$
12254.27 UZS
-30.89
147.89 UZS
-0.73
14516.41 UZS
1.49
31° Kechasi 18°

Kishan kiyma, bo‘yin egma…

12:51 / 28.01.2025

Tarixan o‘z ona yurti va xalqi erki yo‘lida jon fido qilgan qo‘mondon-u sarkardalarning qahramonliklariga ko‘plab misollarni keltira olamiz. Yana shunday bir toifa borki ular o‘z millati va ona vatani erki uchun qalam birla ta’bir joiz bo‘lsa “jang” qilganlar. Shunday millat qahramonlaridan biri jadid namoyandalarining yorqin vakili, milliy uyg‘onish davri o‘zbek she’riyatiga asos solgan millatparvarlar qatorida e’tirof etiluvchi shoir, dramaturg, ma’rifatchi va tarjimon Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon hisoblanadi. Mazkur maqolada siz bilan Cho‘lpon qalamiga mansub ozodlik va hurlikka yug‘rilgan asarlarni ko‘rib chiqamiz.

“Binafsha” she’ri

Shoir ushbu she’rda binafsha gulini inson qalbining ramzi sifatida ko‘rsata oladi. Binafsha – nafislik, noziklik va ezgulik ramzidir. Cho‘lpon she’rda nozik did bilan binafsha gulining ko‘chada arzonga sotilishi orqali insoniy qadriyatlarning pasayishi, millat kamsitilishi, jamiyatdagi beparvolik va shu sababdan yuzaga kelgan iztiroblarini bayon qiladi. She’rda binafsha, go‘yo, inson qalbi singari tiriklik va hayot ifodasi bo‘lsa-da, kamsitilgan va e’tiborsiz qoldirilgan bir holatda tasvirlanadi.

“Binafsha, senmisan, binafsha – senmi,

Ko‘chada aqchaga sotilgan”.

Bu misralar Cho‘lponning o‘sha davr jamiyatidagi ziddiyatlariga nisbatan dardli qarashi va insonlar, xalqqa nisbatan achinish hissini namoyon etadi. She’rda binafsha erkinlik va hurlikni ifodalaydi, ammo bu qadriyatlar “zanjirband qilingan” va “sotuvga chiqarilgan”. Shuningdek, ushbu ijod mahsuli o‘sha davrdagi siyosiy va ijtimoiy tahdid va bosimlar, shaxs erkinligiga qo‘yilgan taqiqlar haqida so‘zlaydi. Shoir binafsha misolida nafaqat o‘z dardini, balki butun jamiyatning ichki kechinmalarini ifodalashga muvaffaq bo‘lgan. Mazkur she’r nafaqat o‘z davrining, balki bugungi kunimizning ham dolzarb muammolarini yorituvchi ijod namunasidir.

“Kecha va Kunduz” romani

Roman o‘zbek adabiyoti tarixida o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lib, u ilk roman-dilogiya hisoblanadi. “Kecha” qismi 1933-1934-yillarda Moskvada yozilgan. Afsuski, “Kunduz” qismi bizgacha yetib kelmagan va yoki mavjud emas. Asar Chor Rossiyasining yurtimizda olib borgan siyosati, o‘sha davrda avomning ma’naviy dunyosiga ko‘zgu tutgan ijod namunalaridan biri hisoblanadi.

Asarning asosiy syujetida yosh bir o‘zbek qiziga taqdir bergan beayov azob va uqubatlari, bularga nisbatan jamiyatning befarqligi haqida so‘zlaydi hamda insonlarning dunyoqarashi pastligi va faqat o‘zini o‘ylovchi kimsalar taqdiri aks ettiriladi.

