$
12980.89 UZS
11.33
158.67 UZS
1.58
14722.93 UZS
-45.51
22° Kechasi 12°

Kishan kiyma, bo‘yin egma…

12:51 / 28.01.2025

Tarixan o‘z ona yurti va xalqi erki yo‘lida jon fido qilgan qo‘mondon-u sarkardalarning qahramonliklariga ko‘plab misollarni keltira olamiz. Yana shunday bir toifa borki ular o‘z millati va ona vatani erki uchun qalam birla ta’bir joiz bo‘lsa “jang” qilganlar. Shunday millat qahramonlaridan biri jadid namoyandalarining yorqin vakili, milliy uyg‘onish davri o‘zbek she’riyatiga asos solgan millatparvarlar qatorida e’tirof etiluvchi shoir, dramaturg, ma’rifatchi va tarjimon Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon hisoblanadi. Mazkur maqolada siz bilan Cho‘lpon qalamiga mansub ozodlik va hurlikka yug‘rilgan asarlarni ko‘rib chiqamiz.

“Binafsha” she’ri

Shoir ushbu she’rda binafsha gulini inson qalbining ramzi sifatida ko‘rsata oladi. Binafsha – nafislik, noziklik va ezgulik ramzidir. Cho‘lpon she’rda nozik did bilan binafsha gulining ko‘chada arzonga sotilishi orqali insoniy qadriyatlarning pasayishi, millat kamsitilishi, jamiyatdagi beparvolik va shu sababdan yuzaga kelgan iztiroblarini bayon qiladi. She’rda binafsha, go‘yo, inson qalbi singari tiriklik va hayot ifodasi bo‘lsa-da, kamsitilgan va e’tiborsiz qoldirilgan bir holatda tasvirlanadi.

“Binafsha, senmisan, binafsha – senmi,

Ko‘chada aqchaga sotilgan”.

Bu misralar Cho‘lponning o‘sha davr jamiyatidagi ziddiyatlariga nisbatan dardli qarashi va insonlar, xalqqa nisbatan achinish hissini namoyon etadi. She’rda binafsha erkinlik va hurlikni ifodalaydi, ammo bu qadriyatlar “zanjirband qilingan” va “sotuvga chiqarilgan”. Shuningdek, ushbu ijod mahsuli o‘sha davrdagi siyosiy va ijtimoiy tahdid va bosimlar, shaxs erkinligiga qo‘yilgan taqiqlar haqida so‘zlaydi. Shoir binafsha misolida nafaqat o‘z dardini, balki butun jamiyatning ichki kechinmalarini ifodalashga muvaffaq bo‘lgan. Mazkur she’r nafaqat o‘z davrining, balki bugungi kunimizning ham dolzarb muammolarini yorituvchi ijod namunasidir.

“Kecha va Kunduz” romani

Roman o‘zbek adabiyoti tarixida o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lib, u ilk roman-dilogiya hisoblanadi. “Kecha” qismi 1933-1934-yillarda Moskvada yozilgan. Afsuski, “Kunduz” qismi bizgacha yetib kelmagan va yoki mavjud emas. Asar Chor Rossiyasining yurtimizda olib borgan siyosati, o‘sha davrda avomning ma’naviy dunyosiga ko‘zgu tutgan ijod namunalaridan biri hisoblanadi.

Asarning asosiy syujetida yosh bir o‘zbek qiziga taqdir bergan beayov azob va uqubatlari, bularga nisbatan jamiyatning befarqligi haqida so‘zlaydi hamda insonlarning dunyoqarashi pastligi va faqat o‘zini o‘ylovchi kimsalar taqdiri aks ettiriladi.

