Klassik kino va ovozsiz filmlarga qiziqmaydiganlar ham, shubhasiz, gʼalati yurish va gʼaroyib shlyapaga ega qahramonni yaxshi tanishadi. Buyuk aktyor va rejissyor Charli Chaplin komediyani haqiqiy sanʼatga aylantira olgan va uning kulgili qiyofalari koʼpincha drama va koʼzni yoshlantiruvchi sahnalar bilan uygʼunlashtirgan.
Ona vatani – Buyuk Britaniyadan Аmerika Qoʼshma Shtatlariga kelgan Chaplin tez orada kino olamiga kirdi va dunyoga mashhur obrazni yaratdi. Tramp obrazi – bu qarama-qarshiliklarning yorqin namunasidir. Uning keng pochali shim va etiklari bor, lekin juda tor palto va kichkina shlyapa kiyib yuradi. Doimo kir va tartibsiz yursa-da, oʼzini aqlli tutadi. U hazilkash va xotinboz, lekin shu bilan birga uyatchan va taʼsirchan.
Qahramonimizning faoliyati qisqa metrajli filmlarda kichik aktyor sifatida boshlangan, keyin esa kino tarixidagi eng buyuk mualliflardan biriga aylangan Chaplinning hayotini mukammal aks ettirgan. Uning oʼzi stsenariylar yozgan, film suratga olgan va prodyuserlik qilgan hamda ularda bosh rolni oʼynagan.
1. “The kid” – “Bolakay”
Ishlab chiqarilgan yili: 1921-yil, АQSh
Janr: Oilaviy komediya, drama.
Davomiyligi: 68 daqiqa.
Kambagʼal, yolgʼiz ona farzandini boy ota-ona yaxshi hayot bilan taʼminlay oladi, degan umidda chaqalogʼini qimmatbaho mashinada qoldiradi. Аmmo avtomobil oʼgʼirlanadi va chaqaloqni axlatga tashlab ketishadi. U yerda bir nochor odam (Chaplin) uni topib oladi va boshqa chora topolmay uni asrab oladi.
Besh yil oʼtgach, ular haqiqiy oila kabi yashaydilar, ammo ikkisi ham halol yoʼl bilan pul topishmaydi. Tez orada ular ajralishga qaror qilishadi.
Qisqa hikoyalarda “brodyaga” obrazini sinab koʼrgan Chaplin oʼzining toʼlaqonli filmini yaratmoqchi boʼladi, unda kulgili epizodlar taʼsirli lahzalar bilan birga kelishi kerak edi. Buning uchun u otasi bilan estrada shousida oʼynagan yosh aktyor Jeki Kugan obrazini kashf qildi. Va toʼsatdan bu duet butun Аmerikaning sevimlisiga aylandi. Film banneri sabab kassalar odamlar bilan toʼlib ketdi, bu Chaplin uchun kino olamiga yoʼl ochdi.
2. “The Piligrim” – “Darbadar”
Ishlab chiqarilgan yili: 1923-yil, АQSh
Janr: Komediya.
Davomiyligi: 47 daqiqa.
Qahramon qamoqdan qochib, ruhoniy qiyofasini oladi. Tasodifiy poezdni tanlab, Texas shahriga boradi, u yerliklar yangi ruhoniyni kutayotgan edi. U birinchi xizmatni oʼtkazadi, lekin asta-sekin yangi hayot boshlash imkoniyatiga ega ekanligini tushunadi.
Bu Chaplinning soʼnggi qisqa metrajli filmi boʼlib, shundan soʼng, u oʼz studiyasida filmlar suratga olishni boshlagan. “Darbadar” esa qahramonning oddiy oʼgʼrilikdan halol insongacha boʼlgan yoʼlini koʼrsatuvchi haqiqiy durdona asar ekani butun dunyoda eʼtirof etilgan.
Xuddi shu 1923-yilda Chaplin oʼziga xos boʼlmagan “Parij” psixologik dramasini suratga olishga qaror qildi. Koʼpchilik tomoshabinlar buni qabul qila olmadi, chunki ular Chaplindan faqat “brodyaga” obrazini kutishgan.
3. “The Gold Rush” – “Oltin vasvasasi”
Ishlab chiqarilgan yili: 1925-yil, АQSh
Janr: Komediya, sarguzasht
Davomiyligi: 95 daqiqa.
Ushbu komediyada Chaplin Oltin vasvasasi bilan Аlyaskaga boradi. Shu tariqa u jinoyatchi Qora Larsenning kulbasiga borib qoladi. U yerda oltin topib olgan Big Jim ham boʼladi. Keyin qahramonlar oʼzlari istagan tomoniga yoʼl oladi, ammo taqdir ularni kichik shaharchada yana birlashtiradi.
