Rahimov diviziyasi Shimoliy Kavkazdagi hujum operatsiyalarida mislsiz janglarda haqiqiy qahramonlik koʻrsatdi. U 1943-yil 19-mart kuni general mayor harbiy unvonini oldi. Rahimov general boʻlishiga qaramay qadim turkiy qoʻmondonlar anʼanasiga amal qilib, har qanday jangda oldingi saflarda turdi. Hamisha oddiy askarlar bilan hamsuhbat va hamfikr boʻldi.

1943-yil 8-aprel kunida general-mayor Rahimov diviziya boshqaruvidan olinib, Moskvaga bosh shtab harbiy akademiyasiga oʻqishga yuborildi. Bosh shtab harbiy akademiyasining jadallashtirilgan kursini tugatgach, frontga qaytadi va 1943- yilning noyabrida oʻqchilar diviziyasiga komandir etib tayinlanadi. Sobir Rahimov 65-armiya tarkibida Sharqiy Prussiyaga hujum operatsiyasida ham jonbozlik koʻrsatadi. U Janubiy frontdagi motorlashtirilgan polk komandiri, Zakavkazchye frontida oʻqchi diviziya komandiri sifatida eng ogʻir nuqtalardagi janglarda shaxsan oʻzi boshchilik qildi.

Vafot

General Sobir Rahimov 1-Belorussiya fronti qoʻshinlari tarkibida Baranovichi, Slonim, Belostok, Graudens va boshqa shaharlarni, Belorussiya va Polshani ozod qilishda qatnashdi. Gdansk koʻchalariga ham birinchi boʻlib kirib keldi. 1945-yil 26-mart kuni Gdansk shahrini ozod etish uchun boʻlgan jangda hujumga oʻtgan dushman kemalari artilleriyasidan otilgan katta kalibrli toʻplardan diviziyaning kuzatuv punkti yoʻq qilindi. Kuzatuv postida boʻlgan general-mayor S.Rahimovning boshi snaryad parchasidan ogʻir yaralandi va sakkiz soatdan keyin hushiga kelmasdan kasalxonada vafot etdi.

Sobir Rahimovni Polshada iliqlik bilan eslashadi. U Polshaning Grudzyondz, Gnev, Starograd, Dzyaddovo shaharlarini ozod etish uchun boʻlgan janglarda sarkardalarga xos harbiy sanʼatni namoyish etgan. Eng qizigʻi shunday jasorat koʻrsatgan oʻgʻlonga Qahramon unvoni berilmadi. Faqatgina Stalin vafotidan soʻng, aniqrog‘i 1964-yil 6-mart kuni Sobir Rahimovga Qahramon unvoni berildi.

 “Shon-sharaf” muzeyi tarixchilarining maʼlumot berishicha, 60-yillar oʻrtalarida Sobir Rahimovning rafiqasiga Gdansk shahrining ramziy kaliti topshiriladi. Buning bilan polyak xalqi dushmanlardan ozod boʻlishda jonbozlik koʻrsatgan shaxsni unutmasligini bildiradi.

60-yillarda Sobir Rahimovning xoki Toshkentga koʻchirib keltirildi. Uning qahramonliklariga atab koʻplab badiiy asarlar va badiiy film yaratilgan. 1981-yil Toshkentning Sobir Rahimov tumanida muhtasham haykal oʻrnatildi. Sovet adabiyotlarida uning faqat Ikkinchi jahon urushida koʻrsatgan jasorati yoritildi. Generalning qatagʻon qilingani esa hech bir adabiyotda yodga olinmadi. Zero. Sobir Rahimovga qilingan qatagʻonni esdan chiqarib boʻlmaydi.


Qiziqarli


														
														Mumtoz Mahal kim edi va Toj Mahal nima uchun unga atalgan?

Mumtoz Mahal kim edi va Toj Mahal nima uchun unga atalgan?

Dunyoning eng buyuk me’moriy obidalaridan biri bo‘lgan va haqiqiy sadoqat, sevgining timsoli hisoblanadigan Toj Mahal o‘zini…
17:04 / 06.02.2025

														
														O‘sha tun...

O‘sha tun...

Voqeiy hikoyaO‘sha kuni qo‘shni bolalar bilan qora kechgacha o‘ynadik.
16:27 / 03.02.2025

														
														Meduza niqobi: Sitsiliyada 2000 yildan oshiq noodatiy artefakt topildi

Meduza niqobi: Sitsiliyada 2000 yildan oshiq noodatiy artefakt topildi

Italiyalik arxeologlar Sitsiliya janubidagi Agrigento provinsiyasidagi zamonaviy Likata yaqinida joylashgan qadimiy Finziade…
11:14 / 27.01.2025

														
														Ilm-fan “otalari”

Ilm-fan “otalari”

Ilm-fan otalari tarix kitoblaridagi shunchaki nomlar emas. Ular g‘oyalari bilan insoniyat sivilizatsiyasiga hissa qo‘shgan o…
12:11 / 15.01.2025

														
														Gender testlari mojarosi bilan tanilgan Iman Halif Google’da eng ko‘p qidirilgan sportchi bo‘ldi

Gender testlari mojarosi bilan tanilgan Iman Halif Google’da eng ko‘p qidirilgan sportchi bo‘ldi

Google qidiruv tizimi orqali 2024-yilda eng ko‘p izlangan mavzularni sarhisob qildi va qidiruvlarni yo‘nalishlar bo‘yicha aj…
11:22 / 12.12.2024