Roman obrazlaridan biri Zebi o‘sha davr ayollarining beg‘ubor, samimiy, soddadil bir ko‘rinishi. Romanda, shuningdek, Chor Rossiyasi xalqning eng savodsiz, ma’lum fikrga ega bo‘lmagan omi kimsalarga lavozim berib, ular orqali xalqni istaganlaricha idora etadilar. Akbarali mingboshi ular uchun oddiy “sart”, ismining ham ahamiyati yo‘q. Miryoqub – ishning ko‘zini biladigan, aqli teran shaxs. Unda ikkita Miryoqub yashaydi. Vaqti kelsa, o‘zidan jirkanadi. Vijdoni oldida sobit turib beradi. Faqat uning aqlni to‘g‘ri yo‘lga solib yuboradigan bir inson topilmaydi. Agar uni to‘g‘ri yo‘lga boshlab qo‘ysalar, xalqning ziyoli, yetuk, dunyoqarashi keng farzandiga aylanishi mumkin. Romanda aholining dinni ham to‘liq anglamay unga ko‘r-ko‘rona itoat etayotgani, hatto dindorlarning ham dindan yaxshi xabari yo‘qligi, hukumat odamlari oldida qassobni yonida turgan qo‘zichoqday bo‘lib qolishi keskin tanqid ostiga olinadi. Asarda mavjud tuzumning illatlari ochib tashlanadi, bosh g‘oya mavjud tuzumni tag-tomiri bilan yulib tashlash bo‘lgan. Cho‘lponning maqsadi ham o‘tmishni ko‘rsatish orqali, xalqning yuziga ko‘zgu tutish, asl ahvollarini ko‘rsatish bo‘lgan. Bir so‘z bilan aytganda, roman murakkab ijtimoiy siyosiy davrda yaratilgan bo‘lmasin, u o‘sha davrda yaratilgan ko‘plab asarlar singari mafkuraga emas, xalqning ma’naviy kamolotini ta’minlashga yo‘naltirilgan ijod namunasidir.

“Yorqinoy” pyesasi

Ushbu drama ijtimoiy-falsafiy xususiyatga ega bo‘lib, Cho‘lpon adolatsiz tuzumga qarshi o‘z fikrini shu yo‘l bilan yetkazishgan harakat qilgan. Dramaning markazida Yorqinoy va Po‘lat munosabatlari tursa-da, asar ishq, muhabbat haqida emas. Yorqinoyning sevgisi katta psixologik muammolarni qo‘yishda bir vosita qilib foydalanilgan, xolos. Asarda Yorqinoy ko‘pgina o‘zbek ayollari singari mushtipar, to‘rt devor ichida, o‘z taqdiriga ko‘ngan jabrdiyda emas, balki ko‘pgina o‘zbek eposlarida uchraganday erk yo‘lida kerak bo‘lsa erkaklar bilan tenglasha oladigan matonatli ayol sifatida tasvirlangan. Pyesadagi markaziy Po‘lat personaji yo burch yo sevgi deganda ikkilanmay burchni tanlaydigan qahramondir. U boshqa bir qahramon Qumriga “Seni sevmayman, sevolmayman. Mening ko‘nglimda boshqa narsaning sevgisi”, – deganda kitobxon beixtiyor Yorqinoyni tushunadi, biroq aslida u ona-yurt, vatanga bo‘lgan muhabbatni nazarda tutadi. U Yorqinoyni sevishi mumkin, lekin vatanga muhabbati va burchi bundan ustun turadi. Asar yakunida Po‘lat tilidan ijtimoiy adolat to‘g‘risida ancha yaxshi fikrlar aytiladi. Uzoq kurashib, toj-u taxtga ega bo‘lgan Po‘lat Yorqinoy bilan saodatli hayot kechirish haqida emas, mas’uliyatli ish zahmati va uning ortida xalq turgani haqida o‘yladi. Xulosa qilganda, “Yorqinoy” muhabbatni ta’rif etuvchi romantik ertak emas, balki umumbashariy muammolar haqida bahs yurituvchi, erk, adolat, mardlikni ulug‘lovchi asar hisoblanadi.

“Ko‘ngil” she’ri

Ko‘ngil, sen munchalar nega

Kishanlar birla do‘stlashding?!

Na faryoding, na doding bor,

Nechun sen muncha sustlashding?

