Депрессия бу доимий қайғу, умидсизлик ва ҳаётнинг маъносизлигини келтириб чиқарадиган руҳий ҳолат. Бу нафақат фикрларга, балки инсон ҳаётининг турли соҳаларига ҳам таъсир қилади. Шукрки, уни даволаш мумкин.

Депрессия жиддий ва кенг тарқалган касалликдир. ЖССТ ҳисоб-китобларига кўра, бутун дунё бўйлаб катта ёшли инсонларнинг 5 фоизи (тахминан 280 миллион киши) ундан азият чекади ва ҳар йили 700 минг киши ўз жонига қасд қилади.

Нима учун депрессия пайдо бўлади ва қандай омиллар унинг хавфини оширади?

Депрессия травматик ҳодисадан кейин пайдо бўлиши мумкин: яқин кишининг вафоти, ажралиш, зўравонлик ва ҳоказо. Лекин бу ҳар доим шундай бўлади, дегани эмас. Депрессия ҳеч қандай сабабсиз, тўсатдан ҳам пайдо бўлиши мумкин.

Баъзи одамларда бунинг эҳтимоли кўпроқ:

генетика туфайли. Депрессия мерос бўлиб, у маълум генлардаги мутациялар билан боғлиқ;
мия биокимёсининг хусусиятлари. Кимёвий мувозанатнинг бузилиши ирсий хусусият эмас, балки индивидуал хусусият бўлиши мумкин;
характерли хусусият. Ўзини паст баҳолайдиган пессимистик одамлар депрессияга кўпроқ мойил бўлади;
суиистеъмоллик, қашшоқлик ва ҳаётнинг бошқа хусусиятлари.

Депрессия белгилари қандай?

Депрессия нафақат руҳий, балки жисмоний ҳолатга ва ижтимоий ҳаётга таъсир қилади.

Катта ёшлилардаги психологик белгиларга қуйидагилар киради:

доимий қайғу ва ёмон кайфият;
умидсизлик ва ночорлик ҳисси;
ўзига паст баҳо бериш;
айбдорлик;
асабийлашиш ва бошқа одамларга нисбатан муросасизлик;
одатий фаолиятга мотивация ёки қизиқишнинг йўқлиги;
қарор қабул қилишда қийинчилик;
ҳаётдан завқланишнинг йўқлиги;
ташвиш ва безовталик;
ўз жонига қасд қилиш фикрлари ва ҳаракатлари.

Жисмоний жиҳатдан депрессия белгилари:

секинлик;
иштаҳанинг ўзгариши – одатда пасаяди, лекин атипик депрессия билан ортиши мумкин;
ич қотиши;
танадаги тушунарсиз оғриқ ҳисси;
уйқусизлик ёки кучли уйқучанлик.

Депрессия пайтида ижтимоий ҳаёт ҳам ўзгаради:

инсон изоляцияга мойил бўлади – бошқа одамлардан қочади, мулоқот ва ҳодисалардан бош тортади;
севимли машғулотларига ва одатий ишларига эътибор бермайди;
унинг шахсий ва профессионал ҳаёти сезиларли даражада ёмонлашади.

Болалар ва ўсмирларда эса умумий белгилар катталарникига ўхшайди, аммо ёш фарқлари ҳам мавжуд. Ёш болалар фақат бир фикрда бўлиб, мактабга боришдан бош тортиши мумкин, ўсмирлар эса ёмонроқ ўқишлари, мактабни ташлаб кетишлари, спиртли ичимликлар ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилишни бошлашлари ва ўзларига зарар етказишга ҳаракат қилишлари мумкин.

Кекса ёшли инсонлар кўпинча ўзгаришларни эътиборсиз қолдиради ва ёрдам сўрашдан бош тортади ва уларнинг яқинлари аломатларни қарилик ва бошқа касалликлар билан боғлашади. Уларда кузатилиши мумкин:

хотира бузилиши;
шахсиятнинг ўзгариши;
танадаги тушунарсиз оғриқ;
изоляция қилиш истаги;
чарчоқ, иштаҳанинг йўқолиши, уйқу билан боғлиқ муаммолар;

Депрессия турлари?

Ҳар бир инсон депрессияни турлича бошдан кечиради, бироқ унинг бир неча турлари мавжуд.

Узоқ депрессия

Бу клиник депрессия деб ҳам аталади. Шу сабабли, инсон узоқ вақт давомида ўзини жуда бахтсиз ва тушкун ҳис қилади, бу унинг шахсий ва профессионал ҳаётига таъсир қилади. У енгил, ўрта ва оғирга бўлинади.

Катта депрессияга меланколик, психотик, антенатал депрессия киради:

Меланколик депрессия

Меланхолия бу оғир руҳий тушкунликнинг бир шакли бўлиб, унда одам ақлий ва жисмоний жиҳатдан секинлашади. У ҳеч нарса қила олмайди ёки ҳис қила олмайди.

Психотик депрессия

Бундай тушкунлик билан одам ҳақиқат билан алоқани йўқотади. Бу алданишлар, галлюцинациялар ва параноялар билан намоён бўлади. Бундай тушкунлик ҳам ҳар доим оғир.

