$
12938.11 UZS
18.11
149.99 UZS
0.47
14076.66 UZS
-25.52
18° Kechasi

Kishan kiyma, bo‘yin egma…

12:51 / 28.01.2025

Tarixan o‘z ona yurti va xalqi erki yo‘lida jon fido qilgan qo‘mondon-u sarkardalarning qahramonliklariga ko‘plab misollarni keltira olamiz. Yana shunday bir toifa borki ular o‘z millati va ona vatani erki uchun qalam birla ta’bir joiz bo‘lsa “jang” qilganlar. Shunday millat qahramonlaridan biri jadid namoyandalarining yorqin vakili, milliy uyg‘onish davri o‘zbek she’riyatiga asos solgan millatparvarlar qatorida e’tirof etiluvchi shoir, dramaturg, ma’rifatchi va tarjimon Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon hisoblanadi. Mazkur maqolada siz bilan Cho‘lpon qalamiga mansub ozodlik va hurlikka yug‘rilgan asarlarni ko‘rib chiqamiz.

“Binafsha” she’ri

Shoir ushbu she’rda binafsha gulini inson qalbining ramzi sifatida ko‘rsata oladi. Binafsha – nafislik, noziklik va ezgulik ramzidir. Cho‘lpon she’rda nozik did bilan binafsha gulining ko‘chada arzonga sotilishi orqali insoniy qadriyatlarning pasayishi, millat kamsitilishi, jamiyatdagi beparvolik va shu sababdan yuzaga kelgan iztiroblarini bayon qiladi. She’rda binafsha, go‘yo, inson qalbi singari tiriklik va hayot ifodasi bo‘lsa-da, kamsitilgan va e’tiborsiz qoldirilgan bir holatda tasvirlanadi.

“Binafsha, senmisan, binafsha – senmi,

Ko‘chada aqchaga sotilgan”.

Bu misralar Cho‘lponning o‘sha davr jamiyatidagi ziddiyatlariga nisbatan dardli qarashi va insonlar, xalqqa nisbatan achinish hissini namoyon etadi. She’rda binafsha erkinlik va hurlikni ifodalaydi, ammo bu qadriyatlar “zanjirband qilingan” va “sotuvga chiqarilgan”. Shuningdek, ushbu ijod mahsuli o‘sha davrdagi siyosiy va ijtimoiy tahdid va bosimlar, shaxs erkinligiga qo‘yilgan taqiqlar haqida so‘zlaydi. Shoir binafsha misolida nafaqat o‘z dardini, balki butun jamiyatning ichki kechinmalarini ifodalashga muvaffaq bo‘lgan. Mazkur she’r nafaqat o‘z davrining, balki bugungi kunimizning ham dolzarb muammolarini yorituvchi ijod namunasidir.

“Kecha va Kunduz” romani

Roman o‘zbek adabiyoti tarixida o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lib, u ilk roman-dilogiya hisoblanadi. “Kecha” qismi 1933-1934-yillarda Moskvada yozilgan. Afsuski, “Kunduz” qismi bizgacha yetib kelmagan va yoki mavjud emas. Asar Chor Rossiyasining yurtimizda olib borgan siyosati, o‘sha davrda avomning ma’naviy dunyosiga ko‘zgu tutgan ijod namunalaridan biri hisoblanadi.

Asarning asosiy syujetida yosh bir o‘zbek qiziga taqdir bergan beayov azob va uqubatlari, bularga nisbatan jamiyatning befarqligi haqida so‘zlaydi hamda insonlarning dunyoqarashi pastligi va faqat o‘zini o‘ylovchi kimsalar taqdiri aks ettiriladi.

