$
12910.15 UZS
-14.77
159.78 UZS
-0.16
14660.77 UZS
40.1
27° Кечаси 17°

Пластик идишларнинг экологияга зарари: муаммо ва ечимлар

11:30 / 01.05.2023

Ҳеч кимга сир эмаски, пластмасса атроф-муҳит учун зарарли. Бу парчаланиш учун юзлаб йиллар керак бўлади, натижада океан ва полигонлар ифлосланади. Аммо сиз пластмассанинг атроф-муҳитга салбий таъсири қанчалик эканини билмаслигингиз мумкин. Мақоламизни ўқиш орқали пластик материалларнинг тайёрланиши, унинг турлари, атроф-муҳитга таъсири ва ечимлар ҳақида фойдали маълумотга эга бўласиз. 

Пластик материаллар қандай тайёрланади?

Металл ёки шиша каби бошқа материаллар билан солиштирганда, пластмасса одатда енгилроқ ва мослашувчан. У осонлик билан шакллантирилиши ёки қолипланиши мумкин бўлган ва синтетик, ярим синтетик ёки табиий бўлиши мумкин бўлган материалдир. Пластмассани эгилувчан қиладиган нарса шундаки, у полимерлардан иборат.

Пластмасса турли хил материаллардан турли усуллар билан тайёрланиши мумкин. Ушбу материаллар табиий манбалардан олиниши мумкин, масалан, дарахт шарбати, қатрон ва амбердан олинган латекс. Бироқ хом нефт ва табиий газ каби қазиб олинадиган ёқилғилардан пластмасса тайёрлаш анча арзон ва осонроқ, чунки қисман бизнинг саноат тизимимиз ушбу ёқилғига асосланган.

Пластмассани функционал нарсага айлантириш учун кучли иссиқлик ёки босим талаб қилинади. Мисол учун, хом нефт енгилроқ бирикмаларга дистиллашдан олдин уни қайта ишлаш жараёнида печда қиздирилади. Полимеризация деб аталадиган жараён орқали ёруғлик бирикмалари катализатор қўшилиши ёки сувни олиб ташлаш орқали полимерларга уланади.

Пластмассанинг ҳар хил турлари мавжуд

Ҳар хил турдаги пластмассалар мавжуд, уларнинг ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга. Баъзи пластмасса турлари бошқаларга қараганда анча бардошли, баъзилари эса мослашувчан. Лекин у қандай турдаги пластмасса бўлишидан қатъи назар, у доимо атроф-муҳитга салбий таъсир қилади.

Пластмасса қайта тикланмайдиган манба бўлган нефтдан тайёрланади. Бу шуни англатадики, биз дунёдаги барча нефтни ишлатганимиздан сўнг, пластик бўлмайди. Пластмассанинг парчаланиши учун эса юзлаб йиллар керак бўлганлиги сабабли, ҳозиргача яратилган барча пластмасса ҳали ҳам атроф-муҳитда.

Энг кенг тарқалган пластмасса турларидан бири бу полиетилен терефталат (ПЕТ). У сув идишлари, озиқ-овқат идишлари ва бошқа кўплаб маҳсулотларни қадоқлаш учун ишлатилади. ПЕТ бардошли ва осон парчаланмайди, шунинг учун у узоқ вақт давомида атроф-муҳитда қолиши мумкин.

Пластмассанинг яна бир тури – поливинилхлорид (ПВХ). ПВХ баъзи озиқ-овқат маҳсулотларини қадоқлаш учун ишлатилади ва баъзи кийимлар, ўйинчоқларда ҳам учрайди. ПВХ таркибида зарарли кимёвий моддалар мавжуд бўлиб, улар атроф-муҳитга кириб, одамлар ва ҳайвонларнинг соғлиғига зарар етказади.