Roman obrazlaridan biri Zebi o‘sha davr ayollarining beg‘ubor, samimiy, soddadil bir ko‘rinishi. Romanda, shuningdek, Chor Rossiyasi xalqning eng savodsiz, ma’lum fikrga ega bo‘lmagan omi kimsalarga lavozim berib, ular orqali xalqni istaganlaricha idora etadilar. Akbarali mingboshi ular uchun oddiy “sart”, ismining ham ahamiyati yo‘q. Miryoqub – ishning ko‘zini biladigan, aqli teran shaxs. Unda ikkita Miryoqub yashaydi. Vaqti kelsa, o‘zidan jirkanadi. Vijdoni oldida sobit turib beradi. Faqat uning aqlni to‘g‘ri yo‘lga solib yuboradigan bir inson topilmaydi. Agar uni to‘g‘ri yo‘lga boshlab qo‘ysalar, xalqning ziyoli, yetuk, dunyoqarashi keng farzandiga aylanishi mumkin. Romanda aholining dinni ham to‘liq anglamay unga ko‘r-ko‘rona itoat etayotgani, hatto dindorlarning ham dindan yaxshi xabari yo‘qligi, hukumat odamlari oldida qassobni yonida turgan qo‘zichoqday bo‘lib qolishi keskin tanqid ostiga olinadi. Asarda mavjud tuzumning illatlari ochib tashlanadi, bosh g‘oya mavjud tuzumni tag-tomiri bilan yulib tashlash bo‘lgan. Cho‘lponning maqsadi ham o‘tmishni ko‘rsatish orqali, xalqning yuziga ko‘zgu tutish, asl ahvollarini ko‘rsatish bo‘lgan. Bir so‘z bilan aytganda, roman murakkab ijtimoiy siyosiy davrda yaratilgan bo‘lmasin, u o‘sha davrda yaratilgan ko‘plab asarlar singari mafkuraga emas, xalqning ma’naviy kamolotini ta’minlashga yo‘naltirilgan ijod namunasidir.

“Yorqinoy” pyesasi

Ushbu drama ijtimoiy-falsafiy xususiyatga ega bo‘lib, Cho‘lpon adolatsiz tuzumga qarshi o‘z fikrini shu yo‘l bilan yetkazishgan harakat qilgan. Dramaning markazida Yorqinoy va Po‘lat munosabatlari tursa-da, asar ishq, muhabbat haqida emas. Yorqinoyning sevgisi katta psixologik muammolarni qo‘yishda bir vosita qilib foydalanilgan, xolos. Asarda Yorqinoy ko‘pgina o‘zbek ayollari singari mushtipar, to‘rt devor ichida, o‘z taqdiriga ko‘ngan jabrdiyda emas, balki ko‘pgina o‘zbek eposlarida uchraganday erk yo‘lida kerak bo‘lsa erkaklar bilan tenglasha oladigan matonatli ayol sifatida tasvirlangan. Pyesadagi markaziy Po‘lat personaji yo burch yo sevgi deganda ikkilanmay burchni tanlaydigan qahramondir. U boshqa bir qahramon Qumriga “Seni sevmayman, sevolmayman. Mening ko‘nglimda boshqa narsaning sevgisi”, – deganda kitobxon beixtiyor Yorqinoyni tushunadi, biroq aslida u ona-yurt, vatanga bo‘lgan muhabbatni nazarda tutadi. U Yorqinoyni sevishi mumkin, lekin vatanga muhabbati va burchi bundan ustun turadi. Asar yakunida Po‘lat tilidan ijtimoiy adolat to‘g‘risida ancha yaxshi fikrlar aytiladi. Uzoq kurashib, toj-u taxtga ega bo‘lgan Po‘lat Yorqinoy bilan saodatli hayot kechirish haqida emas, mas’uliyatli ish zahmati va uning ortida xalq turgani haqida o‘yladi. Xulosa qilganda, “Yorqinoy” muhabbatni ta’rif etuvchi romantik ertak emas, balki umumbashariy muammolar haqida bahs yurituvchi, erk, adolat, mardlikni ulug‘lovchi asar hisoblanadi.

“Ko‘ngil” she’ri

Ko‘ngil, sen munchalar nega

Kishanlar birla do‘stlashding?!

Na faryoding, na doding bor,

Nechun sen muncha sustlashding?

Kishan – zulm iskanjasidagi yurti ramzidir. Cho‘lpon eng ko‘p qo‘llagan o‘ziga xos poetik ramz ko‘proq armonni ifodalagan. Sababki, kishan va ozodlik, erkinlik va hurlik bir vaqtda ham birgalikda hech qachon mavjud bo‘lmaydi. Ulardan bir mavjudligi tabiiy ikkinchisini inkor etmay qolmaydi. Inson vujudi-ku mayli, uning ko‘ngli ham kishanlangan bo‘lsa-chi?! – Bu haqiqiy fojiadir.

Tiriksan, o‘lmagansan,

Sen-da odam, sen-da insonsan;

Kishan kiyma, bo‘yin egma,

Ki, sen ham hur tug‘ilg‘onsan!..

