$
12892.91 UZS
34.76
160.34 UZS
0.63
14512.26 UZS
6.98
35° Kechasi 21°

Zamonaviy bolalik: ortiqcha vazn epidemiyasi va uning ildizlari

17:21 / 07.05.2025

So‘nggi o‘n yillikda texnologiya, ovqatlanish madaniyati va turmush tarzi keskin o‘zgardi. Afsuski, bu o‘zgarishlar faqat qulayliklarni emas, balki yangi muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Ular orasida eng xavflilaridan biri – bolalar orasida ortiqcha vaznning keskin ko‘payishidir. Bu nafaqat jismoniy sog‘lik, balki kelajak avlodning psixologik, ijtimoiy va intellektual salohiyatiga ham tahdid solmoqda.

Ortiqcha vaznning zamonaviy ko‘rinishi
Bugungi kunda ortiqcha vazn – bu faqat semizlik emas, balki organizmda yomon odatlarning yillar davomida to‘planishidir. Bunday odatlar bola hali mustaqil fikrlay olmaydigan yoshda shakllana boshlaydi. Kattalar tomonidan bexosdan berilgan noto‘g‘ri signal — “ko‘p yesa sog‘lom bo‘ladi”, “qimirlab yurmagin, o‘ynama, charchaysan” kabi gaplar bola tanasida noto‘g‘ri dasturlashga sabab bo‘ladi.

Sabablar: Ko‘z ilg‘amas ildizlar

1). Digital dunyoga mahkumlik
Bolalar ertalab uyg‘oniboq ekranga qaraydi: telefon, planshet yoki televizor. Hatto ovqat payti ham multfilmni o‘chirib qo‘yish janjalga sabab bo‘lmoqda. Bu esa faollikning kamayishiga, kaloriyalarning esa to‘planishiga olib keladi. Raqamli asrda farzandni qo‘liga qurilma bermaslik qiyin bo‘lishi mumkin, lekin nazoratsiz berish undan ham xavfli.

2). Ovqatlanish madaniyatining yo‘qolishi
Fast-food, gazli ichimliklar, chips, shirinliklar — bular bugungi bola ratsionining muhim qismini egallab bo‘ldi. Ayniqsa, tayyor ovqatlarning arzonligi va reklama vositalarida ularning “xushbo‘y, mazali” qilib ko‘rsatilishi bolalar tanlovini noto‘g‘ri yo‘nalishda shakllantiradi.

3). Oilaviy va ijtimoiy omillar
Ba’zi oilalarda bola to‘yib ovqat yemasa, bu e’tiborsizlik deb hisoblanadi. Ayrim hollarda esa aksincha, iqtisodiy qiyinchiliklar sababli foydali va tabiiy ovqatlarga emas, sun’iy va arzon mahsulotlarga murojaat qilinadi. Bularning har ikkisi ham xavfli natijalarga olib keladi.

4). Stress va psixologik bosim
Zamonaviy bola zamon bosimini kichkina yelkalarida his qiladi. Maktabdagi baholar, ota-onaning kutgan natijasi, ijtimoiy tarmoqdagi solishtirishlar — bularning barchasi bolani ichki bosim ostida yashashga majbur qiladi. Bu esa ovqat orqali o‘zini tinchlantirishga olib keladi.

Tadqiqotlar nimalarni ko‘rsatmoqda?
Ko‘plab xalqaro ilmiy manbalar bu muammo jiddiy ekanini tasdiqlaydi:

JSST ma’lumotiga ko‘ra, 5 yoshdan 19 yoshgacha bo‘lgan bolalarning semizlik darajasi 1975-yildan 2020-yilgacha 10 baravar oshgan.

CDC (AQSh) esa bolalarning deyarli 20 foizi ortiqcha vaznga ega ekanini qayd etgan.

COVID-19 pandemiyasi davrida esa uyda ko‘proq o‘tirish, onlayn ta’lim va stress bolalar semizligini yanada kuchaytirdi.

Bu raqamlar shunchaki statistika emas, balki har bir raqam ortida sog‘lig‘idan ayrilayotgan bola, xavotirda yashayotgan ota-ona turibdi.

Semizlik qanday oqibatlarga olib keladi? Jismoniy va ruhiy salomatlikka ta’siri nimalarda aks etadi? Semizlik – faqat tana emas, ruhga ham og‘irlik qiladi.

Ortiqcha vazn bola hayotida quyidagi muammolarga sabab bo‘lishi mumkin:

Sog‘liq bilan bog‘liq xavflar: qandli diabet, qon bosimi, yurak kasalliklari.

Psixologik oqibatlar: o‘ziga past baho, uyatchanlik, jamoadan chetlashish.