ПЕТ ҳам, ПВХ ҳам нефтдан тайёрланган, шунинг учун улар қайта тикланадиган манбалар эмас. Улар осонликча бузилмаслиги сабабли, улар узоқ вақт давомида атроф-муҳитда қолиб, муаммоларга олиб келиши мумкин. Бошқа турдаги пластмассалар маккажўхори ёки шакарқамиш каби қайта тикланадиган манбалардан тайёрланади. Ушбу пластмассалар биопластика деб аталади. Улар тўлдирилиши мумкин бўлган ўсимлик материалларидан ишлаб чиқарилади, шунинг учун улар нефтга асосланган пластмассалардан кўра экологик жиҳатдан қулайроқдир.

Пластик атроф-муҳитга қандай таъсир қилади?

Биринчидан, ифлосланиш муаммоси. Пластмасса ернинг ҳам, сувнинг ҳам ифлосланишига катта ҳисса қўшади. У йўқ қилинмаса, океанлар ва дарёларга тушиб, денгиз ҳаётига зарар етказиши мумкин. Бундан ташқари, у чириётган полигонларга ҳам тушиши мумкин, бу ерда парчаланиш учун асрлар керак бўлади.

Иккинчидан, ўрмонларни кесиш муаммоси. Пластмасса нефтдан ишлаб чиқарилади, яъни унинг ишлаб чиқарилиши ўрмонларнинг кесилишига ҳисса қўшади. Қанчалик кўп пластмассадан фойдалансак, нефтни бурғулаш ва қайта ишлаш корхоналарига йўл очиш учун дарахтлар шунчалик кўп кесилади.

Учинчидан, иқлим ўзгариши муаммоси. Пластмасса ишлаб чиқариш иқлим ўзгаришига ҳисса қўшадиган иссиқхона газларини чиқаради. Иқлим ўзгариши одамлар учун ҳам, ёввойи табиат учун ҳам катта таҳдиддир ва биз атмосферага иссиқхона газларини кўпроқ чиқаришда давом этаётганимиз сабабли, у янада ёмонлашмоқда.

Тўртинчидан, инсон саломатлиги муаммоси. Пластмассада озиқ-овқат ва сувга тушиши мумкин бўлган зарарли кимёвий моддалар мавжуд. Ушбу кимёвий моддалар саратон, репродуктив муаммолар ва бошқа соғлиқ муаммолари билан боғлиқ.

Бешинчидан, пластмасса ёввойи табиат учун жиддий хавф туғдиради. Биз пластмассадан фойдаланишни камайтириш, океанларни тозалаш ва ёввойи табиатни ҳимоя қилиш билан шуғулланадиган ташкилотларни қўллаб-қувватлашдан бошлашимиз мумкин. Бирламчи пластмасса ишлаб чиқариш ва утилизация қилишнинг ҳозирги суръатига кўра, пластмасса 2050 йилга келиб океандаги балиқлар сонидан ошиб кетиши мумкин. Кўпгина сув ҳайвонлари пластикни ўлжа деб ҳисоблаб, истеъмол қиладилар. Пластик экотизимларга таҳдид солади, биологик хилма-хилликни пасайтиради ва ҳатто ўсимликлар ва ҳайвонлар ўртасидаги озуқа моддаларининг оқимини ўзгартириши мумкин.

Нима қилишимиз керак?

Пластмассани қайта ишлаш. Афсуски, ҳамма пластмасса ҳам қайта ишланмайди, унинг жуда кичик қисми маълум давлатларда қайта ишланади, холос. Текширув натижаларига кўра, Қўшма Штатлар юз минглаб тонна пластмассани бошқа мамлакатларга, жумладан, Бангладеш, Сенегал ва Лаосга жўнатади.

Хитой ва Гонконг 2015 йилда америкаликлар чиқинди қутисига ташлаган пластмассанинг ярмидан кўпини олган. Шунга қарамай, бу юкнинг катта қисми пластмассанинг ифлосланиши туфайли полигонга тушиб қолган. Натижада, Хитой энди фақат яхши тозаланган пластмассани қабул қиладиган бўлди. Шунинг учун чиқиндиларни бошқариш тизимлари пластик чиқиндиларни яратиш ва умумий пластик йиғиш усулларини тўғрилашга интилиши керак, чунки пластмассанинг аксарияти полигонда қолади.