														
														Yaponiyada odamlarni yuvadigan kir mashina yaratildi

Yaponiyada odamlarni yuvadigan kir mashina yaratildi

2025-yil aprel oyida Osaka shahrida bo‘lib o‘tadigan Butunjahon ko‘rgazmasida insonlar foydalanishi uchun mo‘ljallangan kir …
14:41 / 23.11.2024

														
														2024-yilning eng yaxshi pishlog‘i aniqlandi

2024-yilning eng yaxshi pishlog‘i aniqlandi

“Yilning eng yaxshi pishlog‘i” nomli an’anaviy xalqaro tanlov Portugaliyaning Vizeu shahrida o‘tkazildi.
10:26 / 20.11.2024

														
														“Titanik”dagi kapitanning soati auksionda sotildi

“Titanik”dagi kapitanning soati auksionda sotildi

Henry Aldridge and Son auksion uyining xabar berishicha, “Titanik”ning 700 dan ortiq yo‘lovchisini qutqargan “Karpatiya” kem…
10:22 / 18.11.2024

														
														Dunyodagi eng qimmat zumrad kimoshdi savdosida sotildi

Dunyodagi eng qimmat zumrad kimoshdi savdosida sotildi

CBS News nashrining xabar berishicha, shahzoda Sadriddin Og‘axon III ning Cartier broshidan zumradlari kimoshdi savdosida so…
09:34 / 16.11.2024

														
														Qo‘shni davlatda 85 mln yillik dinozavr qoldiqlari topildi

Qo‘shni davlatda 85 mln yillik dinozavr qoldiqlari topildi

Tojikistonning So‘g‘d viloyati Kansay qishlog‘ida dinozavrlarning boy majmuasi, terizinozavrlar qoldiqlari topildi.
10:00 / 13.11.2024

Bu ham qiziq

“Afrosiyob” poyezdi Kattaqo‘rg‘onda to‘xtab o‘tishni boshladi

“Afrosiyob” poyezdi Kattaqo‘rg‘onda to‘xtab o‘tishni boshladi

Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi matbuot xizmati xabar berdi.
13:21 / 10.02.2025
Ayrim maktab o‘qituvchilariga 50 foiz qo‘shimcha ustama to‘lanadi

Ayrim maktab o‘qituvchilariga 50 foiz qo‘shimcha ustama to‘lanadi

Maktabgacha va maktab taʼlimi vaziri Hilola Umarova ayrim pedagoglar uchun 50 foiz miqdorda qo‘shimcha ustama to‘lanishini m…
19:30 / 10.02.2025
Italiyada firibgarlar sun’iy intellekt yordamida biznesmenlarni “uxlatdi”

Italiyada firibgarlar sun’iy intellekt yordamida biznesmenlarni “uxlatdi”

Jabrlanuvchilar orasida Prada prezidenti Patritsio Bertelli, modeler Jorjio Armani, Pirelli & C. SpA ijroiya vitse-prezident…
16:15 / 10.02.2025
Yakkasaroydagi yong‘in yuzasidan Toshkent shahar FVB rasmiy ma’lumot berdi

Yakkasaroydagi yong‘in yuzasidan Toshkent shahar FVB rasmiy ma’lumot berdi

Bugun, 11-fevral kuni soat 15:20 da Toshkent shahar Yakkasaroy tumani, Kichik halqa yo‘li ko‘chasida joylashgan, yangi quril…
16:20 / 11.02.2025
Alisher Qodirov: “Rossiyadagi vatandoshlarimizga chet tillarini o‘rgatib ularni Rossiya bozoridan olib chiqishimiz kerak”

Alisher Qodirov: “Rossiyadagi vatandoshlarimizga chet tillarini o‘rgatib ularni Rossiya bozoridan olib chiqishimiz kerak”

O‘zbekiston Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputati Alisher Qodirov Rossiyada xizmat qilayotgan o‘zbekistonlik migrantlar…
21:18 / 11.02.2025
YeChL. Bugun “Real” “Etihad”da mehmon bo‘ladi

YeChL. Bugun “Real” “Etihad”da mehmon bo‘ladi

Bugun Yevropa Chempionlar ligasi o‘tish o‘yini doirasida Husanovning jamoasi “Etihad”da “Real Madrid”ni qabul qiladi.
13:01 / 11.02.2025
O‘zbekiston va Indoneziya o‘rtasida diplomatlar uchun vizasiz rejim joriy etildi

O‘zbekiston va Indoneziya o‘rtasida diplomatlar uchun vizasiz rejim joriy etildi

Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi matbuot xizmati ma’lum qildi.
20:53 / 11.02.2025
O‘zbekiston korrupsiyani qabul qilish indeksida 121-o‘rinda qayd etildi

O‘zbekiston korrupsiyani qabul qilish indeksida 121-o‘rinda qayd etildi

“Transparency International” tashkiloti korrupsiya bilan bog‘liq vaziyat bo‘yicha 2024-yil uchun hisobotini e’lon qildi.
19:49 / 11.02.2025
Bojxona qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari tayinlandi

Bojxona qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari tayinlandi

Bunga qadar G‘.Nasirov “Toshkent-Aero” ixtisoslashtirilgan bojxona kompleksi boshlig‘i lavozimida xizmat qilib kelayotgan ed…
21:55 / 11.02.2025
Ruminiya prezidenti iste’foga chiqishini e’lon qildi

Ruminiya prezidenti iste’foga chiqishini e’lon qildi

Ruminiya prezidenti Klaus Yoxannis iste’foga chiqishini e’lon qildi. U 12-fevral kuni o‘z vakolatlarini topshiradi.
21:07 / 10.02.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!