Ijtimoiy oqibatlar: kulgiga qolish, do‘stlarcha munosabatlarning yo‘qolishi.

O‘qishga ta’siri: e’tibor va diqqatning pasayishi, charchoq.

Semizlikning oldini olish uchun nimalar qilish kerak?
Bola uchun eng yaqin namunasi ota-ona. Agar ota-onaning o‘zi sport bilan shug‘ullanmasa, to‘g‘ri ovqatlanmasa — bola qanday qilib o‘rganadi?

Maktablarda sog‘lom ovqatlanish bo‘yicha darslar, sport mashg‘ulotlari, interaktiv o‘yinlar orqali farzandlar ongiga sog‘lom hayot tarzi singdirilishi kerak.

Ekran qarshisida o‘tkaziladigan vaqt cheklanishi va o‘rniga birgalikda sayr qilish, o‘yin o‘ynash odat bo‘lishi kerak.

Gazli ichimlik o‘rniga mevali suv, chips o‘rniga yong‘oq, fast-food o‘rniga uy sharoitida tayyorlangan ovqat taklif qilish — bu kichik, ammo muhim qadam hisoblanadi.

Bugungi bola — ertangi jamiyat. Ularning sog‘lom o‘sishi faqat shaxsiy emas, balki milliy masala hamdir. Ortiqcha vazn masalasiga e’tibor qaratmaslik – kelajak avlodga nisbatan loqaydlikdir. Har bir ota-ona, ustoz va jamiyat a’zosi bu mas’uliyatni his qilsa, semizlik epidemiyasini to‘xtatish mumkin.

Maqola muallifi: Munisaxonim Irisova


salomatlik


														
														Zamonaviy bolalik: ortiqcha vazn epidemiyasi va uning ildizlari

Zamonaviy bolalik: ortiqcha vazn epidemiyasi va uning ildizlari

So‘nggi o‘n yillikda texnologiya, ovqatlanish madaniyati va turmush tarzi keskin o‘zgardi. Afsuski, bu o‘zgarishlar faqat qu…
17:21 / 07.05.2025

														
														Uyqu yetishmovchiligi – yashirin epidemiya

Uyqu yetishmovchiligi – yashirin epidemiya

Har kuni millionlab insonlar telefonga tikilgancha, tun yarmida ham uyg‘oq yurishmoqda. Kimdir ishdan charchagan, kimdir esa…
17:23 / 26.04.2025

														
														Gipertoniya: Bemorlar qanday tavsiyalarga amal qilishi kerak?

Gipertoniya: Bemorlar qanday tavsiyalarga amal qilishi kerak?

Gipertoniya – eng ko‘p uchraydigan yurak-qon tomir kasalliklaridan biri. Uni o‘z vaqtida davolamaslik infarkt, insult va yur…
16:30 / 15.01.2025

														
														“3,5 milliard odam og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklaridan aziyat chekmoqda” – JSST

“3,5 milliard odam og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklaridan aziyat chekmoqda” – JSST

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti yangi hisobot berdi. Unga ko‘ra, og‘iz bo‘shlig‘i patologiyalari — yuqumli bo‘lmagan kasa…
12:56 / 30.11.2024

														
														Husnbuzarlarning chiqishiga sabab bo‘ladigan mahsulotlar

Husnbuzarlarning chiqishiga sabab bo‘ladigan mahsulotlar

Ko‘p qahva ichish stress uchun mas’ul bo‘lgan kortizol gormoni ishlab chiqarishni oshiradi. Shu sabab husnbuzar va dog‘larni…
15:57 / 23.11.2024

														
														JSST: Superbakteriyalar yiliga 1,3 million kishining hayotiga zomin bo‘lmoqda

JSST: Superbakteriyalar yiliga 1,3 million kishining hayotiga zomin bo‘lmoqda

Dunyoda infeksiyalarning antibiotiklarga chidamli turlari ko‘paymoqda. Bu esa insoniyat hayoti, salomatligi va epidemiologik…
10:42 / 20.11.2024

														
														Olimlar tomonidan saraton bo‘yicha salbiy taxminlar e’lon qilindi

Olimlar tomonidan saraton bo‘yicha salbiy taxminlar e’lon qilindi

Charlz Stert universiteti olimlari saraton bo‘yicha tadqiqot o‘tkazishdi va uning natijalari JAMA Network Open jurnalida cho…
11:57 / 08.11.2024

														
														Homiladorlikda shakar kam yeyilsa, bolada qandli diabetga chalinish xavfi kamayadi

Homiladorlikda shakar kam yeyilsa, bolada qandli diabetga chalinish xavfi kamayadi

Euronews nashrining yozishicha, Kanadadagi Makgill universiteti, AQShdagi Berkli Kaliforniya universiteti va Janubiy Kalifor…
11:30 / 06.11.2024