Америка ҳар йили 34,5 миллион тонна пластмасса ишлаб чиқаради, аммо бу пластмассанинг атиги 9 фоизи қайта ишланади. Ва бу жараёнда, кўпинча ер ости ёқилғилардан ҳосил бўладиган катта миқдордаги энергия пластмассани иситиш учун ишлатилади. Ишлаб чиқарилган пластмассанинг 12 фоизга яқини ёниб кетади. Қайта ишлаш ва ёқиш натижасида чиқадиган тутунлар атмосферага кўпроқ иссиқхона газларини чиқаради.

Пластмассани тақиқлаш. Баъзи давлатлар пластикнинг таъсирини чеклаш ва ҳукумат уни қайта ишлаш билан шуғулланиши зарурлиги учун маълум турдаги пластмассаларни тақиқлаш томон қадам ташлашди. Калифорния яқинда бир марта ишлатиладиган пластмассалардан воз кечиш тўғрисидаги қонунни қабул қилди. 2032 йилга келиб, Калифорниядаги барча қадоқлаш қайта ишланадиган ёки компостланадиган бўлиши керак – чунки пластик ифлосланиш фактлари иқлим қонунчилигини кучайтирмоқда.

Канада нафақат Калифорния штатига ўхшаш қонунни қабул қилди, балки улар 2030 йилга келиб нол пластик чиқиндиларга эришиш режасига эга. Ҳиндистонда бир марта ишлатиладиган пластмассаларга баъзи тақиқлар мавжуд.

Бошқа ечимлар. Олимлар пластмассани иссиқликсиз парчалашнинг баъзи ечимларини топдилар ва уларни амалга ошириш устида ишламоқдалар. Мум қуртлари ва овқат қуртлари пластмассаларни ўғит сифатида ишлатилиши мумкин бўлган компостга айлантириши мумкин. Баъзи микроблар борки, улар пластикларни йиллар давомида эмас, балки бир неча соат ичида парчалаши мумкин.

Жамиятимиз пластмассадан воз кечмагунча, биз каучук дарахти каби табиий каучук манбаларига мурожаат қилишимиз мумкин. У  пластмасса каби ишлатилиши мумкин бўлган латекс ишлаб чиқаради. Амберда латекс мавжуд бўлиб, уни пластик каби ишлатиш ҳам мумкин. Баъзан у бошқа фойдали қазилмаларни қазиб олиш пайтида топилади.

Албатта, бу ечимлар истеъмолчи жамиятимизнинг шунчалик пластик талаб қиладиган асосий муаммосини ҳал эта олмайди. У ҳаёт айланишининг ҳар бир босқичида энергия талаб қилади. Фаол экологлар ва атроф-муҳит ҳимоячилари инсонларни хатти-ҳаракатларини ўзгартиришига ва ҳукуматларни эса энг зарарли пластмассаларни тақиқлашга чақиради.

Ўзимизни ўзгартирайлик!

Шунга қарамай, пластик тақиқлар муаммонинг асосий ечимига кирмайди. Бунга қарши курашишнинг бир усули – бир марталик ишлатиладиган нарсаларга бўлган эҳтиёжни камайтириш йўлларини топишга ҳаракат қилиш. Пластикдан фойдаланишни чеклаш учун:

  • Қайта ишлатиладиган сув шишасидан фойдаланинг;
  • Оммавий озиқ-овқат дўконларида қуруқ маҳсулотлар учун рацион идишлардан фойдаланинг;
  • Қайта ишлатиладиган мато сумкаларини ишлатинг;
  • Озиқ-овқат олиб кетаётганда ёки ресторанга бориш учун идиш керак бўлганда ўзингиз билан мустаҳкам идиш олиб боринг;
  • Суюқ совун билан эмас, балки совун билан ювинг.