Roman obrazlaridan biri Zebi o‘sha davr ayollarining beg‘ubor, samimiy, soddadil bir ko‘rinishi. Romanda, shuningdek, Chor Rossiyasi xalqning eng savodsiz, ma’lum fikrga ega bo‘lmagan omi kimsalarga lavozim berib, ular orqali xalqni istaganlaricha idora etadilar. Akbarali mingboshi ular uchun oddiy “sart”, ismining ham ahamiyati yo‘q. Miryoqub – ishning ko‘zini biladigan, aqli teran shaxs. Unda ikkita Miryoqub yashaydi. Vaqti kelsa, o‘zidan jirkanadi. Vijdoni oldida sobit turib beradi. Faqat uning aqlni to‘g‘ri yo‘lga solib yuboradigan bir inson topilmaydi. Agar uni to‘g‘ri yo‘lga boshlab qo‘ysalar, xalqning ziyoli, yetuk, dunyoqarashi keng farzandiga aylanishi mumkin. Romanda aholining dinni ham to‘liq anglamay unga ko‘r-ko‘rona itoat etayotgani, hatto dindorlarning ham dindan yaxshi xabari yo‘qligi, hukumat odamlari oldida qassobni yonida turgan qo‘zichoqday bo‘lib qolishi keskin tanqid ostiga olinadi. Asarda mavjud tuzumning illatlari ochib tashlanadi, bosh g‘oya mavjud tuzumni tag-tomiri bilan yulib tashlash bo‘lgan. Cho‘lponning maqsadi ham o‘tmishni ko‘rsatish orqali, xalqning yuziga ko‘zgu tutish, asl ahvollarini ko‘rsatish bo‘lgan. Bir so‘z bilan aytganda, roman murakkab ijtimoiy siyosiy davrda yaratilgan bo‘lmasin, u o‘sha davrda yaratilgan ko‘plab asarlar singari mafkuraga emas, xalqning ma’naviy kamolotini ta’minlashga yo‘naltirilgan ijod namunasidir.

“Yorqinoy” pyesasi

Ushbu drama ijtimoiy-falsafiy xususiyatga ega bo‘lib, Cho‘lpon adolatsiz tuzumga qarshi o‘z fikrini shu yo‘l bilan yetkazishgan harakat qilgan. Dramaning markazida Yorqinoy va Po‘lat munosabatlari tursa-da, asar ishq, muhabbat haqida emas. Yorqinoyning sevgisi katta psixologik muammolarni qo‘yishda bir vosita qilib foydalanilgan, xolos. Asarda Yorqinoy ko‘pgina o‘zbek ayollari singari mushtipar, to‘rt devor ichida, o‘z taqdiriga ko‘ngan jabrdiyda emas, balki ko‘pgina o‘zbek eposlarida uchraganday erk yo‘lida kerak bo‘lsa erkaklar bilan tenglasha oladigan matonatli ayol sifatida tasvirlangan. Pyesadagi markaziy Po‘lat personaji yo burch yo sevgi deganda ikkilanmay burchni tanlaydigan qahramondir. U boshqa bir qahramon Qumriga “Seni sevmayman, sevolmayman. Mening ko‘nglimda boshqa narsaning sevgisi”, – deganda kitobxon beixtiyor Yorqinoyni tushunadi, biroq aslida u ona-yurt, vatanga bo‘lgan muhabbatni nazarda tutadi. U Yorqinoyni sevishi mumkin, lekin vatanga muhabbati va burchi bundan ustun turadi. Asar yakunida Po‘lat tilidan ijtimoiy adolat to‘g‘risida ancha yaxshi fikrlar aytiladi. Uzoq kurashib, toj-u taxtga ega bo‘lgan Po‘lat Yorqinoy bilan saodatli hayot kechirish haqida emas, mas’uliyatli ish zahmati va uning ortida xalq turgani haqida o‘yladi. Xulosa qilganda, “Yorqinoy” muhabbatni ta’rif etuvchi romantik ertak emas, balki umumbashariy muammolar haqida bahs yurituvchi, erk, adolat, mardlikni ulug‘lovchi asar hisoblanadi.

“Ko‘ngil” she’ri

Ko‘ngil, sen munchalar nega

Kishanlar birla do‘stlashding?!

Na faryoding, na doding bor,

Nechun sen muncha sustlashding?

