$
12910.15 UZS
-14.77
159.78 UZS
-0.16
14660.77 UZS
40.1
32° Kechasi 19°

Zamonaviy bolalik: ortiqcha vazn epidemiyasi va uning ildizlari

17:21 / 07.05.2025

So‘nggi o‘n yillikda texnologiya, ovqatlanish madaniyati va turmush tarzi keskin o‘zgardi. Afsuski, bu o‘zgarishlar faqat qulayliklarni emas, balki yangi muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Ular orasida eng xavflilaridan biri – bolalar orasida ortiqcha vaznning keskin ko‘payishidir. Bu nafaqat jismoniy sog‘lik, balki kelajak avlodning psixologik, ijtimoiy va intellektual salohiyatiga ham tahdid solmoqda.

Ortiqcha vaznning zamonaviy ko‘rinishi
Bugungi kunda ortiqcha vazn – bu faqat semizlik emas, balki organizmda yomon odatlarning yillar davomida to‘planishidir. Bunday odatlar bola hali mustaqil fikrlay olmaydigan yoshda shakllana boshlaydi. Kattalar tomonidan bexosdan berilgan noto‘g‘ri signal — “ko‘p yesa sog‘lom bo‘ladi”, “qimirlab yurmagin, o‘ynama, charchaysan” kabi gaplar bola tanasida noto‘g‘ri dasturlashga sabab bo‘ladi.

Sabablar: Ko‘z ilg‘amas ildizlar

1). Digital dunyoga mahkumlik
Bolalar ertalab uyg‘oniboq ekranga qaraydi: telefon, planshet yoki televizor. Hatto ovqat payti ham multfilmni o‘chirib qo‘yish janjalga sabab bo‘lmoqda. Bu esa faollikning kamayishiga, kaloriyalarning esa to‘planishiga olib keladi. Raqamli asrda farzandni qo‘liga qurilma bermaslik qiyin bo‘lishi mumkin, lekin nazoratsiz berish undan ham xavfli.

2). Ovqatlanish madaniyatining yo‘qolishi
Fast-food, gazli ichimliklar, chips, shirinliklar — bular bugungi bola ratsionining muhim qismini egallab bo‘ldi. Ayniqsa, tayyor ovqatlarning arzonligi va reklama vositalarida ularning “xushbo‘y, mazali” qilib ko‘rsatilishi bolalar tanlovini noto‘g‘ri yo‘nalishda shakllantiradi.

3). Oilaviy va ijtimoiy omillar
Ba’zi oilalarda bola to‘yib ovqat yemasa, bu e’tiborsizlik deb hisoblanadi. Ayrim hollarda esa aksincha, iqtisodiy qiyinchiliklar sababli foydali va tabiiy ovqatlarga emas, sun’iy va arzon mahsulotlarga murojaat qilinadi. Bularning har ikkisi ham xavfli natijalarga olib keladi.

4). Stress va psixologik bosim
Zamonaviy bola zamon bosimini kichkina yelkalarida his qiladi. Maktabdagi baholar, ota-onaning kutgan natijasi, ijtimoiy tarmoqdagi solishtirishlar — bularning barchasi bolani ichki bosim ostida yashashga majbur qiladi. Bu esa ovqat orqali o‘zini tinchlantirishga olib keladi.

Tadqiqotlar nimalarni ko‘rsatmoqda?
Ko‘plab xalqaro ilmiy manbalar bu muammo jiddiy ekanini tasdiqlaydi:

JSST ma’lumotiga ko‘ra, 5 yoshdan 19 yoshgacha bo‘lgan bolalarning semizlik darajasi 1975-yildan 2020-yilgacha 10 baravar oshgan.

CDC (AQSh) esa bolalarning deyarli 20 foizi ortiqcha vaznga ega ekanini qayd etgan.

COVID-19 pandemiyasi davrida esa uyda ko‘proq o‘tirish, onlayn ta’lim va stress bolalar semizligini yanada kuchaytirdi.

Bu raqamlar shunchaki statistika emas, balki har bir raqam ortida sog‘lig‘idan ayrilayotgan bola, xavotirda yashayotgan ota-ona turibdi.

Semizlik qanday oqibatlarga olib keladi? Jismoniy va ruhiy salomatlikka ta’siri nimalarda aks etadi? Semizlik – faqat tana emas, ruhga ham og‘irlik qiladi.

Ortiqcha vazn bola hayotida quyidagi muammolarga sabab bo‘lishi mumkin:

Sog‘liq bilan bog‘liq xavflar: qandli diabet, qon bosimi, yurak kasalliklari.