Сиз нафақат одатларингизни ўзгартириш орқали атроф-муҳитга таъсирингизни чеклайсиз, балки чўнтагингизга ҳам фойда келтирасиз. Унутманг, кичик    қадамлар ҳам ёрдам беради ва биз биргаликда ўзгаришлар қила оламиз.


Лайфстайл


														
														Уй бекалари учун мотивацион тавсиялар

Уй бекалари учун мотивацион тавсиялар

Уй бекаси бўлиш — бу оддийликда мукаммаллик яратиш санъатидир. Уй бекалари — оиланинг юраги, муҳитнинг меъмори.
15:19 / 30.04.2025

														
														“Кальмар ўйини” сериали актрисаси саратондан вафот этди

“Кальмар ўйини” сериали актрисаси саратондан вафот этди

“Кальмар ўйини” сериалининг иккинчи мавсумида собиқ полиция ходими Хван Чжун-Хонинг онаси ролини ижро этган актриса Ли Жу-ши…
09:46 / 04.02.2025

														
														Нонушта учун энг зарарли озиқ-овқатларнинг рўйхати билан танишинг

Нонушта учун энг зарарли озиқ-овқатларнинг рўйхати билан танишинг

Балансли нонушта қилиш яхшироқ умумий овқатланиш билан боғлиқ бўлиб, танангизни руҳий ва жисмоний қийинчиликларни енгиш учун…
13:32 / 25.01.2025

														
														Инсайдер iPhone 17 Pro дизайни ва хусусиятлари ҳақида маълумот берди

Инсайдер iPhone 17 Pro дизайни ва хусусиятлари ҳақида маълумот берди

Флагман нафақат инновацион камера, балки одатий стандартларни ўзгартирувчи ноёб орқа панель дизайнини ҳам олади.
11:13 / 25.01.2025

														
														Россияда криптосауналар ишлаб чиқилди: улар сизни иситиб қўяди ва крипто пул олади

Россияда криптосауналар ишлаб чиқилди: улар сизни иситиб қўяди ва крипто пул олади

Санкт-Петербургдаги Luxury World Spa компанияси “Криптосауна” лойиҳасини тақдим этди. Янги маҳсулот ASIC (криптовалюта қазиб…
10:35 / 25.01.2025

														
														Ижтимоий тармоқлардан фойдаланишни тўхтатишнинг фойдаси бўлдими?

Ижтимоий тармоқлардан фойдаланишни тўхтатишнинг фойдаси бўлдими?

Ушбу тадқиқот амалга оширилгандан сўнг ўқувчиларнинг кўрсаткичлари ошган.
15:29 / 18.01.2025

														
														2025 йилда қандай кроссовкалар мода бўлади?

2025 йилда қандай кроссовкалар мода бўлади?

Кроссовкалар ҳеч қачон модадан қолмайдиган, қулай оёқ кийим ҳисобланади. Фақатгина ҳар йили уларнинг қайсидир тури, айниқса,…
13:02 / 16.01.2025

														
														Такчи – Кореянинг машҳур анъанавий ўйини

Такчи – Кореянинг машҳур анъанавий ўйини

Такчи – бу Корея маданиятида болалар ва катталар орасида машҳур бўлган ўйин бўлиб, оддий, аммо қизиқарли! Ўйин учун фақат қа…
16:09 / 15.01.2025

														
														2024 йилда энг юқори даромад келтирган фильмлар рўйхати

2024 йилда энг юқори даромад келтирган фильмлар рўйхати

2024 йил кино саноати учун жуда муваффақиятли йил бўлди. Кўплаб кутилган премьералар ва кутилмаган хитлар томошабинларни кин…
15:40 / 15.01.2025

														
														“Отам қурган тандир”
Умиджон Алимов, 2017.

“Отам қурган тандир” Умиджон Алимов, 2017.

