$
12175.07 UZS
-7.94
125.42 UZS
-0.84
12831.31 UZS
-33.95
26° Кечаси 14°

Пластик идишларнинг экологияга зарари: муаммо ва ечимлар

11:30 / 01.05.2023

Ҳеч кимга сир эмаски, пластмасса атроф-муҳит учун зарарли. Бу парчаланиш учун юзлаб йиллар керак бўлади, натижада океан ва полигонлар ифлосланади. Аммо сиз пластмассанинг атроф-муҳитга салбий таъсири қанчалик эканини билмаслигингиз мумкин. Мақоламизни ўқиш орқали пластик материалларнинг тайёрланиши, унинг турлари, атроф-муҳитга таъсири ва ечимлар ҳақида фойдали маълумотга эга бўласиз. 

Пластик материаллар қандай тайёрланади?

Металл ёки шиша каби бошқа материаллар билан солиштирганда, пластмасса одатда енгилроқ ва мослашувчан. У осонлик билан шакллантирилиши ёки қолипланиши мумкин бўлган ва синтетик, ярим синтетик ёки табиий бўлиши мумкин бўлган материалдир. Пластмассани эгилувчан қиладиган нарса шундаки, у полимерлардан иборат.

Пластмасса турли хил материаллардан турли усуллар билан тайёрланиши мумкин. Ушбу материаллар табиий манбалардан олиниши мумкин, масалан, дарахт шарбати, қатрон ва амбердан олинган латекс. Бироқ хом нефт ва табиий газ каби қазиб олинадиган ёқилғилардан пластмасса тайёрлаш анча арзон ва осонроқ, чунки қисман бизнинг саноат тизимимиз ушбу ёқилғига асосланган.

Пластмассани функционал нарсага айлантириш учун кучли иссиқлик ёки босим талаб қилинади. Мисол учун, хом нефт енгилроқ бирикмаларга дистиллашдан олдин уни қайта ишлаш жараёнида печда қиздирилади. Полимеризация деб аталадиган жараён орқали ёруғлик бирикмалари катализатор қўшилиши ёки сувни олиб ташлаш орқали полимерларга уланади.

Пластмассанинг ҳар хил турлари мавжуд

Ҳар хил турдаги пластмассалар мавжуд, уларнинг ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга. Баъзи пластмасса турлари бошқаларга қараганда анча бардошли, баъзилари эса мослашувчан. Лекин у қандай турдаги пластмасса бўлишидан қатъи назар, у доимо атроф-муҳитга салбий таъсир қилади.

Пластмасса қайта тикланмайдиган манба бўлган нефтдан тайёрланади. Бу шуни англатадики, биз дунёдаги барча нефтни ишлатганимиздан сўнг, пластик бўлмайди. Пластмассанинг парчаланиши учун эса юзлаб йиллар керак бўлганлиги сабабли, ҳозиргача яратилган барча пластмасса ҳали ҳам атроф-муҳитда.

Энг кенг тарқалган пластмасса турларидан бири бу полиетилен терефталат (ПЕТ). У сув идишлари, озиқ-овқат идишлари ва бошқа кўплаб маҳсулотларни қадоқлаш учун ишлатилади. ПЕТ бардошли ва осон парчаланмайди, шунинг учун у узоқ вақт давомида атроф-муҳитда қолиши мумкин.

Пластмассанинг яна бир тури – поливинилхлорид (ПВХ). ПВХ баъзи озиқ-овқат маҳсулотларини қадоқлаш учун ишлатилади ва баъзи кийимлар, ўйинчоқларда ҳам учрайди. ПВХ таркибида зарарли кимёвий моддалар мавжуд бўлиб, улар атроф-муҳитга кириб, одамлар ва ҳайвонларнинг соғлиғига зарар етказади.

ПЕТ ҳам, ПВХ ҳам нефтдан тайёрланган, шунинг учун улар қайта тикланадиган манбалар эмас. Улар осонликча бузилмаслиги сабабли, улар узоқ вақт давомида атроф-муҳитда қолиб, муаммоларга олиб келиши мумкин. Бошқа турдаги пластмассалар маккажўхори ёки шакарқамиш каби қайта тикланадиган манбалардан тайёрланади. Ушбу пластмассалар биопластика деб аталади. Улар тўлдирилиши мумкин бўлган ўсимлик материалларидан ишлаб чиқарилади, шунинг учун улар нефтга асосланган пластмассалардан кўра экологик жиҳатдан қулайроқдир.

Пластик атроф-муҳитга қандай таъсир қилади?

