Qadimgi Misr sivilizatsiyasi tarixchilarni koʻp asrlardan beri qiziqtirib keladi. Ammo, ushbu tarixiy hududga doir shunday jumboqlar ham borki, misrshunoslar ularga haligacha javob topa olishmagan.

Tutanxamon qanday oʻlgan?

Qadimgi Misr firʼavni Tutanxamon Xekaiunushema Nebxeprura hukmdorlar orasidagi eng mashhurlaridan biri hisoblanadi. Uning ismi “Janubiy Iunu hukmdori Amonning tirik timsoli” degan maʼnoni beradi. Ammo, Tutanxamonning taqdiri bugungi kunga qadar tarixchilar uchun jumboq boʻlib qolmoqda. Uning qanday oʻlgani borasida haligacha aniq bir qarorga kelinmagan.

Avvaliga Tutanxamonning boshiga bolta bilan urib oʻldirilgani taxmin qilingan. Boisi arxeologlar uning bosh sohasida jarohatlar bor ekanligini qayd etishgan. Keyinchalik ushbu jarohat Tutanxamon oʻlganidan keyin paydo boʻlgani, misrliklar mumiyoga ehtiyotsizlik tufayli zarar yetkazganlari haqidagi versiya kelib chiqqan.

Ayrim tarixchilar esa firʼavnning ovga keta turib, aravadan yiqilgani, aravaning gʻildiraklari ostida qolib kelish natijasida vafot etganini aytishadi.

Taxminlar orasida uni begemot tishlab olgani, kamqonlik va irsiy kasallikdan oʻlgani haqidagi versiyalar ham bor.

Sfinksning burni qayerda?

Sfinks – Misrning bosh timsollaridan biri. Ulkan haykalga oid jumboqlar ham talaygina. Aslini olganda tarixchilar haykalning qanday nomlanganini ham aniq bilishmaydi. Shu tufayli uni yunonlar tomonidan berilgan nom bilan atashadi.

Haykalga qaragan vaqtingizda uning burun qismi yoʻq ekanligiga darrov eʼtibor qilasiz. Haykal firʼavn Xefrenning sharafiga yasalgan, ammo Xefrenning salomatligi hech qanday muammo boʻlmagan. Hukmdor Misrni 24 yil, ayrim manbalarda keltirilishicha 56 yil boshqargan.

Afsonalarning ayrimlarida Sfinksning burnini Napoleonning askarlari urib tushirganlari aytiladi. Arab tarixchisi Al-Markiziy esa haykalning burnini Muhammad Saim ad-Daru ismli shaxs yulib olganini aytadi.

Arxeolog Mark Lener haykal burun qismidan milodiy III-X asr oʻrtalarida judo boʻlgani, uning metall iskana yordamida olib tashlanganini taʼkidlaydi. Bir soʻz bilan aytganda, Sfinksning burnini kim nima maqsadda yulib olgani bugungi kungacha aniqlanmagan.

Zagreb mumiyosi oʻralgan bintda nimalar yozilgan?

1848-yili vengriyalik amaldor Mixaylo Barich Misrga xizmat safari bilan keladi. U Aleksandriyadan ayol kishining mumiyosi solingan sarkofag sotib oladi. Nima uchun deysizmi? Barich sayohatdan oʻzi bilan mana shunday esdalik buyumini olib ketishni istaydi. Sarkofag uzoq vaqt davomida Barichning ish xonasida dekorativ buyum sifatida turadi. Mixayloning oʻlimidan keyin uning akasi Iliya eksponatni Zagreb shahridagi Xorvatiya Davlat muzeyiga topshirib yuboradi. Venalik arxeologlar uni koʻrishlari bilan qanday noyob eksponatga duch kelganlarini darhol tushunadilar.

Mumiyo oʻralgan bint ustiga etrus tilidagi matnlar yozilgan edi. Bu etrus tilidagi va tarixchilar tomonidan topilgan eng uzun matn hisoblanadi. Ammo, unda aynan nima deb yozilgani haligacha maʼlum emas. Boisi, etrus tili bugungi kunga qadar toʻliq oʻrganib chiqilmagan.

Olimlar matnni tahlil qilib, uning ichidagi alohida soʻzlarnigina tushuna olishgan. Ushbu soʻzlar ilohlarning ismi va sanalarga ishora qiladi. Shu tariqa matnning oʻziga xos taqvim boʻlishi mumkinligi haqidagi taxmin ilgari surilgan.

Bundan tashqari jasadning nima uchun bunday tasmalarga oʻralgani va uning kimga tegishli boʻlgani ham nomaʼlum. Matnlar miloddan avvalgi 250-yilga tegishli, unda keltirilgan mahalliy ilohlar ismi esa oʻsha vaqtlarda Trazimeno koʻli atrofidagi Toskana hududida keng tarqalgan. Mumiyoning qanday qilib Aleksandriyaga kelib qolgani ham tarixchilarni juda qiziqtiradi.

• Misr
• Tarix
• qiziqarli
• tadqiqot