Kishan – zulm iskanjasidagi yurti ramzidir. Cho‘lpon eng ko‘p qo‘llagan o‘ziga xos poetik ramz ko‘proq armonni ifodalagan. Sababki, kishan va ozodlik, erkinlik va hurlik bir vaqtda ham birgalikda hech qachon mavjud bo‘lmaydi. Ulardan bir mavjudligi tabiiy ikkinchisini inkor etmay qolmaydi. Inson vujudi-ku mayli, uning ko‘ngli ham kishanlangan bo‘lsa-chi?! – Bu haqiqiy fojiadir.

Tiriksan, o‘lmagansan,

Sen-da odam, sen-da insonsan;

Kishan kiyma, bo‘yin egma,

Ki, sen ham hur tug‘ilg‘onsan!..

Cho‘lpon mustamlakachilikka qarshi kurashib, milliy uyg‘onish g‘oyalarini tarannum etgan holda bizni, xalqimizni hurriyatga, milliy ozodlikka undadi. Bu maqsadga ma’rifat va bilim orqali erishish mumkinligini vaqtida anglay oldi. Birgina biz yuqorida keltirgan asarlar emas, uning butun hayoti (umrining fojiaviy yakuniga qadar) shu g‘oya yo‘lida sarflangan deyish mumkin. Anglashimiz lozim bo‘lgani shuki, bugungi hurlikka biz osonlikcha erishmaganmiz va bundan xulosalar olishimiz shart!

Tayyorladi: Azimjon Shodmonov


O‘zbekiston


														
														Moped va skuterlarni “prava” bilan boshqarish talabi kechiktirildi

Moped va skuterlarni “prava” bilan boshqarish talabi kechiktirildi

O‘zbekistonda moped va skuter haydovchilari uchun haydovchilik guvohnomasi talabi 1-oktyabrga qadar uzaytirildi.
11:54 / 16.04.2025

														
														Namanganda 10-sinf o‘quvchisi Cobalt’da 4-sinf o‘quvchisini urib yubordi

Namanganda 10-sinf o‘quvchisi Cobalt’da 4-sinf o‘quvchisini urib yubordi

Jabrlanuvchi shifoxonada vafot etgan.
11:19 / 16.04.2025

														
														Qishloq xo‘jaligi sug‘urta jamg‘armasi tashkil etiladi

Qishloq xo‘jaligi sug‘urta jamg‘armasi tashkil etiladi

“Qishloq xo‘jaligi tavakkalchiliklarini sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi.
10:20 / 16.04.2025

														
														Qamchiq dovonida fura yonib ketdi

Qamchiq dovonida fura yonib ketdi

Hodisa oqibatida tan jarohati olish va halok bo‘lish holatlari qayd etilmagan.
10:05 / 16.04.2025

														
														O‘zbekistonlik voyaga yetmagan qiz Turkiyadan qaytarildi

O‘zbekistonlik voyaga yetmagan qiz Turkiyadan qaytarildi

O‘zbekiston Respublikasining Turkiyadagi Elchixonasiga kelib tushgan ma’lumotlar asosida, xorijda ota-onasi qaramog‘idan mah…
09:37 / 16.04.2025

														
														Jizzaxda AES qurilishi boshlandi

Jizzaxda AES qurilishi boshlandi

Jizzax viloyatida kichik quvvatli atom elektr stansiyasi qurilishi boshlandi. Bu haqda “Uzatom” agentligi xabar berdi.
08:40 / 16.04.2025

														
														16-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

16-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 12-14 daraja, kunduzi 22-24 daraja bo‘ladi.
22:09 / 15.04.2025

														
														Abdulla Aripov Tojikiston Respublikasi Bosh vaziri bilan Xiva shahrida uchrashdi

Abdulla Aripov Tojikiston Respublikasi Bosh vaziri bilan Xiva shahrida uchrashdi

15-aprel kuni Xiva shahrida O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri Abdulla Aripov va Tojikiston Respublikasi Bosh vaziri Qohir…
21:56 / 15.04.2025