Kishan – zulm iskanjasidagi yurti ramzidir. Cho‘lpon eng ko‘p qo‘llagan o‘ziga xos poetik ramz ko‘proq armonni ifodalagan. Sababki, kishan va ozodlik, erkinlik va hurlik bir vaqtda ham birgalikda hech qachon mavjud bo‘lmaydi. Ulardan bir mavjudligi tabiiy ikkinchisini inkor etmay qolmaydi. Inson vujudi-ku mayli, uning ko‘ngli ham kishanlangan bo‘lsa-chi?! – Bu haqiqiy fojiadir.

Tiriksan, o‘lmagansan,

Sen-da odam, sen-da insonsan;

Kishan kiyma, bo‘yin egma,

Ki, sen ham hur tug‘ilg‘onsan!..

Cho‘lpon mustamlakachilikka qarshi kurashib, milliy uyg‘onish g‘oyalarini tarannum etgan holda bizni, xalqimizni hurriyatga, milliy ozodlikka undadi. Bu maqsadga ma’rifat va bilim orqali erishish mumkinligini vaqtida anglay oldi. Birgina biz yuqorida keltirgan asarlar emas, uning butun hayoti (umrining fojiaviy yakuniga qadar) shu g‘oya yo‘lida sarflangan deyish mumkin. Anglashimiz lozim bo‘lgani shuki, bugungi hurlikka biz osonlikcha erishmaganmiz va bundan xulosalar olishimiz shart!

Tayyorladi: Azimjon Shodmonov


O‘zbekiston


														
														Bugun Husanovning jamoasi “Brayton”ni mehmon qiladi

Bugun Husanovning jamoasi “Brayton”ni mehmon qiladi

Ma’lumot uchun, “Manchester Siti” - “Brayton” o‘yini Toshkent vaqti bilan soat 20:00 da “Etihad” stadionida boshlanadi.
16:28 / 15.03.2025

														
														Moliyaviy mustaqil oliygohlar har yili 1 mlrd so‘mgacha grant e’lon qiladi

Moliyaviy mustaqil oliygohlar har yili 1 mlrd so‘mgacha grant e’lon qiladi

Moliyaviy mustaqillik berilgan oliy ta’lim tashkilotida GPA ko‘rsatkichi 3,3 dan 4 gacha bo‘lgan belgilangan toifadagi talab…
16:09 / 15.03.2025

														
														Tez yordam mashinasida o‘tin tashildi

Tez yordam mashinasida o‘tin tashildi

Haydovchi ishdan olingan, bosh shifokorga esa “hayfsan” berilgan.
10:02 / 15.03.2025

														
														Samarqanddagi kutubxonada yong‘in sodir bo‘ldi

Samarqanddagi kutubxonada yong‘in sodir bo‘ldi

Hodisa oqibatida jabrlangan va halok bo‘lganlar yo‘q.
09:34 / 15.03.2025

														
														15-mart kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

15-mart kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 7-9 daraja iliq, kunduzi 18-20 daraja iliq bo‘ladi.
22:29 / 14.03.2025

														
														Shayxontohur tumanida noqonuniy tamaki mahsulotlari savdosi bilan shug‘ullanib kelgan shaxs ushlandi

Shayxontohur tumanida noqonuniy tamaki mahsulotlari savdosi bilan shug‘ullanib kelgan shaxs ushlandi

Mazkur holat yuzasidan Jinoyat kodeksining 186-1-moddasi (etil spirti, alkogolli mahsulot va tamaki mahsulotini qonunga xilo…
21:48 / 14.03.2025

														
														O‘zbekistonda qurilish materiallari ishlab chiqarish 10 foizga o‘sdi

O‘zbekistonda qurilish materiallari ishlab chiqarish 10 foizga o‘sdi

2025-yilning yanvar-fevral oylarida O‘zbekistonda 4,3 trln so‘mlik qurilish materiallari ishlab chiqarildi. Bir yil ichida i…
21:07 / 14.03.2025

														
														Navoiy viloyatidagi uran koni uchun 214 million dollar sarmoya kiritiladi

Navoiy viloyatidagi uran koni uchun 214 million dollar sarmoya kiritiladi

Bu haqda “Navoiyuran” davlat korxonasi xabar bermoqda.
20:25 / 14.03.2025

														
														Avariya sabab Chilonzor tumanining ayrim hududlarida gaz ta’minoti to‘xtatildi

Avariya sabab Chilonzor tumanining ayrim hududlarida gaz ta’minoti to‘xtatildi

Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi o‘rta bosimli yer osti gaz quvurida gaz sizib chiqish holatini bartaraf etish maqsadida…
19:37 / 14.03.2025