Cho‘lpon mustamlakachilikka qarshi kurashib, milliy uyg‘onish g‘oyalarini tarannum etgan holda bizni, xalqimizni hurriyatga, milliy ozodlikka undadi. Bu maqsadga ma’rifat va bilim orqali erishish mumkinligini vaqtida anglay oldi. Birgina biz yuqorida keltirgan asarlar emas, uning butun hayoti (umrining fojiaviy yakuniga qadar) shu g‘oya yo‘lida sarflangan deyish mumkin. Anglashimiz lozim bo‘lgani shuki, bugungi hurlikka biz osonlikcha erishmaganmiz va bundan xulosalar olishimiz shart!

Tayyorladi: Azimjon Shodmonov


O‘zbekiston


														
														Jizzaxda 10 tub daraxt kesgan fuqaroga 2 yil qamoq jazosi berildi

Jizzaxda 10 tub daraxt kesgan fuqaroga 2 yil qamoq jazosi berildi

Jizzax viloyati Paxtakor tumanida o‘n tup daraxt kesgan fuqaro 2 yilga qamaldi. Bu haqda “Millar” dasturida xabar berildi.
16:42 / 18.09.2025

														
														Saudiya Arabistonida mushkul ahvolda qolgan bir guruh o‘zbekistonlik ziyoratchilar vatanga qaytarildi

Saudiya Arabistonida mushkul ahvolda qolgan bir guruh o‘zbekistonlik ziyoratchilar vatanga qaytarildi

“Mamlakatimiz Bosh konsulxonasi ko‘magida Saudiya Arabistoniga Umra amallarini bajarish uchun borgan va mushkul ahvolda qolg…
13:10 / 18.09.2025

														
														Olmaliq davlat texnika instituti tashkil etiladi

Olmaliq davlat texnika instituti tashkil etiladi

“Olmaliq davlat texnika institutini tashkil etish to‘g‘risida”gi Prezident qarori qabul qilindi.
12:19 / 18.09.2025

														
														18-sentyabr kuni kutilayotgan ob-havo ma’lumoti

18-sentyabr kuni kutilayotgan ob-havo ma’lumoti

18-sentyabr kuni Toshkentda havo o‘zgarib turadi, kunning birinchi yarmida biroz yomg‘ir yog‘ishi mumkin. Shimoli-sharqdan s…
15:28 / 17.09.2025

														
														Samarqandda oilaviy korxona 2,1 mlrd so‘mlik “svet”ni o‘mardi

Samarqandda oilaviy korxona 2,1 mlrd so‘mlik “svet”ni o‘mardi

Ushbu qoidabuzarlik natijasida dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra elektr ta’minoti korxonasiga 2 milliard 160 million so‘mlik …
14:42 / 17.09.2025

														
														2026-yilda 32 ta tuman va 328 ta og‘ir mahalla tanlanib, ularni rivojlantirish bo‘yicha dastur qabul qilinadi

2026-yilda 32 ta tuman va 328 ta og‘ir mahalla tanlanib, ularni rivojlantirish bo‘yicha dastur qabul qilinadi

Shavkat Mirziyoyev hududlarda infratuzilmani yaxshilash va odamlarga yashash uchun qulay sharoit yaratish kambag‘allikni qis…
13:11 / 17.09.2025

														
														“2030-yilga borib, O‘zbekistonda mutlaq kambag‘allikka to‘liq barham berishga barcha imkoniyatimiz bor” – Shavkat Mirziyoyev

“2030-yilga borib, O‘zbekistonda mutlaq kambag‘allikka to‘liq barham berishga barcha imkoniyatimiz bor” – Shavkat Mirziyoyev

Prezident Namangan shahridagi “Kambag‘allikdan farovonlik sari” xalqaro forumida nutq so‘zlamoqda.
12:54 / 17.09.2025

														
														Surxondaryoda hakamlik sudi mas’ul xodimi qo‘lga olindi

Surxondaryoda hakamlik sudi mas’ul xodimi qo‘lga olindi

Hozirda unga nisbatan Jinoyat Kodeksining 168-moddasi 3-qismi “v” bandi va 28,211-moddasi 1-qismi bilan jinoyat ishi qo‘zg‘a…
12:40 / 17.09.2025