Биринчидан, ифлосланиш муаммоси. Пластмасса ернинг ҳам, сувнинг ҳам ифлосланишига катта ҳисса қўшади. У йўқ қилинмаса, океанлар ва дарёларга тушиб, денгиз ҳаётига зарар етказиши мумкин. Бундан ташқари, у чириётган полигонларга ҳам тушиши мумкин, бу ерда парчаланиш учун асрлар керак бўлади.

Иккинчидан, ўрмонларни кесиш муаммоси. Пластмасса нефтдан ишлаб чиқарилади, яъни унинг ишлаб чиқарилиши ўрмонларнинг кесилишига ҳисса қўшади. Қанчалик кўп пластмассадан фойдалансак, нефтни бурғулаш ва қайта ишлаш корхоналарига йўл очиш учун дарахтлар шунчалик кўп кесилади.

Учинчидан, иқлим ўзгариши муаммоси. Пластмасса ишлаб чиқариш иқлим ўзгаришига ҳисса қўшадиган иссиқхона газларини чиқаради. Иқлим ўзгариши одамлар учун ҳам, ёввойи табиат учун ҳам катта таҳдиддир ва биз атмосферага иссиқхона газларини кўпроқ чиқаришда давом этаётганимиз сабабли, у янада ёмонлашмоқда.

Тўртинчидан, инсон саломатлиги муаммоси. Пластмассада озиқ-овқат ва сувга тушиши мумкин бўлган зарарли кимёвий моддалар мавжуд. Ушбу кимёвий моддалар саратон, репродуктив муаммолар ва бошқа соғлиқ муаммолари билан боғлиқ.

Бешинчидан, пластмасса ёввойи табиат учун жиддий хавф туғдиради. Биз пластмассадан фойдаланишни камайтириш, океанларни тозалаш ва ёввойи табиатни ҳимоя қилиш билан шуғулланадиган ташкилотларни қўллаб-қувватлашдан бошлашимиз мумкин. Бирламчи пластмасса ишлаб чиқариш ва утилизация қилишнинг ҳозирги суръатига кўра, пластмасса 2050 йилга келиб океандаги балиқлар сонидан ошиб кетиши мумкин. Кўпгина сув ҳайвонлари пластикни ўлжа деб ҳисоблаб, истеъмол қиладилар. Пластик экотизимларга таҳдид солади, биологик хилма-хилликни пасайтиради ва ҳатто ўсимликлар ва ҳайвонлар ўртасидаги озуқа моддаларининг оқимини ўзгартириши мумкин.

Нима қилишимиз керак?

Пластмассани қайта ишлаш. Афсуски, ҳамма пластмасса ҳам қайта ишланмайди, унинг жуда кичик қисми маълум давлатларда қайта ишланади, холос. Текширув натижаларига кўра, Қўшма Штатлар юз минглаб тонна пластмассани бошқа мамлакатларга, жумладан, Бангладеш, Сенегал ва Лаосга жўнатади.

Хитой ва Гонконг 2015 йилда америкаликлар чиқинди қутисига ташлаган пластмассанинг ярмидан кўпини олган. Шунга қарамай, бу юкнинг катта қисми пластмассанинг ифлосланиши туфайли полигонга тушиб қолган. Натижада, Хитой энди фақат яхши тозаланган пластмассани қабул қиладиган бўлди. Шунинг учун чиқиндиларни бошқариш тизимлари пластик чиқиндиларни яратиш ва умумий пластик йиғиш усулларини тўғрилашга интилиши керак, чунки пластмассанинг аксарияти полигонда қолади.

Америка ҳар йили 34,5 миллион тонна пластмасса ишлаб чиқаради, аммо бу пластмассанинг атиги 9 фоизи қайта ишланади. Ва бу жараёнда, кўпинча ер ости ёқилғилардан ҳосил бўладиган катта миқдордаги энергия пластмассани иситиш учун ишлатилади. Ишлаб чиқарилган пластмассанинг 12 фоизга яқини ёниб кетади. Қайта ишлаш ва ёқиш натижасида чиқадиган тутунлар атмосферага кўпроқ иссиқхона газларини чиқаради.

Пластмассани тақиқлаш. Баъзи давлатлар пластикнинг таъсирини чеклаш ва ҳукумат уни қайта ишлаш билан шуғулланиши зарурлиги учун маълум турдаги пластмассаларни тақиқлаш томон қадам ташлашди. Калифорния яқинда бир марта ишлатиладиган пластмассалардан воз кечиш тўғрисидаги қонунни қабул қилди. 2032 йилга келиб, Калифорниядаги барча қадоқлаш қайта ишланадиган ёки компостланадиган бўлиши керак – чунки пластик ифлосланиш фактлари иқлим қонунчилигини кучайтирмоқда.

