22°
Kechasi 13°
Xalqaro jinoyat sudi (XJS) Prokurori Karim Xon 28 fevral kuni o‘z bayonotida Rossiyaning Ukrainaga bosqini ustidan Xalqaro jinoyat sudi tekshiruvlari olib borishini eʼlon qilgan edi. Ushbu bayonotda Ukrainada bo‘layotgan jarayonda xalqaro jinoyatlar mavjud ekanligi (agressiya, urush jinoyati va insoniyatga qarshi jinoyatlar) va ko‘plab XJSga aʼzo davlatlar (39 ta aʼzo davlat) tomonidan Rossiyaga qarshi ish ochish bo‘yicha murojaatlar kelib tushgan.
“Men Ukrainadagi voqealarni diqqat bilan kuzatishda davom etaman va yana vazminlikka va xalqaro gumanitar huquqning amaldagi qoidalariga qatʼiy rioya qilishga chaqiraman”, – degan Karim Xon.
XJSning fundamental hujjati 2002-yil 1-iyulda kuchga kirgan Rim statuti hisoblanadi. Vaholanki, Ukraina Rim statutining ishtirokchi davlati emas, lekin u ikki marta Statutning 12-moddasi 3-qismiga muvofiq, o‘z hududida sodir bo‘lgan – daʼvo qilingan jinoyatlar bo‘yicha sud yurisdiksiyasini qabul qilish bo‘yicha o‘z vakolatlaridan foydalangan. Yaʼni XJS yurisdiksiyasi yuqoridagi normaga asoslanib Ukrainada o‘rnatiladi.
Rossiyaga keladigan bo‘lsak, Rossiya XJSga aʼzo davlat emas. U 2016-yilda XJSning Rossiya Qrimni anneksiya qilganligi haqidagi bayonotidan keyin o‘z aʼzoligini tugatgan. XJS Rim statutining 13-moddasiga ko‘ra, uch holatda o‘z yurisdiksiyasini amalga oshirishi mumkin:
– XJSga aʼzo davlatning xalqaro jinoyatlar sodir etilganligi to‘g‘risida Prokurorga murojaati orqali;
– BMT ustavining VII bobi bo‘yicha Xavfsizlik Kengashi tomonidan Prokurorga yuborilishi;
– Prokuror Rim statutining 15-moddasidagi o‘z huquqlaridan foydalangan holda.
Yuqoridagi holatlarni tahlil qilib o‘tadigan bo‘lsak, birinchidan, Ukrainaga XSJga aʼzo emas, shu sababli birinchi holat rad etiladi. Ikkinchidan, BMT Ustavining VII bobi bo‘yicha Xavfsizlik Kengashining doimiy aʼzolari hisoblangan 5 davlatning roziligi talab etiladi. Ushbu besh davlat esa Rossiya Federatsiyasi, Amerika Qo‘shma Shtatlari, Buyuk Britaniya, Xitoy Xalq Respublikasi va Fransiya hisoblanadi.
Tabiiyki, Rossiya Xavfsizlik Kengashida o‘ziga qarshi ovoz bermaydi. Ustiga ustak, Xitoy Rossiya bilan bog‘liq vaziyatlarda doimo betaraf qolishi bilan mashhur. O‘z-o‘zidan ikkinchi holat ham rad etiladi. Ukraina uchun yagona “chiqish yo‘li” 13-moddaning 3-qismi, yaʼni XJS Prokurorining o‘z tashabbusi bilan Rossiyaga qarshi tergov ochishi bo‘lishi mumkin.
Yana bir jihatni aytib o‘tish lozimki, XJS davlatlarni emas, balki shaxslarni javobgarlikka torta oladi. Yaʼni Rossiya davlati hech qachon javobgar sifatida topilmaydi. Lekin Putin va mansabdor shaxslar javobgar deb topilishi mumkin.
Yuqoridagilardan tashqari, XJS oldida bir nechta to‘siqlar mavjud va ular jiddiy ahamiyatga ega.
Birinchidan, XJSning majburlov kuchi mavjud emas, ayniqsa, Rossiyadek qudratli davlat oldida.
Ikkinchidan, XJSning harbiy kuchi yo‘q ekanligi uning qarorlarini juda ham oddiy qog‘oz sifatida qabul qilinishiga olib keladi.
Uchinchidan, xalqaro huquqda Prezidentlarning futsional immuniteti mavjud, yaʼni Prezidentlar boshqaruv davrida ular hech qanday jinoyatga javobgar sifatida topilmaydi.
Boshqacha qilib aytganda, Putinni javobgarlikka tortish uchun kamida uning boshqaruv davri tugashi kutilishi lozim.
Maʼlumot sifatida, 2024-yilda Rossiyada prezidentlik saylovlari bo‘lib o‘tadi.
Xulosa qilib aytganda, Xalqaro jinoyat sudi Putinni aybdor va javobgar deb topguncha ancha uzoq va mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tishi lozim.
Xushnazar Jo‘rayev
TDYU, Xalqaro huquq va qiyosiy huquqshunoslik fakulteti talabasi
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