Антенатал ва туғруқдан кейинги депрессия

Ҳомиладорлик вақтида ва туғруқдан кейин бир йилгача бўлган гормонал ўзгаришлар депрессия хавфини оширади. Ҳомиладорлик даврида аёлларнинг тахминан 10 фоизи, бола туғилгандан кейинги дастлабки уч ойда эса – 16 фоизгача қисми депрессияга тушиб қолиши кузатилади.

Дистимик бузилиш

Дистимия – кайфиятнинг узоқ муддатли пасайиши. Бу катта депрессияга ўхшайди, аммо камроқ оғир белгилар билан кечади.

Биполяр бузилишдаги депрессия

Катта депрессия униполяр деб ҳисобланади. Бу дегани, одамнинг кайфияти фақат минус белгиси билан бўлади. Бу мания (ёки гипомания) ва депрессиянинг ўзгарувчан фазаларига эга бўлган биполяр бузилишдан асосий фарқдир.

Циклотимик бузилишдаги депрессия

Циклотимик бузилиш биполярга ўхшайди, аммо унчалик оғир эмас. Бу энг узоғи билан икки йил давом этиши мумкин.

Мавсумий таъсирчанлик

Мавсумий эффектив бузилиш кайфиятнинг ёмонлашуви бўлиб, иссиқ кунларда инсон кайфияти совуқ кунларга қараганда яхшироқ бўлади. Бу ўзгариш қуёш нури миқдорининг камайиши билан боғлиқ, деб ишонилади.

Мавсумий тартибсизлик туфайли қишда кўп йиллар давомида ёмон кайфият бўлиши мумкин. Бундан ташқари, инсон кўп ухлашни ва ортиқча овқатланишни хоҳлаши эҳтимоли мавжуд (айниқса ширинликлар).

Бошқа депрессив касалликлар

Депрессия психофаол моддаларни қўллаш, сурункали касалликлар фонида ва айрим дори воситаларининг ён таъсири сифатида юзага келиши мумкин.

Депрессияни қайғудан қандай ажратса бўлади?

Яқинларнинг вафоти, ишдан айрилиш ёки муносабатларнинг тугаши одатда инсон учун оғир кечади. Аммо бундай вақтларда оддий реакция қаерда тугаши ва касалликнинг бошланишини тушуниш қийин бўлиши мумкин.

Ушбу фарқларни кўриб чиқинг:

қайғу ҳар доим қандайдир травматик ҳодисага реакция бўлиб, депрессия ҳеч қандай сабабсиз пайдо бўлиши мумкин (лекин ҳар доим ҳам эмас);
қайғуда шундай туйғу пайдо бўлади ва қўйиб юборилади, келажакка қараш қобилияти сақланиб қолади, депрессияда эса кўпинча ёмон бўлади ва келажак йўқдек туюлади;
ўз-ўзини ҳурмат қилиш, депрессиядан фарқли ўлароқ, одатий йўқотишлардан азият чекмайди;
қайғу пайтида ўз жонига қасд қилиш фикри бирламчи бўлмайди, депрессияда эса у азоб-уқубатларни тугатиш йўли фиқатида кўринади.

Депрессия белгиларидан шикоят қилувчилар психологга мурожаат қилиши мумкин. Ёки дарҳол психотерапевт ёки психиатрга кўриниш тавсия этилади. Депрессияни даволаш учун бошқа мутахассислардан маслаҳат олмаган маъқул.

Депрессия қандай даволанади?

Аксарият одамларга дори-дармонлар ва психотерапия ёрдам беради. Кейинчалик оғир ҳолатларда мия стимуляцияси талаб қилиниши мумкин.

Дори-дармонлар

Депрессия учун одатда баъзи антидепрессантлар гуруҳи буюрилади, лекин баъзида уларга ёрдамчи дорилар қўшилади. Дориларни фақат психиатр тавсияси билангина қабул қилиш мумкин:

Психотерапия

Бу сизнинг аҳволингиз ва тегишли ўзгаришларни мутахассис билан муҳокама қилишдир. Депрессия учун фойдаланиш:

когнитив хулқ-атвор терапияси, бу усул инсонниннг фикрларини ва улар ҳаётига қандай таъсир қилишини тушунишга ёрдам беради;
бошқалар билан муносабатларни яхшилаш учун шахслараро терапия;
психодинамик терапия, унинг давомида бемор хаёлига келган ҳамма нарсани айтади ва шу билан унинг яширин муаммоларига етиб борилади;
маслаҳат, унинг ёрдамида бемор ўз муаммоларини топиши ва уларни ҳал қилиш йўллари ҳақида ўйлаши керак.

Мия стимуляцияси

Анъанавий даволаш ёрдам бермаган ёки фойдаланиш мумкин бўлмаган ҳоллардагина буюрилади. Симптомларни бартараф этиш учун миянинг маълум жойлари электр токи ёки магнит майдон билан “рағбатлантирилади”.

Хулоса шуки, ҳаётимиз ўз қўлимизда. Ҳар қандай катта ёки кичик муаммо инсонни янада кучлироқ қилиб тарбиялайди. Депрессиядан қутулиш учун эса мутахассисга кўринишдан хижолат чекмаслик керак. Ахир барчамиз инсонмиз ва мукаммал бўлишнинг имкони йўқ. Шундай экан, ўзимиз ва яқинларимиз ҳақида қайғурайлик.

• Касаллик
• саломатлик