“Демак, мен мавзу, ўзимга услуб топяпман, деб ўзига хос йўналишни қидираётган рассом сифатида хурсанд бўлардим. Тандирни ҳақ…
14:59 / 15.01.2025

Бу ҳам қизиқ

Ўзбекистонда футбол ҳакамлари академияси очилди

Ўзбекистонда футбол ҳакамлари академияси очилди

Ўзбекистон футбол ассоциацияси (УФА) ҳакамлар академиясини очди. Бу ҳақда ташкилот матбуот хизмати хабар берди.
16:23 / 08.05.2025
Андижонда Фарғона канали қирғоқлари шикастланиши натижасида хонадонларни сув босди

Андижонда Фарғона канали қирғоқлари шикастланиши натижасида хонадонларни сув босди

Айни пайтда вилоят Норин Қорадарё Ирригация тизимлари бошқармаси томонидан сув буткул тўхтатилган.
13:06 / 08.05.2025
Шавкат Мирзиёев Россияга боради

Шавкат Мирзиёев Россияга боради

Ташриф дастурига мувофиқ, Ўзбекистон раҳбари Иккинчи жаҳон урушидаги Ғалабанинг 80 йиллигига бағишланган тантанали тадбирлар…
18:22 / 07.05.2025
Самарқандда портлаш оқибатида 2 киши ҳалок бўлди

Самарқандда портлаш оқибатида 2 киши ҳалок бўлди

2025 йил 7 май куни соат тахминан 15:06 ларда Каттақўрғон тумани, “Қуштепа” МФЙда жойлашган АЁҚШда портлаш юз берди. Бу ҳақд…
18:25 / 08.05.2025
ЕЧЛ. “ПСЖ” иккала баҳсда ҳам “Арсенал” устидан ғалаба қозониб финалга йўл олди

ЕЧЛ. “ПСЖ” иккала баҳсда ҳам “Арсенал” устидан ғалаба қозониб финалга йўл олди

7 майдан 8 май санасига ўтар кечаси Европа Чемпионлар Лигасининг иккинчи ярим финал баҳси бўлиб ўтди. Париж шаҳридаги “Парк …
10:05 / 08.05.2025
Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

Замонавий болалик: ортиқча вазн эпидемияси ва унинг илдизлари

Сўнгги ўн йилликда технология, овқатланиш маданияти ва турмуш тарзи кескин ўзгарди. Афсуски, бу ўзгаришлар фақат қулайликлар…
17:21 / 07.05.2025
Tashkent Tech номли янги техника университети ташкил этилади

Tashkent Tech номли янги техника университети ташкил этилади

Президент топшириғига биноан амалга оширилаётган лойиҳа ёшлар ўртасида техника таълими нуфузини оширишга қаратилган.
11:08 / 08.05.2025
Мирзо Улуғбек туманининг айрим ҳудудлари вақтинча электр таъминотидан узилди

Мирзо Улуғбек туманининг айрим ҳудудлари вақтинча электр таъминотидан узилди

8-май куни Мирзо Улуғбек тумани: “Амир Темур”, “Темурийлар” ҳамда “Алишеробод” МФЙларининг айрим ҳудудларида соат 10:00 дан …
14:15 / 08.05.2025
Шавкат Мирзиёев Фридрих Мерсга табрик йўллади

Шавкат Мирзиёев Фридрих Мерсга табрик йўллади

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Германия Федератив Республикаси Федерал Канцлери Фридрих Мерсни ушбу лаво…
20:08 / 07.05.2025
Хитой компанияси Сурхондарёда пахта етиштириш бўйича 95 миллион доллар инвестиция киритади

Хитой компанияси Сурхондарёда пахта етиштириш бўйича 95 миллион доллар инвестиция киритади

Хитойнинг Jiangsu World Group корпорацияси Сурхондарё вилоятидаги пахта етиштириш ва қайта ишлаш бўйича автоматлаштирилган к…
20:25 / 08.05.2025

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!

Ўзбекистон ва жаҳонда рўй бераётган энг сўнгги воқеа-ҳодисалар, спорт, шоу-бизнес, маданият, информацион технологиялар ва илм-фан янгиликларидан доимо хабардор бўлинг!