														
														Havo ifloslanishi bo‘yicha jahon antirekordi yangilandi

Havo ifloslanishi bo‘yicha jahon antirekordi yangilandi

Pokiston poytaxti havo ifloslanishi bo‘yicha antirekordni yangiladi.
10:13 / 04.11.2024

														
														Dunyoda tuberkulyozga chalinish holatlari ortdi

Dunyoda tuberkulyozga chalinish holatlari ortdi

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tuberkulyoz kasalligi bo‘yicha yangi hisobotni eʼlon qildi.
14:30 / 03.11.2024

Bu ham qiziq

AQShni ixtiyoriy tark etish dasturi doirasida mamlakatdan ilk noqonuniy migrantlar chiqarib yuborildi

AQShni ixtiyoriy tark etish dasturi doirasida mamlakatdan ilk noqonuniy migrantlar chiqarib yuborildi

Gondurasda ularga 100 dollar, Kolumbiyada esa “ijtimoiy xizmatlar” taqdim etilgan.
15:44 / 20.05.2025
Butun Ispaniya mobil aloqa va internetsiz qoldi

Butun Ispaniya mobil aloqa va internetsiz qoldi

Butun Ispaniya hududida uyali aloqa tarmoqlari ishlamay qoldi. Mamlakat internet va uyali aloqasiz qoldi.
20:24 / 20.05.2025
Eski liftlarni yangilash uchun 850 mlrd so‘mdan ortiq mablag‘ ajratiladi

Eski liftlarni yangilash uchun 850 mlrd so‘mdan ortiq mablag‘ ajratiladi

Mazkur maqsadlarni amalga oshirish uchun mahalliy byudjet mablag‘lari hisobidan jami 854,6 milliard so‘m ajratilishi belgila…
10:19 / 20.05.2025
Endi yoshga doir pensiya fuqaroning murojaatisiz tayinlanadi

Endi yoshga doir pensiya fuqaroning murojaatisiz tayinlanadi

Qonun bilan ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi.
16:19 / 20.05.2025
So‘nggi sutkada Isroil hujumlari natijasida G‘azoda 150 dan ortiq kishi halok bo‘ldi

So‘nggi sutkada Isroil hujumlari natijasida G‘azoda 150 dan ortiq kishi halok bo‘ldi

18-may kuni Isroilning G‘azo sektoriga bergan zarbalari oqibatida kamida 151 kishi halok bo‘ldi.
09:47 / 19.05.2025
Jahon banki O‘zbekistonga 35 mln dollar miqdorida imtiyozli kredit ajratadi

Jahon banki O‘zbekistonga 35 mln dollar miqdorida imtiyozli kredit ajratadi

Jahon banki Ijrochi direktorlar kengashi O‘zbekistonga 35 mln dollar miqdorida imtiyozli kredit ajratishni ma’qulladi. Bu ha…
19:36 / 20.05.2025
Rossiyada koloniyadan qochgan o‘zbekistonliklarga sud hukmi o‘qildi

Rossiyada koloniyadan qochgan o‘zbekistonliklarga sud hukmi o‘qildi

Rossiyaning Lipetsk shahridagi koloniyadan 2024-yil yozida tunnel qazib qochib ketgan 6 nafar mahbusga sud hukmi o‘qildi.
08:32 / 19.05.2025
30-iyundan Rossiyaga kirish uchun QR kod talab qilinadi

30-iyundan Rossiyaga kirish uchun QR kod talab qilinadi

Vizasiz tartibda Rossiyaga kelayotgan chet el fuqarolari 30-iyundan boshlab “Gosuslugi RuID” mobil ilovasi orqali oldindan r…
12:47 / 19.05.2025
“Rossiya va Ukraina urushni to‘liq yakunlash bo‘yicha muzokaralarni boshlaydi” – Tramp

“Rossiya va Ukraina urushni to‘liq yakunlash bo‘yicha muzokaralarni boshlaydi” – Tramp

Rim papasining so‘zlariga ko‘ra, Vatikan bu muzokaralarni o‘z hududida o‘tkazishga katta qiziqish bildirgan. Jarayon boshlan…
09:16 / 20.05.2025
O‘zbekiston 2025-yilda qurilish materiallari eksportini 1,2 milliard dollarga yetkazishni rejalashtirmoqda

O‘zbekiston 2025-yilda qurilish materiallari eksportini 1,2 milliard dollarga yetkazishni rejalashtirmoqda

O‘zbekistonda yil oxirigacha qurilish materiallari eksportini 1,2 milliard dollarga yetkazish rejalashtirilgan. Bu haqda O‘z…
19:44 / 19.05.2025

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!

O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!