Канада нафақат Калифорния штатига ўхшаш қонунни қабул қилди, балки улар 2030 йилга келиб нол пластик чиқиндиларга эришиш режасига эга. Ҳиндистонда бир марта ишлатиладиган пластмассаларга баъзи тақиқлар мавжуд.

Бошқа ечимлар. Олимлар пластмассани иссиқликсиз парчалашнинг баъзи ечимларини топдилар ва уларни амалга ошириш устида ишламоқдалар. Мум қуртлари ва овқат қуртлари пластмассаларни ўғит сифатида ишлатилиши мумкин бўлган компостга айлантириши мумкин. Баъзи микроблар борки, улар пластикларни йиллар давомида эмас, балки бир неча соат ичида парчалаши мумкин.

Жамиятимиз пластмассадан воз кечмагунча, биз каучук дарахти каби табиий каучук манбаларига мурожаат қилишимиз мумкин. У  пластмасса каби ишлатилиши мумкин бўлган латекс ишлаб чиқаради. Амберда латекс мавжуд бўлиб, уни пластик каби ишлатиш ҳам мумкин. Баъзан у бошқа фойдали қазилмаларни қазиб олиш пайтида топилади.

Албатта, бу ечимлар истеъмолчи жамиятимизнинг шунчалик пластик талаб қиладиган асосий муаммосини ҳал эта олмайди. У ҳаёт айланишининг ҳар бир босқичида энергия талаб қилади. Фаол экологлар ва атроф-муҳит ҳимоячилари инсонларни хатти-ҳаракатларини ўзгартиришига ва ҳукуматларни эса энг зарарли пластмассаларни тақиқлашга чақиради.

Ўзимизни ўзгартирайлик!

Шунга қарамай, пластик тақиқлар муаммонинг асосий ечимига кирмайди. Бунга қарши курашишнинг бир усули – бир марталик ишлатиладиган нарсаларга бўлган эҳтиёжни камайтириш йўлларини топишга ҳаракат қилиш. Пластикдан фойдаланишни чеклаш учун:

  • Қайта ишлатиладиган сув шишасидан фойдаланинг;
  • Оммавий озиқ-овқат дўконларида қуруқ маҳсулотлар учун рацион идишлардан фойдаланинг;
  • Қайта ишлатиладиган мато сумкаларини ишлатинг;
  • Озиқ-овқат олиб кетаётганда ёки ресторанга бориш учун идиш керак бўлганда ўзингиз билан мустаҳкам идиш олиб боринг;
  • Суюқ совун билан эмас, балки совун билан ювинг.

Сиз нафақат одатларингизни ўзгартириш орқали атроф-муҳитга таъсирингизни чеклайсиз, балки чўнтагингизга ҳам фойда келтирасиз. Унутманг, кичик    қадамлар ҳам ёрдам беради ва биз биргаликда ўзгаришлар қила оламиз.


Лайфстайл


														
														Уйқусизлик инсон саломатлиги учун қанчалик хавфли?

Уйқусизлик инсон саломатлиги учун қанчалик хавфли?

Тадқиқотларга кўра, узоқ вақт уйқусиз ҳолатда юриш бош мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатади.
15:58 / 19.09.2023

														
														“Tesla” беш миллионинчи электромобилни ишлаб чиқарди

“Tesla” беш миллионинчи электромобилни ишлаб чиқарди

Компания бутун дунё бўйлаб ишлаб чиқариш ҳажмини йилига 20 миллионга етказиш устида ишламоқда.
11:13 / 18.09.2023

														
														“Стихия”: шов-шувли фестиваль Xabardor.uz нигоҳида

“Стихия”: шов-шувли фестиваль Xabardor.uz нигоҳида

Фестивални ташкил этишдан асосий мақсад мамлакатимиздаги экологик муаммоларга жамоатчилик эътиборини қаратиш, ёшларни мусиқа…
09:52 / 04.09.2023

														
														Мода маликалари: Ўзбекистоннинг ёш ва иқтидорли дизайнерлари

Мода маликалари: Ўзбекистоннинг ёш ва иқтидорли дизайнерлари

Мода оламида шундай юксак иқтидор соҳиб ва соҳибалари борки, уларнинг ҳикоялари бошқаларга ҳам илҳом бахш этади, мода саноат…
22:17 / 23.07.2023

														
														Ёзнинг жазирамасида энг тўғри танлов – милкшейк

Ёзнинг жазирамасида энг тўғри танлов – милкшейк

Ушбу сутли коктейлнинг ёш болалар кунлик рационидан жой олиши жуда фойдали.
10:50 / 08.06.2023

														
														Доимий бош оғриқлари билан қандай курашиш керак?