														
														Toshkentda chiqindi tashlaganlik uchun 11 mln so‘mdan ortiq jarima undirildi

Toshkentda chiqindi tashlaganlik uchun 11 mln so‘mdan ortiq jarima undirildi

Bu haqda ekologiya vazirligi matbuot xizmati ma’lum qildi.
18:54 / 14.03.2025

Bu ham qiziq

Karni Kanada bosh vaziri sifatida qasamyod qildi

Karni Kanada bosh vaziri sifatida qasamyod qildi

Ilgari Kanadada hukmronlik qilayotgan liberallar partiyasining yangi rahbari etib saylangan Mark Karni juma kuni o‘zidan old…
09:20 / 15.03.2025
Qarshi shahri hududi kengaytiriladi

Qarshi shahri hududi kengaytiriladi

Qashqadaryo viloyati markazi so‘nggi 18 yil ichida Koson, Qarshi va Ko‘kdala tumanlari hududiga qarab 7 767 gektarga, ya’ni …
10:36 / 14.03.2025
14-mart kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

14-mart kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 7-9 daraja iliq, kunduzi 18-20 daraja iliq bo‘ladi.
05:36 / 14.03.2025
Tez yordam mashinasida o‘tin tashildi

Tez yordam mashinasida o‘tin tashildi

Haydovchi ishdan olingan, bosh shifokorga esa “hayfsan” berilgan.
10:02 / 15.03.2025
Moliyaviy mustaqil oliygohlar har yili 1 mlrd so‘mgacha grant e’lon qiladi

Moliyaviy mustaqil oliygohlar har yili 1 mlrd so‘mgacha grant e’lon qiladi

Moliyaviy mustaqillik berilgan oliy ta’lim tashkilotida GPA ko‘rsatkichi 3,3 dan 4 gacha bo‘lgan belgilangan toifadagi talab…
16:09 / 15.03.2025
Sadir Japarov Markaziy Osiyo uchun yagona viza rejimini taklif qildi

Sadir Japarov Markaziy Osiyo uchun yagona viza rejimini taklif qildi

Qirg‘iziston Prezidenti Sadir Japarov Markaziy Osiyoda yagona viza joriy etishni taklif qildi. Bu haqda u Facebook tarmog‘id…
22:28 / 13.03.2025
Bir guruh o‘zbekistonliklar Janubiy Koreyadagi kemasozlik zavodlarida ishlash uchun o‘qitiladi

Bir guruh o‘zbekistonliklar Janubiy Koreyadagi kemasozlik zavodlarida ishlash uchun o‘qitiladi

280 ga yaqin o‘zbekistonlik Janubiy Koreyaning Ulsan shahridagi kemasozlik korxonalarida ishlash uchun o‘qitiladi. Bu haqda …
18:23 / 13.03.2025
Toshkentga tramvay harakati qaytariladi

Toshkentga tramvay harakati qaytariladi

Toshkent shahar hokimi o‘rinbosari Sharof Rahmonov va Fransiya tashqi savdo va xorijdagi fuqarolar bo‘yicha vazir-delegat Lo…
15:24 / 13.03.2025
Maradonnaning shifokorlari 25 yilgacha qamalishi mumkin

Maradonnaning shifokorlari 25 yilgacha qamalishi mumkin

Ular argentinalik futboli afsonasiga munosib yordam ko‘rsatmagan.
22:23 / 13.03.2025
Sirdaryoda Nexia-3 va Isuzu to‘qnashib ketdi

Sirdaryoda Nexia-3 va Isuzu to‘qnashib ketdi

Ayni vaqtda hodisa joyida YHXB xodimlari tomonidan surishtiruv va o‘rganish ishlari olib borilayotganligi ma’lum qilingan
13:39 / 13.03.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!