Psixologik oqibatlar: o‘ziga past baho, uyatchanlik, jamoadan chetlashish.

Ijtimoiy oqibatlar: kulgiga qolish, do‘stlarcha munosabatlarning yo‘qolishi.

O‘qishga ta’siri: e’tibor va diqqatning pasayishi, charchoq.

Semizlikning oldini olish uchun nimalar qilish kerak?
Bola uchun eng yaqin namunasi ota-ona. Agar ota-onaning o‘zi sport bilan shug‘ullanmasa, to‘g‘ri ovqatlanmasa — bola qanday qilib o‘rganadi?

Maktablarda sog‘lom ovqatlanish bo‘yicha darslar, sport mashg‘ulotlari, interaktiv o‘yinlar orqali farzandlar ongiga sog‘lom hayot tarzi singdirilishi kerak.

Ekran qarshisida o‘tkaziladigan vaqt cheklanishi va o‘rniga birgalikda sayr qilish, o‘yin o‘ynash odat bo‘lishi kerak.

Gazli ichimlik o‘rniga mevali suv, chips o‘rniga yong‘oq, fast-food o‘rniga uy sharoitida tayyorlangan ovqat taklif qilish — bu kichik, ammo muhim qadam hisoblanadi.

Bugungi bola — ertangi jamiyat. Ularning sog‘lom o‘sishi faqat shaxsiy emas, balki milliy masala hamdir. Ortiqcha vazn masalasiga e’tibor qaratmaslik – kelajak avlodga nisbatan loqaydlikdir. Har bir ota-ona, ustoz va jamiyat a’zosi bu mas’uliyatni his qilsa, semizlik epidemiyasini to‘xtatish mumkin.

Maqola muallifi: Munisaxonim Irisova


salomatlik


														
														Zamonaviy bolalik: ortiqcha vazn epidemiyasi va uning ildizlari

Zamonaviy bolalik: ortiqcha vazn epidemiyasi va uning ildizlari

So‘nggi o‘n yillikda texnologiya, ovqatlanish madaniyati va turmush tarzi keskin o‘zgardi. Afsuski, bu o‘zgarishlar faqat qu…
17:21 / 07.05.2025

														
														Uyqu yetishmovchiligi – yashirin epidemiya

Uyqu yetishmovchiligi – yashirin epidemiya

Har kuni millionlab insonlar telefonga tikilgancha, tun yarmida ham uyg‘oq yurishmoqda. Kimdir ishdan charchagan, kimdir esa…
17:23 / 26.04.2025

														
														Gipertoniya: Bemorlar qanday tavsiyalarga amal qilishi kerak?

Gipertoniya: Bemorlar qanday tavsiyalarga amal qilishi kerak?

Gipertoniya – eng ko‘p uchraydigan yurak-qon tomir kasalliklaridan biri. Uni o‘z vaqtida davolamaslik infarkt, insult va yur…
16:30 / 15.01.2025

														
														“3,5 milliard odam og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklaridan aziyat chekmoqda” – JSST

“3,5 milliard odam og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklaridan aziyat chekmoqda” – JSST

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti yangi hisobot berdi. Unga ko‘ra, og‘iz bo‘shlig‘i patologiyalari — yuqumli bo‘lmagan kasa…
12:56 / 30.11.2024

														
														Husnbuzarlarning chiqishiga sabab bo‘ladigan mahsulotlar

Husnbuzarlarning chiqishiga sabab bo‘ladigan mahsulotlar

Ko‘p qahva ichish stress uchun mas’ul bo‘lgan kortizol gormoni ishlab chiqarishni oshiradi. Shu sabab husnbuzar va dog‘larni…
15:57 / 23.11.2024

														
														JSST: Superbakteriyalar yiliga 1,3 million kishining hayotiga zomin bo‘lmoqda

JSST: Superbakteriyalar yiliga 1,3 million kishining hayotiga zomin bo‘lmoqda

Dunyoda infeksiyalarning antibiotiklarga chidamli turlari ko‘paymoqda. Bu esa insoniyat hayoti, salomatligi va epidemiologik…
10:42 / 20.11.2024

														
														Olimlar tomonidan saraton bo‘yicha salbiy taxminlar e’lon qilindi

Olimlar tomonidan saraton bo‘yicha salbiy taxminlar e’lon qilindi

Charlz Stert universiteti olimlari saraton bo‘yicha tadqiqot o‘tkazishdi va uning natijalari JAMA Network Open jurnalida cho…
11:57 / 08.11.2024

														
														Homiladorlikda shakar kam yeyilsa, bolada qandli diabetga chalinish xavfi kamayadi