Доимий бош оғриқлари билан қандай курашиш керак?

Бош оғриғи камдан-кам ҳолларда хавфли бўлиб, кўпинча бу оддий сабаб туфайли юзага келади.
19:31 / 12.05.2023

														
														Сатурннинг 28 та янги табиий йўлдоши топилди

Сатурннинг 28 та янги табиий йўлдоши топилди

Шундай қилиб, сайёра атрофидаги йўлдошлар сони 118 тага етди.
14:28 / 11.05.2023

														
														Мизофобия нима ва ундан қандай қутулиш мумкин?

Мизофобия нима ва ундан қандай қутулиш мумкин?

Ушбу қўрқув тури, айниқса, коронавирус пандемияси давридан сўнг янада оммалашди.
15:30 / 08.05.2023

														
														Дунё океани юзаси хавфли даражада исиб бормоқда

Дунё океани юзаси хавфли даражада исиб бормоқда

Олимларни денгиз юзаси ҳароратининг кўтарилаётгани тобора кўпроқ хавотирга солмоқда.
15:18 / 06.05.2023

														
														Қайси маҳсулотлар қабзиятга сабаб бўлади?

Қайси маҳсулотлар қабзиятга сабаб бўлади?

Қабзиятнинг олдини олиш ёки енгиллаштириш учун истеъмол қилишингиз мумкин бўлган кўплаб озиқ-овқатлар мавжуд бўлгани каби ич…
09:58 / 05.05.2023

Бу ҳам қизиқ

Болгария парламенти Украинага С-300 ракеталарини топширмоқчи

Болгария парламенти Украинага С-300 ракеталарини топширмоқчи

Россия эса Болгарияни бу қaроридан қайтишга чақирди.
12:24 / 28.09.2023
Кадастр муҳандиси институтини жорий этиш тартиби белгиланмоқда

Кадастр муҳандиси институтини жорий этиш тартиби белгиланмоқда

Вазирлар Маҳкамаси томонидан 2023 йил 22 августда қабул қилинган 409-сон қарор билан Кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат …
14:17 / 27.09.2023
Президент Шавкат Мирзиёев Германияга жўнаб кетди

Президент Шавкат Мирзиёев Германияга жўнаб кетди

Германия Федерал Канцлери Олаф Шолс 29 сентябрь куни ўз қароргоҳида Марказий Осиёнинг бешта давлати – Қозоғистон, Қирғизисто…
17:48 / 28.09.2023
Кўп чипс истеъмол қилиш зарарлими?

Кўп чипс истеъмол қилиш зарарлими?

Трансёғларининг таъсири туфайли инсонларда юрак хасталиги, диабет, саратон каби хавфли касалликлар кузатилиши мумкин.
11:49 / 29.09.2023
Ловиянинг фойдали жиҳатларини биласизми?

Ловиянинг фойдали жиҳатларини биласизми?

Ушбу маҳсулот саратонга қарши таъсир кўрсатади.
12:15 / 29.09.2023
Cуперкомпьютер Ернинг келажагини башорат қилди

Cуперкомпьютер Ернинг келажагини башорат қилди

Унга кўра, тахминан 250 миллион йил ичида сутемизувчиларнинг оммавий қирилиб кетиши мумкин.
17:08 / 27.09.2023
Huawei янги авлод ақлли кўзойнакларини намойиш этди

Huawei янги авлод ақлли кўзойнакларини намойиш этди

Шунингдек, Хитой компанияси “FreeBuds Pro 3” симсиз қулоқчинлари тақдимотини ўтказди.
16:38 / 27.09.2023
Энди ўқитувчиларнинг фарзандларига ҳам имтиёз берилади

Энди ўқитувчиларнинг фарзандларига ҳам имтиёз берилади

“2022 йилда умумий ўрта таълим тизимида 52 нафар педагог бошқа ишларга жалб этилган, 1 555 нафари мажбурий обуна қилинган, 4…
16:37 / 29.09.2023
Демансга сабаб бўлувчи касблар

Демансга сабаб бўлувчи касблар

Кучли жисмоний меҳнат деманснинг ривожланишига олиб келиши мумкин.
09:49 / 29.09.2023
“Оғир дамларда матонат кўрсатаётган қутқарувчи – ҳарбийларимизга, шифокорларимизга миннатдорчилик билдирамиз" – Танзила Норбоева

“Оғир дамларда матонат кўрсатаётган қутқарувчи – ҳарбийларимизга, шифокорларимизга миннатдорчилик билдирамиз" – Танзила Норбоева

Сенат раиси Сергелидаги портлашдан зарар кўрган ҳамюртларимизга ҳамдардлик билдирди.
11:11 / 29.09.2023

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!