														
														Mirziyoyev “Yangi Andijon” nomini Bobur shahri deb o‘zgartirishni taklif qildi

Mirziyoyev “Yangi Andijon” nomini Bobur shahri deb o‘zgartirishni taklif qildi

Shavkat Mirziyoyev o‘z merosi bilan mamlakatni ulug‘lagan Zohiriddin Muhammad Bobur xotirasini abadiylashtirish muhimligini …
21:27 / 15.04.2025

														
														Prezident Yangi Andijondagi bunyodkorlik ishlarini ko‘zdan kechirdi

Prezident Yangi Andijondagi bunyodkorlik ishlarini ko‘zdan kechirdi

Andijon mamlakatimizda aholi eng zich joylashgan hudud. O‘zbekistonning 10 foiz aholisi 1 foiz yerida yashaydi. Shu bois dav…
19:41 / 15.04.2025

Bu ham qiziq

“Voqea sodir bo‘lgan vaqtda xonada boshqa shaxslar ham bo‘lgan...”

“Voqea sodir bo‘lgan vaqtda xonada boshqa shaxslar ham bo‘lgan...”

Joriy yilning 13-aprel kuni ijtimoiy tarmoqlarda O‘zbekiston fuqarosi o‘z turmush o‘rtog‘ini o‘ldirgani haqida xabarlar tarq…
14:32 / 15.04.2025
AQSh Suriyadan bosqichma-bosqich qo‘shinlarini olib chiqishni boshlaydi

AQSh Suriyadan bosqichma-bosqich qo‘shinlarini olib chiqishni boshlaydi

“Qo‘shma Shtatlar xavfsizlik xizmati vakillari Isroil maxsus xizmatlari rahbariyatini Suriyadan qo‘shinlarni bosqichma-bosqi…
11:35 / 16.04.2025
O‘rmon yong‘inlari Meksikaning 23 shtatini qamrab oldi

O‘rmon yong‘inlari Meksikaning 23 shtatini qamrab oldi

Meksikada tabiiy o‘rmon yong‘inlari avj olmoqda. 32 shtatdan 23 tasida o‘rmonlar olov bilan qoplangan.
20:09 / 15.04.2025
15-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

15-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 13-15 daraja, kunduzi 26-28 daraja bo‘ladi.
22:41 / 14.04.2025
Moped va skuterlarni “prava” bilan boshqarish talabi kechiktirildi

Moped va skuterlarni “prava” bilan boshqarish talabi kechiktirildi

O‘zbekistonda moped va skuter haydovchilari uchun haydovchilik guvohnomasi talabi 1-oktyabrga qadar uzaytirildi.
11:54 / 16.04.2025
Jizzaxdagi atom stansiyasi uchun baza qurilishi boshlandi

Jizzaxdagi atom stansiyasi uchun baza qurilishi boshlandi

15-aprel kuni Jizzax viloyatida Rossiyaning ritm-200N reaktori bilan kam quvvatli atom elektr stansiyasi loyihasi uchun quri…
18:48 / 15.04.2025
16-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

16-aprel kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 12-14 daraja, kunduzi 22-24 daraja bo‘ladi.
22:09 / 15.04.2025
Mirziyoyev Andijonga tashrif buyurib, Andijon xalqaro aeroportining modernizatsiyasi bilan tanishdi

Mirziyoyev Andijonga tashrif buyurib, Andijon xalqaro aeroportining modernizatsiyasi bilan tanishdi

O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev hududlar rivoji, aholi hayoti bilan yaqindan tanishish maqsadida 15-a…
12:15 / 15.04.2025
Toshkent va Islomobod shaharlari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aviaqatnovlar yo‘lga qo‘yiladi

Toshkent va Islomobod shaharlari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aviaqatnovlar yo‘lga qo‘yiladi

Joriy yilning 24-may sanasidan boshlab “Toshkent – Islomobod” yo‘nalishi bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri aviaparvozlar yo‘lga qo…
15:21 / 15.04.2025
Jizzaxda AES qurilishi boshlandi

Jizzaxda AES qurilishi boshlandi

Jizzax viloyatida kichik quvvatli atom elektr stansiyasi qurilishi boshlandi. Bu haqda “Uzatom” agentligi xabar berdi.
08:40 / 16.04.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!