Homiladorlikda shakar kam yeyilsa, bolada qandli diabetga chalinish xavfi kamayadi

Euronews nashrining yozishicha, Kanadadagi Makgill universiteti, AQShdagi Berkli Kaliforniya universiteti va Janubiy Kalifor…
11:30 / 06.11.2024

														
														Havo ifloslanishi bo‘yicha jahon antirekordi yangilandi

Havo ifloslanishi bo‘yicha jahon antirekordi yangilandi

Pokiston poytaxti havo ifloslanishi bo‘yicha antirekordni yangiladi.
10:13 / 04.11.2024

														
														Dunyoda tuberkulyozga chalinish holatlari ortdi

Dunyoda tuberkulyozga chalinish holatlari ortdi

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tuberkulyoz kasalligi bo‘yicha yangi hisobotni eʼlon qildi.
14:30 / 03.11.2024

Bu ham qiziq

O‘zbekiston yana dunyodagi eng yirik oltin sotuvchisi bo‘ldi

O‘zbekiston yana dunyodagi eng yirik oltin sotuvchisi bo‘ldi

2025-yil mart oyida O‘zbekiston Markaziy banki yana oltin sotish bo‘yicha mamlakatlar orasida yetakchi bo‘ldi. Bu haqda Butu…
19:43 / 06.05.2025
Toshkent – Samarqand yo‘nalishida qo‘shimcha “Afrosiyob” qatnovi yo‘lga qo‘yiladi

Toshkent – Samarqand yo‘nalishida qo‘shimcha “Afrosiyob” qatnovi yo‘lga qo‘yiladi

Ushbu qo‘shimcha reyslar qo‘yilishiga, 9-may – “Xotira va qadrlash kuni” sabab bo‘lmoqda.
09:41 / 07.05.2025
Toshkentda Epica yonib ketdi

Toshkentda Epica yonib ketdi

“Yong‘in oqibatida jabrlanganlar yo‘q.Hozirda yong‘in sababi va keltirilgan moddiy zarar miqdori aniqlanmoqda”, – deyiladi x…
08:45 / 07.05.2025
Uch oy ichida O‘zbekistonga 115 million dollarlik avtomobil import qilindi

Uch oy ichida O‘zbekistonga 115 million dollarlik avtomobil import qilindi

Milliy statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yilning yanvar-mart oylarida O‘zbekistonga xorijdan jami qiymati 115,…
19:32 / 06.05.2025
8-may kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

8-may kuni qanday ob-havo kuzatiladi?

Harorat kechasi 21–23 daraja, kunduzi 33–35 daraja bo‘ladi.
22:46 / 07.05.2025
Toshkent shahridagi “G‘alaba bog‘i” uch kunga yopiladi

Toshkent shahridagi “G‘alaba bog‘i” uch kunga yopiladi

“G‘alaba bog‘i” yodgorlik majmuasida Xotira va qadrlash kuniga munosib tayyorgarlik ko‘rish maqsadida uning tarkibidagi “Sho…
18:34 / 06.05.2025
Shavkat Mirziyoyev Rossiyaga boradi

Shavkat Mirziyoyev Rossiyaga boradi

Tashrif dasturiga muvofiq, O‘zbekiston rahbari Ikkinchi jahon urushidagi G‘alabaning 80-yilligiga bag‘ishlangan tantanali ta…
18:22 / 07.05.2025
Ta’lim sifatini ta’minlash milliy agentligi tashkil etiladi

Ta’lim sifatini ta’minlash milliy agentligi tashkil etiladi

“Ta’lim sifatini ta’minlash va ta’lim xizmatlari ko‘rsatish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar t…
10:34 / 07.05.2025
O‘zbekistonda yuqumli bo‘lmagan kasalliklar iqtisodiyotga har yili 1 mlrd dollar zarar keltiradi

O‘zbekistonda yuqumli bo‘lmagan kasalliklar iqtisodiyotga har yili 1 mlrd dollar zarar keltiradi

Shavkat Mirziyoyev raisligida tibbiyot sohasi bo‘yicha videoselektor yig‘ilishi bo‘lib o‘tmoqda.
14:29 / 07.05.2025
Tramp Fors ko‘rfazini Arab ko‘rfazi deb qayta nomlamoqchi

Tramp Fors ko‘rfazini Arab ko‘rfazi deb qayta nomlamoqchi

AQSh prezidenti Donald Tramp Fors ko‘rfazi nomini o‘zgartirib, uni Arabiston yoki Arab ko‘rfazi deb atashni rejalashtirmoqda…
13:09 / 07.05.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!