														
														Prezident Namangan va buxorolik ikki nafar o‘qituvchiga mashina sovg‘a qildi

Prezident Namangan va buxorolik ikki nafar o‘qituvchiga mashina sovg‘a qildi

Bu haqda maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi axborot xizmati xabar berdi.
10:03 / 17.09.2025

														
														O‘zbekistonda zilzila sodir bo‘ldi

O‘zbekistonda zilzila sodir bo‘ldi

Bugun soat 09:14 da Navoiy viloyati Konimex tumanida 3,9 magnitudali zilzila sodir bo‘ldi.
09:28 / 17.09.2025

Bu ham qiziq

Rossiyada mushkul ahvolda qolgan ona va uning farzandi O‘zbekistonga qaytarildi

Rossiyada mushkul ahvolda qolgan ona va uning farzandi O‘zbekistonga qaytarildi

“O‘zbekiston Bosh konsulxonasi ko‘magida Rossiyaning Yekaterinburg shahrida mushkul ahvolda qolgan ona va uning voyaga yetma…
15:19 / 16.09.2025
Saudiya Arabistoni va Pokiston o‘zaro mudofaa shartnomasini imzoladi

Saudiya Arabistoni va Pokiston o‘zaro mudofaa shartnomasini imzoladi

Ushbu kelishuv ko‘p yillik munozaralarning cho‘qqisidir.
09:47 / 18.09.2025
Xitoy hayvonot bog‘i shimpanzega TikTok ko‘rsatishni taqiqladi

Xitoy hayvonot bog‘i shimpanzega TikTok ko‘rsatishni taqiqladi

Bolangizga telefon berishdan oldin ham o‘ylab ko‘ring.
15:45 / 17.09.2025
Toshkentda 6 mingdan ortiq chiptasiz yo‘lovchi jarimaga tortildi

Toshkentda 6 mingdan ortiq chiptasiz yo‘lovchi jarimaga tortildi

Bu tartib jamoat transportining sifatli va barqaror ishlashini ta’minlashga qaratilgan.
11:08 / 18.09.2025
“2030-yilga borib, O‘zbekistonda mutlaq kambag‘allikka to‘liq barham berishga barcha imkoniyatimiz bor” – Shavkat Mirziyoyev

“2030-yilga borib, O‘zbekistonda mutlaq kambag‘allikka to‘liq barham berishga barcha imkoniyatimiz bor” – Shavkat Mirziyoyev

Prezident Namangan shahridagi “Kambag‘allikdan farovonlik sari” xalqaro forumida nutq so‘zlamoqda.
12:54 / 17.09.2025
Prezident Namangan va buxorolik ikki nafar o‘qituvchiga mashina sovg‘a qildi

Prezident Namangan va buxorolik ikki nafar o‘qituvchiga mashina sovg‘a qildi

Bu haqda maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi axborot xizmati xabar berdi.
10:03 / 17.09.2025
FIFA reytingida O‘zbekiston yuqoriladi

FIFA reytingida O‘zbekiston yuqoriladi

O‘zbekiston milliy terma jamoasi uchun ham ijobiy yangilik bor: jamoa bir pog‘ona yuqorilab, 54-o‘rinni egalladi.
16:35 / 18.09.2025
Lyuksemburg ham Falastinni tan olishga tayyor

Lyuksemburg ham Falastinni tan olishga tayyor

Bu qadamlar xalqaro maydonda tinchlik, adolat va insoniylik tamoyillariga asoslangan siyosatning taraqqiyoti sifatida qaralm…
17:01 / 17.09.2025
Saudiya Arabistonida mushkul ahvolda qolgan bir guruh o‘zbekistonlik ziyoratchilar vatanga qaytarildi

Saudiya Arabistonida mushkul ahvolda qolgan bir guruh o‘zbekistonlik ziyoratchilar vatanga qaytarildi

“Mamlakatimiz Bosh konsulxonasi ko‘magida Saudiya Arabistoniga Umra amallarini bajarish uchun borgan va mushkul ahvolda qolg…
13:10 / 18.09.2025
O‘zbekistonda zilzila sodir bo‘ldi

O‘zbekistonda zilzila sodir bo‘ldi

Bugun soat 09:14 da Navoiy viloyati Konimex tumanida 3,9 magnitudali zilzila sodir bo‘ldi.
09:28 / 17.09.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!