So‘nggi o‘n yillikda texnologiya, ovqatlanish madaniyati va turmush tarzi keskin o‘zgardi. Afsuski, bu o‘zgarishlar faqat qulayliklarni emas, balki yangi muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Ular orasida eng xavflilaridan biri – bolalar orasida ortiqcha vaznning keskin ko‘payishidir. Bu nafaqat jismoniy sog‘lik, balki kelajak avlodning psixologik, ijtimoiy va intellektual salohiyatiga ham tahdid solmoqda.
Ortiqcha vaznning zamonaviy ko‘rinishi
Bugungi kunda ortiqcha vazn – bu faqat semizlik emas, balki organizmda yomon odatlarning yillar davomida to‘planishidir. Bunday odatlar bola hali mustaqil fikrlay olmaydigan yoshda shakllana boshlaydi. Kattalar tomonidan bexosdan berilgan noto‘g‘ri signal — “ko‘p yesa sog‘lom bo‘ladi”, “qimirlab yurmagin, o‘ynama, charchaysan” kabi gaplar bola tanasida noto‘g‘ri dasturlashga sabab bo‘ladi.
Sabablar: Ko‘z ilg‘amas ildizlar
1). Digital dunyoga mahkumlik
Bolalar ertalab uyg‘oniboq ekranga qaraydi: telefon, planshet yoki televizor. Hatto ovqat payti ham multfilmni o‘chirib qo‘yish janjalga sabab bo‘lmoqda. Bu esa faollikning kamayishiga, kaloriyalarning esa to‘planishiga olib keladi. Raqamli asrda farzandni qo‘liga qurilma bermaslik qiyin bo‘lishi mumkin, lekin nazoratsiz berish undan ham xavfli.
2). Ovqatlanish madaniyatining yo‘qolishi
Fast-food, gazli ichimliklar, chips, shirinliklar — bular bugungi bola ratsionining muhim qismini egallab bo‘ldi. Ayniqsa, tayyor ovqatlarning arzonligi va reklama vositalarida ularning “xushbo‘y, mazali” qilib ko‘rsatilishi bolalar tanlovini noto‘g‘ri yo‘nalishda shakllantiradi.
3). Oilaviy va ijtimoiy omillar
Ba’zi oilalarda bola to‘yib ovqat yemasa, bu e’tiborsizlik deb hisoblanadi. Ayrim hollarda esa aksincha, iqtisodiy qiyinchiliklar sababli foydali va tabiiy ovqatlarga emas, sun’iy va arzon mahsulotlarga murojaat qilinadi. Bularning har ikkisi ham xavfli natijalarga olib keladi.
4). Stress va psixologik bosim
Zamonaviy bola zamon bosimini kichkina yelkalarida his qiladi. Maktabdagi baholar, ota-onaning kutgan natijasi, ijtimoiy tarmoqdagi solishtirishlar — bularning barchasi bolani ichki bosim ostida yashashga majbur qiladi. Bu esa ovqat orqali o‘zini tinchlantirishga olib keladi.
Tadqiqotlar nimalarni ko‘rsatmoqda?
Ko‘plab xalqaro ilmiy manbalar bu muammo jiddiy ekanini tasdiqlaydi:
JSST ma’lumotiga ko‘ra, 5 yoshdan 19 yoshgacha bo‘lgan bolalarning semizlik darajasi 1975-yildan 2020-yilgacha 10 baravar oshgan.
CDC (AQSh) esa bolalarning deyarli 20 foizi ortiqcha vaznga ega ekanini qayd etgan.
COVID-19 pandemiyasi davrida esa uyda ko‘proq o‘tirish, onlayn ta’lim va stress bolalar semizligini yanada kuchaytirdi.
Bu raqamlar shunchaki statistika emas, balki har bir raqam ortida sog‘lig‘idan ayrilayotgan bola, xavotirda yashayotgan ota-ona turibdi.
Semizlik qanday oqibatlarga olib keladi? Jismoniy va ruhiy salomatlikka ta’siri nimalarda aks etadi? Semizlik – faqat tana emas, ruhga ham og‘irlik qiladi.
Ortiqcha vazn bola hayotida quyidagi muammolarga sabab bo‘lishi mumkin:
Sog‘liq bilan bog‘liq xavflar: qandli diabet, qon bosimi, yurak kasalliklari.
Psixologik oqibatlar: o‘ziga past baho, uyatchanlik, jamoadan chetlashish.
Ijtimoiy oqibatlar: kulgiga qolish, do‘stlarcha munosabatlarning yo‘qolishi.
O‘qishga ta’siri: e’tibor va diqqatning pasayishi, charchoq.
Semizlikning oldini olish uchun nimalar qilish kerak?
Bola uchun eng yaqin namunasi ota-ona. Agar ota-onaning o‘zi sport bilan shug‘ullanmasa, to‘g‘ri ovqatlanmasa — bola qanday qilib o‘rganadi?
Maktablarda sog‘lom ovqatlanish bo‘yicha darslar, sport mashg‘ulotlari, interaktiv o‘yinlar orqali farzandlar ongiga sog‘lom hayot tarzi singdirilishi kerak.
Ekran qarshisida o‘tkaziladigan vaqt cheklanishi va o‘rniga birgalikda sayr qilish, o‘yin o‘ynash odat bo‘lishi kerak.
Gazli ichimlik o‘rniga mevali suv, chips o‘rniga yong‘oq, fast-food o‘rniga uy sharoitida tayyorlangan ovqat taklif qilish — bu kichik, ammo muhim qadam hisoblanadi.
Bugungi bola — ertangi jamiyat. Ularning sog‘lom o‘sishi faqat shaxsiy emas, balki milliy masala hamdir. Ortiqcha vazn masalasiga e’tibor qaratmaslik – kelajak avlodga nisbatan loqaydlikdir. Har bir ota-ona, ustoz va jamiyat a’zosi bu mas’uliyatni his qilsa, semizlik epidemiyasini to‘xtatish mumkin.
Maqola muallifi: Munisaxonim Irisova
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!