Футбол — бу ҳаяжон демакдир. Унда ҳар бир гол, ҳар бир пенальти ёки ҳакам қарори миллионлаб томошабинларнинг ҳис-туйғуларига бевосита таъсир кўрсатмай қолмайди. Айни шу сабабли, миллионлар ўйинида адолатни таъминлаш ва хатоликларни камайтириш мақсадида ФИФА томонидан 2018 йилдан бошлаб VAR (Видео Assistant Referee) — видео ёрдамчи ҳакам тизими жорий этилди. Бу янгилик футбол тарихидаги энг муҳим технологик бурилишлардан бири бўлди десак хато бўлмайди. Аммо тизим ҳали-ҳанузгача футбол жамоатчилигининг ижобий билан бир қаторда салбий фикр ва мулоҳазаларига сабаб бўлиб келмоқда.

Келинг аввал ушбу тизим ҳақида умумий маълумотларга эга бўлиб оламиз.

Ўзи VAR тизими нима ва у қандай ишлайди?

VAR — бу стадиондаги бош (асосий) ҳакамга қарор қабул қилишда ёрдам берувчи махсус видео технологиялардан фойдаланувчи ёрдамчи тизим ҳисобланади. У қуйидаги тўртта асосий ҳолатда ҳакамнинг қарорига қўшимча равишда ўйинга “аралашади”:

1. Гол урилган ёки йўқлиги (баҳсли, масалан офсайд ёки қоидабузарлик ҳолатида);

2. Пенальти белгиланиши ёки бекор қилиниши;

3. Тўғридан-тўғри қизил карточка ҳолатида;

4. Нотўғри идентификация (масалан, бошқа футболчига огоҳлантириш берилганда).

VAR жараёни қуйидагича кечади:

Дастлаб, ҳолат автоматик тарзда “check” (текшириш) жараёни амалга оширилади. Зарурат бўлса, VAR ҳаками асосий ҳакамни монитор орқали такрорий кўришга чақиради. Шуни ҳам айтиб ўтиш жоиз VAR ўйиндаги исталган ҳолат бўйича қарор чиқаришга ҳақли эмас. Якуний қарорни фақат бош ҳакам қабул қилади.

Тизимнинг ижобий томонлари

Адолат таъминлови:

VAR асосий вазифаси, ҳакамларнинг эҳтимолий нотўғри қарорларининг олдини олиш ва жамоаларга ноҳақ мағлубият ёзилишига йўл қўймасликдир. Биргина Россия яшил майдонларида ўтказилган 2018-йилги Жаҳон чемпионатида 335 та ҳолат VAR орқали кўриб чиқилган ва жамоалар фойдасига 29 та пенальти белгиланган.

Футболчилар манфаати:

Эндиликда ҳакамлар қарор қабул қилишдан олдин анча совуққонлик билан ҳаракат қилишмоқда. Бу эса футболчиларнинг симуляция орқали пенальти ишлашларига қарши жуда самарали бўлмоқда.

2022 йилда Қатар майдонларида бўлиб ўтган мундиалда VAR орқали ҳар бир ўйинда ўртача 2,3 та вазият қайта кўриб чиқилган.

Англия Премер Лигасининг 2022-2023-йилги мавсумида тизим орқали 120 дан ортиқ пенальтига оид баҳсли вазияти кўриб чиқилган.

VAR камчиликлари:

Ўйин темпига таъсири. Тасаввур қилинг 80 минг мухлисга тўла ўйингоҳ баҳсли эпизодда эмоция билан VAR қарорини кутиш — бу табиий ўйин ритмини секинлаштиради ва ҳужумкор айниқса қарши ҳужумларга ихтисослашган жамоалар учун ноқулайликларга сабаб бўлади.

Субъектив қарорлар:

Технология мавжуд бўлса-да, якуний қарор инсон — яъни бош ҳакам томонидан қабул қилинади. Бу эса айрим ҳолларда яна адолатсизликлар давом этишига сабаб бўлади.

Ушбу тизим ҳақида машҳур футбол шахслари қандай фикрдалар?

Муҳаммад Салоҳ (Миср ва “Ливерпул” ҳужумчиси): “Мен VAR'ни ёқтирмайман. Бу футболни ўлдиради. Шикоят қилмоқчи эмасман, сабаби жаримага тортилишим мумкин, лекин барибир у менга ёқмайди”.

Зинедин Зидан (Франция афсонаси ва собиқ “Реал Мадрид” мураббийи): “Бу футбол учун қўшимча технология, лекин ҳаётдаги ҳар нарса каби у ҳам муваффақиятсизликка учраши мумкин. VAR яхшиланиши мумкин. Биз бу тизимини қўллаб-қувватлашимиз керак”.

Деклан Райс (Англия ва “Арсенал” яримҳимоячиси): “Бу фақат менинг фикрим эмас. Бу деярли барча АПЛ футболчиларининг фикри. Ҳеч ким ўйинда VAR бўлишини хоҳламайди”.

Мануэл Пеллегрини (“Реал Бетис” мураббийи): “VAR қарорларни адолатлироқ қилади. Мен фақат унинг қай ҳолатда ишлатилаётганидан норозиман”.

Илкай Гундоган (Германия ва “Манчестер Сити” яримҳимоячиси): “VAR нафақат футболчилар, балки томошабинлар ва бутун футболни севувчи ҳар бир киши учун ўйинни ўзгартирмоқда. Афсуски, у футболга муҳаббатимизнинг асосий сабабини, яъни эмоцияларни олиб қўймоқда”.

VAR технологиясининг футболга кириб келиши билан аллақачон катта бир давр якунига етган. Энди ўйин фақат ҳакамнинг ҳуштаги билан эмас, экран ортидаги кадрлар билан ҳам бошқарилмоқда. Баъзилар буни адолатнинг тантанаси деб билса, бошқалар уни футболнинг чиройини унинг ҳаяжонли дақиқаларини “ўғирлаган”лигидан норози.

Балки VAR масаласида якуний муносабат йўқдир. Балки, бу масалага вақт ўтиб ойдинлик киритилар. Бироқ, ҳар қандай ҳолатда ҳам (VAR билан ва ёки бу тизимсиз) футбол ҳамон дунёдаги энг севимли спорт тури бўлиб қолмоқда.

Бу борада сизнинг фикрингиз қандай?

• Футбол
• ВАР
• технология