Kundalik foydalanadigan aksariyat buyumlar bizga texnologik taraqqiyot va sivilizatsiya madaniyatining aksi bo‘lib tuyuladi va shunga mos ravishda ular zamonaviy olimlar tomonidan ixtiro qilingan, deb taxmin qilamiz. Biroq bu buyumlar siz o‘ylaganingizdan ancha oldin ixtiro qilingan. Quyida ular haqida batafsil to‘xtalamiz.
Sovun (4,800 yil avval)
Olimlarning fikriga ko‘ra, bundan 5 ming yil ilgari Bobil va Qadimiy Shumer aholisi sovun tayyorlashni yaxshi bilgan. Ushbu jarayon tasviri o‘sha davr loy lavhalaridan ham topilgan. Shuningdek, qadimgi Misr papiruslarining guvohlik berishicha, tahorat paytida misrliklar sovundan foydalanishgan. Ushbu vosita qadimgi Rimda ham muntazam ishlatilgan.
Tugmalar (4,800 yil avval)
Xuddi tugmachaga o‘xshash bezak buyumi arxeologlar tomonidan Hind vodiysidan topilgan. Mutaxassislar ularni Koti Didi davri sivilizatsiyasi bilan bog‘lashadi. Bu kabi tugmalar qadimgi dunyo, xususan, Xitoy, Rim va Yunonistonning qadimgi mamlakatlari xarobalaridan ham topilgan. Ammo ular faqat dekorativ element sifatida ishlatilgan. Hozirgi kiyimlarni mahkamlash uchun ishlatiladigan tugmalar birinchi marta 13-asrda Germaniyada ishlatila boshlangan.
Kran (mil. av. VI asr oxiri)
Zamonaviy kran ancha murakkab va zamonaviy sivilizatsiyaning ko‘plab yutuqlaridan foydalanadi. Shunga qaramay, prinsip va tuzilishining o‘zi qadimgi Yunonistonda bizning eramizdan taxminan besh yuz yil oldin kashf etilgan.
Tish pastasi (IV asr)
Tish pastasining eng qadimgi retsepti bizga 4-asrda Misr qo‘lyozmalari orqali yetib kelgan. Retsept biz uchun g‘ayrioddiy edi: qalampir, tuz kukuni va yalpiz barglari aralashmasi.
Hojatxona qog‘ozi (VI asr)
Gigiyena uchun qog‘ozdan foydalanish to‘g‘risida bizgacha yetib kelgan birinchi eslatma milodning 589-yilida Xitoyga tegishli. Va 14-asrda har yili 60-90 santimetr o‘lchamdagi ushbu mahsulotning 720 000 ta varag‘i imperator saroyiga yetkazilgan. Bundan tashqari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri imperator oilasi ishlatishi uchun yana kattaroq, sifatli qog‘ozdan yana 15 000 varaq keltirilgan.
Qog‘oz pullar (VIII asr)
Birinchi banknotalar VIII asrda Tang sulolasi davrida Xitoyda paydo bo‘lgan. Odamlar tangalarni juda og‘ir va noqulay deb hisoblab, ular o‘rniga banknotalarni ixtiro qildilar. Va birinchi ming yillikning oxiriga kelib, qog‘oz pullarning hajmi iqtisodiyotga bo‘lgan ehtiyojni to‘liq ta’minladi.
Mina (XIII asr)
XIII asrda Xitoy armiyasi mo‘g‘ullarning bosqiniga qarshi birinchi marta minalardan foydalangan. Jozef Niyedemu o‘zining “Xitoyda fan va sivilizatsiya” kitobida ta’kidlaganidek, 1277-yilga kelib ushbu qurollar muvaffaqiyatli ishlatila boshlandi.
Quyoshdan saqlovchi ko‘zoynaklar (XIII asr)
Ammo bu ixtiro bilan ba’zi chalkashliklar mavjud. Rim imperatori Neron zumrad metall yordamida gladiatorlarning janglarini ko‘rishni yaxshi ko‘rar edi. Ammo haqiqiy quyoshdan saqlaydigan ko‘zoynaklar birinchi marta Italiyada ishlab chiqarilgan. Bu, 1886-yilda bo‘lgandi. Bu haqda bizga rohib Giordano de Piza yozib qoldirgan. Antropologiya professori Bertold Laufer esa ko‘zoynaklar ixtirosini hindlar bilan bog‘laydi.
Parashyut (XV asr)
Birinchi parashyut g‘oyasi Leonardo da Vinchi tomonidan yaratilgan. Darhaqiqat, uning 1495-yilda yozilgan qo‘lyozmasida chodir shaklida tikilgan kraxmalli asbob haqida eslab o‘tilgan. Uning maqsadi, balandlikdan silliq tushishdir. Qizig‘i shundaki, uning kattaligi zamonaviy parashyutlarning o‘lchamiga to‘g‘ri keladi.
Eng qizig‘i, u bu borada birinchi emas edi. Ungacha ham umidli jasur odamlar soyabonga o‘xshash moslama yordamida turli balandliklardan tushishga harakat qilishdi. Afsuski, ularning bu urinishlari o‘lim yoki jarohatlar bilan yakun topdi. Bu borada birinchi marta kerakli o‘lchamlarni ko‘rsatgan da Vinchi edi.
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!
O‘zbekiston va jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi voqea-hodisalar, sport, shou-biznes, madaniyat, informatsion texnologiyalar va ilm-fan yangiliklaridan doimo xabardor bo‘ling!