Bu Chaplinning toʼliq stsenariy asosida ishlangan birinchi komediyasidir. Muallif asarga juda ehtiyotkorlik bilan yondashgan. Oltin qazib oluvchilar togʼlarga boradigan ochilish sahnasi uchun ikki yarim ming odam yollangan. Shu bilan birga, suratga olish haqiqiy togʼlarda yomon ob-havo sharoitida boʼlib oʼtgan, biroq Chaplin rejissyor sifatida mukammal natijaga erishish uchun oʼnlab epizodlarni qayta suratga olishni talab qilgan.
Xatto Charlining oxirgi epizodini yaratish uchun 27 ta dubldan foydalanilgan. 1942 yilda u filmni qayta suratga oldi. Baʼzi sahnalarni oʼzgartirilib, musiqa va hikoya qoʼshildi. Аynan shu versiya hozirda butun dunyoda mashhur.
Аmmo, eng muhimi, tomoshabinlarga filmdagi bir nechta ajoyib komediya sahnalari yoqqan. Masalan, pattilarning raqsi, etikning ovqatlanishi va Charlining kulbadan chiqishga urinib, boʼronga qarshi turishi. Ularning barchasini kino tarixida oʼziga xos oʼrni bor.
4. “The Circus” – “Sirk”
Ishlab chiqarilgan yili: 1928-yil, AQSH
Janr: Komediya, sarguzasht
Davomiyligi: 72 daqiqa.
Chaplinning qahramoni, odatdagidek, muammoga duch keladi – polisiya uni ta’qib qiladi. U sirkka yashirinadi, tasodifan arenaga kiradi va darhol ommaning sevimlisiga aylanadi. Ammo bu yerdagi hayot bayramga o‘xshamaydi: uni hatto qizini ham qiynagan shafqasiz odam boshqaradi. Aytgancha, Charli uni sevib qoladi.
Chaplin bu filmdagi roliga tayyorgarlik ko‘rish chog‘ida arenaga kirgan sahnani ko‘rsatish uchun chindan ham arqonda yurish san’atini puxta egallashi kerak bo‘lgan. Va bu safar uning ishi nafaqat tomoshabinlar tomonidan yuqori baholandi, balki film to‘rtta asosiy nominasiya bo‘yicha Oskar mukofotiga nomzod bo‘ldi.
Ammo keyinchalik bu nominasiyalarning barchasi olib tashlandi va Charli Chaplin “Sirk” filmida “o‘zini namoyon qilgan aktyorlik, ssenariy yozish, rejissyorlik va prodyuserlik mahoratining ko‘p qirraliligi va dahosi uchun” faxriy mukofoti bilan taqdirlandi.
5. “City lights” – “Shahar chiroqlari”
Ishlab chiqarilgan yili: 1931-yil, AQSH
Janr: Komediya, drama, melodrama.
Davomiyligi: 87 daqiqa.
Bu safar Chaplin gul sotuvchi ko‘zi ojiz, biroq go‘zal qizga duch keladi. Bir-ikki tasodif tufayli u kelishgan boyni uchratgan deb o‘ylaydi va qahramon unga haqiqatni ochishga jur’at etmaydi. Charlining qahramoni operasiya qizning ko‘rish qobiliyatini tiklashi mumkinligini bilib, har qanday holatda ham kerakli miqdorni olishga qaror qiladi.
Chaplin kasal qiziga kasalligini ko‘rsatmaslikka harakat qilgan ko‘r masxaraboz haqidagi hikoyani eshitib, bu voqeani o‘ylab topadi. Biroq ssenariy ustida ishlash jarayonida g‘oya ancha o‘zgargan. Buyuk depressiya tufayli suratga olish bir necha bor qoldirilgan, ammo Chaplin hali ham rasmini tugatdi. Bu vaqtga qadar personajlar suhbatiga asoslangan kinolar mavjud bo‘lgan, lekin Charli hali ham ovozsiz filmlar yaratishda davom etdi. Va uning o‘zi asarlari uchun musiqa yozishni boshladi.
Film chiqarilganidan so‘ng, garchi u hech qanday mukofot olmagan bo‘lsa-da, juda mashhur bo‘ldi. Ammo yillar o‘tib, Amerika Kino Institutining (AFI) 10 ta eng yaxshi romantik komediyalar ro‘yxatida birinchi o‘rinni aynan “Shahar chiroqlari” kartinasi egallagan.
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!